ევროინტეგრაციის პროცესის დაპაუზების შემდეგ ხელისუფლებამ საჯარო მოხელეების პოლიტიკური კონტროლის ქვეშ მოსაქცევად ხელისუფლებამ საჯარო სამსახურის შესახებ საქართველოს კანონში რამდენიმე ცვლილება შეიტანა. ხარვეზიანი საკანონმდებლო სივრცე საჯარო სამსახურში მყოფ ადამიანებს ფაქტობრივად გაფიცვის შესაძლებლობასაც ართმევს.

საკანონმდებლო ცვლილებები არასამთავრობო სექტორმა უკვე შეაფასა, როგორც ადამიანის უფლებებთან შეუსაბამო და საჯარო სექტორიდან ადამიანების პოლიტიკური ნიშნით დევნის მორიგი მექანიზმი.

სოციალური სამართლიანობის ცენტრის სოციალური პოლიტიკის პროგრამის დირექტორის სალომე შუბლაძის შეფასებით, "საჯარო სამსახურის შესახებ" კანონში დაგეგმილი ცვლილებები მიზნად ისახავს, ერთი მხრივ, კრიტიკული საჯარო მოხელეების რეორგანიზაციის პროცესის საფარქვეშ სამსახურიდან გათავისუფლების გამარტივებას, მეორეს მხრივ კი — საჯარო სექტორის ყველა დონეზე სრული პარტიული კონტროლის დამყარებას.

"საჯარო სამსახურის შესახებ საქართველოს კანონში" შესული ცვლილებები პარლამენტმა დაჩქარებული წესით, მესამე მოსმენით უკვე მიიღო.

კანონპროექტის ინიციატორები არიან: ალექსანდრე ტაბატაძე, თენგიზ შარმანაშვილი, ალუდა ღუდუშაური, რატი იონათამიშვილი, გურამ მაჭარაშვილი, დავით მათიკაშვილი, ირაკლი შატაკიშვილი.

რა იცვლება საჯარო მოხელეებისთვის?

ინიციირებული ცვლილებებით ერთი მხრივ, არსებითად და დაუსაბუთებლად ფართოვდება რეორგანიზაციის ცნება, ხოლო მეორე მხრივ, რეორგანიზაციის საფუძველზე, მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლება ხდება გაცილებით უფრო მარტივი, ვიდრე ეს დღეს მოქმედი კანონით არის განსაზღვრული.

1. შუალედური რგოლის ხელმძღვანელები კარგავენ საჯარო მოხელის სტატუსს

პირველადი სტრუქტურული ერთეულების ხელმძღვანელები: დეპარტამენტების უფროსები, მათი მოადგილეები აღარ მიიჩნევიან საჯარო მოხელის სტატუსის მქონე პირებად, კანონის ამოქმედებისთანავე ისინი გახდებიან ადმინისტრაციული ხელშეკრულებით დასაქმებულები.

რას ნიშნავს ეს?

შუალედური რგოლის საჯარო მოხელეები ხდებიან აბსოლუტურად დაუცველები. უწყება მათ გაუფორმებს ადმინისტრაციულ ხელშეკრულებას და ეს ხელშეკრულება მათ არ იცავთ უკანონოდ გათავისუფლებისგან. მათ შეიძლება ხელშეკრულება შეუწყდეთ ნებისმიერ დროს 1 თვით ადრე გაფრთხილების პირობით. ასეთ დროს ისინი მიიღებენ მხოლოდ 1 თვის თანამდებობრივ სარგოს. ასეთი რეგულაცია ტოვებს დიდ სივრცეს თვითნებობისთვის და შესაძლოა, რეგულაცია გამოყენებული იქნას პოლიტიკური დევნისთვის.

