აგვისტოს ომიდან ათ წელში აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი დამოუკიდებელ ქვეყნებად, რუსეთის გავლენით, ოთხმა ქვეყანამ აღიარა და მცოცავი აგრესია ჯერ კიდევ გრძელდება. ამ ხნის განმავლობაში საქართველომ არაერთი რეფორმა გაატარა ოკუპირებულ ტერიტორიებთან მიმართებით და საერთაშორისო მხარდაჭერაც უცვლელად აღიარებს ჩვენი ქვეყნის ტერიტორიულ მთლიანობას.

რამდენად ეფექტურად მუშაობს საქართველოს ხელისუფლება დეოკუპაციის მიმართ და რა შეცვალა ბოლო ათ წელში გამწვავებულმა კონფლიქტმა, ამის შესახებ On.ge საერთაშორისო ურთიერთობათა დოქტორსა და საქართველოს საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტის (GIPA) პროფესორს, თორნიკე შარაშენიძეს ესაუბრა.

აგვისტოს ომიდან გავიდა ათი წელი. ამ ხნის განმავლობაში რა წინსვლა ჰქონდა საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებთან მიმართებით და, საერთოდ, ჰქონდა თუ არა რაიმე წინსვლა?

ოკუპირებულ ტერიტორიების მიმართებით მე სერიოზულ წინსვლას ვერ ვხედავ და ამის მიზეზი არის არათანმიმდევრული, ბოლომდე გაუაზრებელი პოლიტიკა ოკუპირებულ ტერიტორიებთან მიმართებაში. ჩემი აზრით, ეს "მოფერების პოლიტიკა" ასე ეფექტურად აშკარად არ მუშაობს. ჩამოდიან სარგებლობენ სამედიცინო მომსახურებით, მაგრამ ამას არ მოაქვს ჯერჯერობით შედეგი. შეიძლება, აფხაზები ნახულობენ, რომ აქ უკეთესი ცხოვრებაა, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მათ ავტომატურად უნდათ საქართველოში დაუბრუნდნენ.

თვითონ საქართველოს რაც შეეხება, ამ ათ წელიწადში პროგრესი გვაქვს, მცირე, მაგრამ მაინც არის. დემოკრატიის განვითარების მხრივ, იყო პროგრესი. ყველა საერთაშორისო რეიტინგის მიხედვით, ბოლო ორი წელია საქართველოს დემოკრატიული განვითარება გაჩერებულია. ეკონომიკის ზრდა, რა თქმა უნდა, არის, მაგრამ არაა საკმარისი, რომ დავეწიოთ ევროკავშირის ყველაზე ღარიბ ქვეყანასაც კი.

მთავარი პრობლემა ისაა, რომ ჩვენ ვერ გადავლახეთ საინფორმაციო ბლოკადა, რომელშიც არის ოკუპირებული ტერიტორიები. საინფორმაციო ბლოკადის გარღვევა ძნელია, რადგან ძნელია კონკურენცია გაუწიო რუსულ მედიას.

ამიტომაც, ბლოკადის გარღვევა უნდა მოხდეს სხვა მიმართულებით. მაგალითად, ბოლო პერიოდში რაც გვაქვს შექმნილი ქართული ფილმები და სერიალები, უნდა ითარგმნოს რუსულად და აიტვირთოს YouTube-ზე.

ანუ კულტურით უნდა მოვახერხოთ მათი დაბრუნება?

რა თქმა უნდა. ბლოკადას ვერ ვარღვევთ ჩვენ. ეს არის მნიშვნელოვანი. ჩვენ გასაგებია, რომ მშვიდობით შემოერთება გვინდა, ძალით რომც გვინდოდეს, არ გამოგვივა. ომის მერე მუშაობს უკვე ეს პოლიტიკა და რაღაც ახალია მოსაფიქრებელი.

ამას წინათ შეხვედრა იყო ქეთი ციხელაშვილთან [საქართველოს სახელმწიფო მინისტრი შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში] და ვკითხე რამდენმა აფხაზმა ისარგებლა საქართველოში სამედიცინო მომსახურებით. სიამაყით მითხრა, რომ რამდენიმე ათასმა. რამდენიმე ათასი ძალიან ბევრია აფხაზებისთვის, ეთნიკურად აფხაზი ძალიან ცოტა დარჩა. მაქსიმუმ, ყველაზე უფრო ოპტიმისტური გათვლებით აფხაზები არიან 80 ათასი დარჩენილი. სამი ათასი აფხაზი თუ არის ნამკურნალები, ეს ძალიან დიდი რიცხვია, რადგან მათ უკან ხომ ოჯახები დგანან. ანუ სამი ათას აფხაზს თუ უმკურნალე ათი ათასი ადამიანი მოიმადლიერე, მაგრამ ხო ფაქტია, რომ შედეგი ამას არ მოუტანია.

ჩვენ ერთ ადგილს ვტკეპნით და სამწუხაროდ, დრო ჩვენ წინააღმდეგ მუშაობს. დრო კიდევ უფრო მეტად მუშაობს აფხაზებისა და ოსების წინააღმდეგ. აფხაზებს საერთოდ ფიზიკური გაქრობა ემუქრებათ. ისინი ამას ვერ ხვდებიან.

