მკვლევართა გუნდი მიიჩნევს, რომ 10 მილიონი წლის წინ ორი გიგანტური ნეიტრონული ვარსკვლავი ერთმანეთს შეეჯახა. ამ ინტენსიური აფეთქების (კილონოვას) ნარჩენები კი დედამიწისა და მთვარის ზედაპირებზე მოხვდა.

მეცნიერებმა ოკეანის ფსკერიდან მოპოვებულ ნიმუშებში პლუტონიუმის რადიოაქტიური იზოტოპი აღმოაჩინეს. ამ უნიკალური იზოტოპის კვალი, სავარაუდოდ, სწორედ კილონოვას ნარჩენია.

ილინოისის უნივერსიტეტის ასტრონომმა, ბრაიან ფილდსმა, თავდაპირველად 3 და 8 მილიონი წლის წინ აფეთქებული ზეახალი ვარსკვლავების ნარჩენები იპოვა. ამ ნიმუშებში პლუტონიუმის აღმოჩენის შემდეგ მან დაასკვნა, რომ ამ ქიმიური ელემენტის წყარო ზეახალი ვარსკვლავები ვერ იქნებოდა. ეს კი იმაზე მიუთითებდა, რომ პლუტონიუმი სხვა, უფრო ექსტრემალური კოსმოსური მოვლენის — კილონოვას — ნარჩენი უნდა ყოფილიყო.

ოკეანის ფსკერიდან მოპოვებული ნიმუშები კიდევ უფრო ამყარებს მეცნიერთა თეორიას. ეს ნიმუშები მოწმობს, რომ დედამიწაზე მილიონობით წლის განმავლობაში ვარსკვლავთა აფეთქების ნარჩენები ცვიოდა. როგორც ფილდსი აღწერს — "ჩვენ ზეახალი ვარსკვლავების სასაფლაოზე ვცხოვრობთ".

ასევე იხილეთ: ნეიტრონული ვარსკვლავების შეჯახებამ, შესაძლოა, ჩვენი ცივილიზაცია გაანადგუროს — როგორ

სუპერნოვადან კილონოვამდე

ზოგი ვარსკვლავი იმდენად მასიურია, რომ საბოლოოდ ფეთქდება. ამ მოვლენას სუპერნოვა ჰქვია. ეს მაშინ ხდება, როცა ვარსკვლავი წყალბადის მარაგს ამოწურავს. მნათობში წყალბადი უფრო მძიმე ელემენტებად — ჰელიუმად, ნახშირბადად და ა.შ. — იქამდე გარდაიქმნება, სანამ რკინამდე არ მივა.

აქ კი თერმობირთვული სინთეზი წყდება, რადგან რკინა ზედმეტად სტაბილურია იმისთვის, რომ ენერგია წარმოქმნას. შემდეგ ვარსკვლავის ბირთვი კოლაფსს განიცდის, რადგან არაფერი რჩება, რომ მიზიდულობის ძალას შეეწინააღმდეგოს. თუ კოლაფსირებული ბირთვი ზედმეტად მასიურია, იგი შავ ხვრელად გადაიქცევა.

თუ ბირთვი ნაკლებად მასიურია, პროტონები და ელექტრონები ერთდება და ნეიტრონს წარმოქმნის, რის შედეგადაც ძალიან მკვრივ ნეიტრონულ ვარსკვლავს ვიღებთ. როცა ორი ნეიტრონული ვარსკვლავი ერთმანეთის გარშემო ბრუნავს, მიზიდულობის ძალის გავლენით მათ შორის დისტანცია მცირდება, რაც შეჯახებით სრულდება და მძლავრ აფეთქებას — კილონოვას — წარმოქმნის.

ამ დროს რკინაზე უფრო მძიმე ელემენტები წარმოიქმნება, მაგალითად: ოქრო და პლატინა. ამას ნეიტრონთა სწრაფი ჩაჭერის პროცესი, იგივე r-პროცესი განაპირობებს. მოგვიანებით ამ ელემენტთაგან ზოგიერთი იშლება და ენერგიას გამოყოფს, რომელიც კაშკაშა ნათებას იწვევს.

დროთა განმავლობაში კილონოვასგან დარჩენილი მძიმე ელემენტები დედამიწაზე მიმოიფანტა. ჩვენი პლანეტის კლიმატური პირობების, ატმოსფეროსა და გეოლოგიის გავლენით ისინი დედამიწაზე არსებულ სხვა ელემენტებს შეერია როგორც ხმელეთზე, ასევე ოკეანეში. აქედან გამომდინარე, ძალიან დაბალია იმის ალბათობა, რომ ოდესმე ოქრო და პლუტონიუმი იმ სახით ვიპოვოთ, რომლითაც დედამიწაზე კილონოვას დროს ცვიოდა.

შესაძლოა, თეორია მთვარის ნიმუშებით დადასტურდეს

დედამიწა არ არის ერთადერთი ციური სხეული, სადაც კილონოვას ნარჩენები ჩამოცვივდა. აფეთქების ნარჩენები მთვარესაც ხვდა წილად. მთვარეს არც ატმოსფერო აქვს და არც ოკეანეები, ამიტომ კილონოვას ნარჩენების პოვნა იქ გაცილებით მარტივია.

ჯერჯერობით მკვლევრებს მთვარის საკმარისი ნიმუშები არ აქვთ, ამიტომ ჰიპოთეზას ვერ ადასტურებენ. მიუხედავად ამისა, ისინი იმედოვნებენ, რომ მთვარის მომავალი მისიები მათ ამის შესაძლებლობას მისცემს.

ფილდსი და მისი კოლეგები Artemis-ის მისიაში ჩართულ პირებთანაც გეგმავენ გასაუბრებას, რათა თავიანთ კვლევასთან დაკავშირებული მოთხოვნები მოახსენონ.

მეცნიერებმა თავიანთი აღმოჩენა ფიზიკის ამერიკული საზოგადოების წლევანდელ კონფერენციაზე APS Global Physics Summit 2025 წარმოადგინეს.