2. საჯარო მოხელეების შეფასების წესის ცვლილება

ყველა რანგის თანამდებობაზე მომუშავე მოხელის შეფასება მოხდება 6 თვეში ერთხელ, ნაცვლად წელიწადში ერთხელ შეფასებისა. წლიური შეფასება იყო წახალისების, ან დაქვეითების საფუძველი, ახალი რეგულაციით შეფასება მოხდება ექვს თვეში ერთხელ

რას ნიშნავს ეს?

შეფასება შესაძლოა გამოყენებული იქნას პოლიტიკური ნიშნით ურჩი საჯარო მოხელეების დასასჯელად. ხელმძღვანელის მიერ არადამაკმაყოფილებელი შეფასების მიღების შემთხვევაში, შესაძლოა, მოხელეს ყოველთვიურად მომდევნო შეფასებამდე დაუკავდეს ხელფასის 20 პროცენტი. ეს არის პირდაპირი ფინანსური სანქცია ურჩი მოხელეების გასატეხად. წელიწადში ორივეჯერ არადამაკმაყოფილებლად შეფასების შემთხვევაში სამსახურიდან საჯარო მოხელე სამსახურიდან გათავისუფლდება. აქამდე, ეს პროცესი 2 წელს მოითხოვდა.

3. შუა რგოლის ხელმძღვანელების ხელშეკრულების მოქმედების ვადა არ უნდა აღემატებოდეს შესაბამისი დაწესებულების ხელმძღვანელის უფლებამოსილების ვადას.

დაწესებულების ხელმძღვანელის უფლებამოსილების შეწყვეტა, მაგალითად, მინისტრის გადადგომა, ავტომატურად გამოიწვევს ადმინისტრაციული ხელშეკრულებით დასაქმებული პირების, მაგალითად, იმავე სამინისტროს დეპარტამენტების უფროსებისა და მათი მოადგილეების უფლებამოსილების შეწყვეტას. გარდა ამისა, შუა რგოლის მენეჯერულ პოზიციებზე ადამიანები დაინიშნებიან დაწესებულების ხელმძღვანელის მიერ და ამისთვის კონკურსი საჭირო აღარ იქნება.

რას ნიშნავს ეს?

შუალედური რგოლის მენეჯერები პირდაპირ ხდებიან პოლიტიკური თანამდებობის პირის უფლებამოსილების ვადაზე მიბმული. აქამდე მინისტრების ცვლილების მიუხედავად, დეპარტამენტების უფროსები საკუთარ პოზიციებს ინარჩუნებდნენ. საკანონმდებლო ცვლილებებით, ახალი მინისტრის მოსვლის შემთხვევაში არც ერთი დეპარტამენტის უფროსი აღარ იქნება თანამდებობაზე, ყველას ხელშეკრულების ვადა წყდება და თუ ახალი მინისტრი გადაწყვეტს, მასზე იქნება დამოკიდებული პირველადი სტრუქტურული ერთეულების უფროსების ხელშეკრულებების გაგრძელების საკითხი.

ვიღებთ რეალობას, სადაც არა მხოლოდ მინისტრი და მისი მოადგილე, არამედ დეპარტამენტის უფროსებიც კი სრულად პოლიტიზებული ადამიანები ხდებიან. ჩნდება საფრთხე, რომ უწყება ყველაზე კომპეტენტური და საქმის მცოდნე ადამიანებისგან დაიცლება და მათ ადგილს პოლიტიკური ნიშნით შერჩეული კადრები დაიკავებენ.

4. რეორგანიზაციის შემთხვევებზე მობილობის წესი არ ვრცელდება.

რეორგანიზაციის შემთხვევაში, არსებობდა ვალდებულება მობილობის შესახებ. საკანონმდებლო ცვლილებებით, ეს ვალდებულება უქმდება. მობილობა სავალდებულო ხდება ერთადერთ შემთხვევაში, როცა უწყებების შერწყმა, ან ლიკვიდაცია ხდება.

რას ნიშნავს ეს?

თუ ორგანიზაციაში იწყებოდა რეორგანიზაცია, დაწესებულება ვალდებული იყო, საჯარო მოხელისთვის შეეთავაზებინა სხვა უწყებაში იგივე, ან უფრო დაბალი თანამდებობა და ამ გზით დაეკმაყოფილებინა მოხელე. კანონის ახალი რედაქციით, ეს ვალდებულება აღარ არსებობს და საჯარო მოხელე სამსახურიდან გათავისუფლდება ყოველგვარი კომპენსაციის და ახალი პოზიციის შეთავაზების გარეშე.

რეორგანიზაციის საფუძვლით გათავისუფლების თაობაზე მოხელეს უნდა ეცნობოს 1 თვით ადრე. 1 თვის ხელფასის ოდენობით კომპენსაციას მოხელე მიიღებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ 1 თვით ადრე არ აცნობებენ

5. დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობების შეზღუდვა

კანონპროექტით გათვალისწინებულ პრობლემურ სიახლეებს შორის აღსანიშნავია ასევე ისიც, რომ სამსახურიდან გათავისუფლების შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების დაკმაყოფილება არ იწვევს უკანონოდ გათავისუფლებული საჯარო მოხელის სამსახურში აღდგენას.

რას ნიშნავს ეს?

საჯარო სამსახურიდან გათავისუფლების შემთხვევაში საჯარო მოხელეს საკუთარი უფლებების დაცვის შესაძლებლობა აღარ რჩება. დავის წარმატებით დასრულების შემთხვევაში, უწყებას უკანონოდ გათავისუფლებული მოხელის სამსახურში აღდგენის ვალდებულება არ აქვს და თუ მას მიეცა განაცდური და კომპენსაცია, ის არ იქნება 3 თვის თანამდებობრივი სარგოზე დიდი ოდენობით.

და ბოლოს, შუა რგოლის მენეჯერულ პოზიციებზე დანიშვნა განხორციელდება პირდაპირ დაწესებულების ხელმძღვანელის გადაწყვეტილებით, ამისთვის აღარ არის საჭირო კონკურსი და
რადგან ისინი კანონის ახალი რედაქციით აღარ ითვლებიან საჯარო მოხელეებად, სავალდებულო მოთხოვნა აღარაა არც სახელმწიფო ენის ცოდნა და ასევე არ არის საჭირო მოხელის სერთიფიკატი. ეს მაშინ, შუალედური რგოლის დაქვემდაბარებაში მყოფ პირს სერტიფიკატი სჭირდება.

რას ამბობს ქართული კანონმდებლობა გაფიცვაზე?

გაფიცვა ეს არის მუშაკთა დროებითი, ნებაყოფლობითი უარი შრომითი მოვალეობების დროებით, ან ნაწილობრივ შესრულებაზე კოლექტიური შრომითი დავის მოწესრიგების მიზნით.

საქართველოს კონსტიტუციით და შრომის კოდექსით, საჯარო მოხელეებს გაფიცვის უფლება აქვთ, გაფიცვა არის კოლექტიური დავის გადაწყვეტის საშუალება, შესაბამისად, კანონმდებლობის მიხედვით უნდა იყოს მინიმუმ 20 დასაქმებული, რომელიც საჯარო დაწესებულებაში მუშაობს,

ჩვენი კანონმდებლობა გაფიცვის უფლებას საკმაოდ ვიწროდ განმარტავს და თვლის, რომ ეს არის შრომითი უფლებების დარღვევა. იგულისხმება: ხელფასი, შვებულების არმიცემა, სამუშაო გრაფიკი და ა.შ. მაგრამ ზოგადად საერთაშორისო ხელშეკრულებები და საერთაშორისო სამართალი გაფიცვის უფლებას ასევე უკავშირებს უფრო ფართო საკითხებსაც, ეს შეიძლება იყოს ქვეყნის პოლიტიკური გადაწყვეტილებები, რომელსაც გავლენა აქვს მშრომელების სოციალურ და ეკონომიკურ მდგომარეობაზე.

საქართველოს შემთხვევაში, ფაქტი რომ ხელისუფლება აჩერებს ევროინტეგრაციის პროცესს — ეს არის იმ რანგის გადაწყვეყოება რომელიც მშრომელების სოციალ-ეკონომიკურ მდგომარეობაზე გავლენას მოახდენს, თეორიულად ეს შეიძლება გახდეს გაფიცვის საფუძველი, თუმცა ეს არაა ასახული ჩვენს კანონმდებლობაში.

სტანდარტული შრომითი დავის დროს შრომის კოდექსის მიხედვით უნდა შედგეს მოლაპარაკება დასაქმებულსა და დამსაქმებელს შორის, დასაქმებულმა ჯანდაცვის მინისტრს უნდა გაუგზავნოს წერილობითი შეტყობინება და უნდა სთხოვოს მედიატორის დანიშვნა, მედიატორმა უნდა წარმართოს მოლაპარაკების პროცესი დამსაქმებელსა და დასაქმებულს შორის, ეს არის სტანდარტული პროცედურა, რომელსაც ითვალისწინებს ჩვენი კოდექსი, მედიაციის პროცესი 21 დღის განმავლობაში მიმდინარეიობს. 21 დღის ამოწურვის შემდეგ წარმოიშვება უფლება გაფიცვის შესახებ.

ქართულ შრომის კოდექსში გაწერილი გაფიცვა შეეხება იმ ვითარებას, როცა არსებობს დავა დამსაქმებელსა და დასაქმებულს შორის, ამჟამინდელი მდგომარეობა კი არაა სტანდარტული დავა დასაქმებულსა და დამსაქმებელს შორის, შესაბამისად, ლეგიტიმურია შეკითხვა ასეთ დროს მაგალითად 21 დღიანი პროცედურის დაცვა არის თუ არა რელევანტური. მაგრამ საქმე იმაშია რომ სხვა პროცედურას ჩვენი კოდექსი არ იცნობს.

მნიშნელოვანია: ქართულ კანონმდებლობაში გაფიცვასთან დაკავშირებით არის ხარვეზი. ზოგად გაფიცვას, რომელსაც საერთაშორისო კანონმდებლობა ითვალისწინებს, საქართველოს შრომის კოდექსი არ იცნობს და ამიტომ არ არსებობს შესაბამისი პროცედურები.

კანონმდებლობის მიხედვით, დღეს დასაქმებულებს მრავალსაფეხურიანი პროცედურის გავლა უწევთ, რომ შემდგომში მათი გაფიცვა კანონიერად ჩაითვალოს, ვიწროა გაფიცვის საფუძვლები,
გაფიცვის კანონისმიერი განმარტება არ მოიაზრებს სოლიდარულ გაფიცვებს, პრაქტიკაში ვხვდებით გაფიცვის დროს ადამიანების გათავისუფლებისა და სასამართლოს მიერ ამ უფლების შეზღუდვის შემთხვევებს.

გახსოვდეთ: გაფიცვის დროს შრომის ანაზღაურების გადახდას ჩვენი კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს, დამსაქმებელი არ არის ვალდებული აანაზღაუროს ის პერიოდი, როდესაც დასაქმებული გაფიცულია.

სოციალური სამართლიანობის ცენტრი აცხადებს, რომ ამ მოვლენებზე ხელისუფლების მაღალჩინოსნების საჯარო გამოხმაურებები და ამის კვალდაკვალ ,"საჯარო სამსახურის შესახებ" საქართველოს კანონში დაჩქარებულად დაინიციირებული პრობლემური ცვლილებები წარმოაჩენს, რომ ცვლილებების რეალური მიზანი კრიტიკულად განწყობილი საჯარო მოხელეების დემონსტრაციული დასჯა და საჯარო სამსახურის სრული პარტიული დამორჩილებაა.