ვერ ხვდებიან, რადგან აფხაზებთან ვართ მუდმივად თავის მართლებისა და ბოდიშის რეჟიმში. მაშინ, როცა საქართველომ 90-იან წლებში გაცილებით მეტი შეცდომა და დანაშაული დაუშვა ოსებთან მიმართებაში. აფხაზებს ყველა კვოტა და პრივილეგია მივეცით და მაინც გამოაცხადეს დამოუკიდებლობა [ვლადისლავ] არძინბას დროს და საქმე მივიდა ომამდე. მაშინ, როცა ოსებთან აშკარად ბევრი რამე იყო ჩვენი ბრალი.

და რა არის აფხაზების მიმართ ლოიალური დამოკიდებულების მიზეზი?

არ ვიცი, ალბათ, რაღაც სენტიმენტალური დამოკიდებულებები აფხაზეთის მიმართ. ეს სენტიმენტალიზმის ბრალია და სენტიმენტალიზმი პოლიტიკაში საშიშია. სენტიმენტების გამო პოლიტიკა გაუაზრებელი ხდება. ამის გამოც არასწორი გზით მივდივართ.

უნდა განვასხვაოთ მიდგომა ოსებთან და მიდგომა აფხაზებთან. არ შეიძლება ორივე ერთ ქვაბში მოვხარშოთ. სხვადასხვა ისტორია აქვს ამ ორ კონფლიქტს.

აფხაზები ყოველთვის უფრო მტრულად იყვნენ განწყობილი ჩვენ მიმართ, ვიდრე ოსები. უფრო მეტიც, სამხრეთ ოსეთი უფრო მნიშვნელოვანია ჩვენთვის, ვიდრე აფხაზეთი, რადგან ამ კონფლიქტის წყალობით რუსული ჯარი დგას თბილისთან ახლოს, რაც საშიშია. ამიტომაც არჩევანი რომ იყოს ჯერ რომელი, აუცილებლად უნდა დავიბრუნოთ ჯერ სამაჩბლო. გეოპოლიტიკურად ეს გაცილებით საშიშია, ვიდრე აფხაზეთი.

რამდენიმე პროგრამის მუშაობის არაეფექტურობაზე ისაუბრეთ. ამ შემთხვევაში არაღიარების პოლიტიკა რამდენად ეფექტურია?

არაღიარება მუშაობს და ამას აქვს თავისი მიზეზები. პირველი ის, რომ თავის დროზე კარგად იმუშავა ყოფილმა საგარეო საქმეთა მინისტრმა, გრიგოლ ვაშაძემ, ამაში დაგვეხმარნენ ჩვენი პარტნიორები და დღემდე მუშაობს.

სირია, ალბათ, მაინც იყო ერთეული გამოყოფილი შემთხვევა, რასაც არაფერი მოჰყვება. შეიძლებოდა, უფრო აქტიური პრევენციული პოლიტიკის გზით სირიის მიერ ოკუპირებული ტერიტორიების აღიარების თავიდან აცილება, მაგრამ რას ვიზამთ.

არაღიარებამ რომ იმუშავა, ამას ძალიან კარგად ხვდებიან აფხაზებიც და ოსებიც. ამიტომაც იყო რომ სირიის აღიარებას დიდი აჟიოტაჟი არ მოჰყოლია, გაცილებით ნაკლები აჟიოტაჟი იყო, ვიდრე ვენესუალის მიერ აღიარების შემდეგ. თვითონაც ხვდებიან, რომ აღიარება დამთავრებული პროცესია და თუ კიდევ ვინმემ აღიარებს ის იქნება რუსეთის კიდევ ერთი სატელიტი, კლიენტი ქვეყანა, როგორც ეს არის ასადის რეჟიმი.

სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო პრეზიდენტმა, ანატოლი ბიბილოვმა განაცხადა, რომ სირიის დახმარებით ისინი შეეცდებიან ახლო აღმოსავლეთში აღიარება მოიპოვონ. რამდენად დაეხმარება ამაში სირია?

ვერ დაეხმარება, რადგან ეს რეჟიმი არის თვითონ რეგიონშივე ძალიან იზოლირებული. ამ რეჟიმს არაბულ ქვეყნებში მოკავშირე არ ჰყავს. თვითონ ასადი არის შიიტი და, შესაბამისად, სუნიტურ ქვეყნებში მას მოკავშირე არ ეყოლება.

ერთადერთი მისი მოკავშირეა ირანი. ირანი რატომ იზამს ამას, რატომ გაიფუჭებს ამის გამო ურთიერთობას? მით უმეტეს ირანს თავის ტერიტორიაზე თვითონ აქვს სეპარატიზმის პრობლემა. შესაბამისად, ამის საფრთხეს ვერ ვხედავ. ბიბილოვი თუ აპირებს ამაში თავისი დიპლომატიური ნიჭი ჩართოს მით უმეტეს.

ცხინვალის რეგიონში არჩილ ტატუნაშვილის მკვლელობის შემდეგ ჟენევის საერთაშორისო მოლაპარაკებების როლზე დაიწყეს საუბარი. ფორმატის არაეფეტურობაზე ამახვილებდნენ ყურადღებას. რა მნიშვნელობა აქვს დღეს ჟენევის მოლაპარაკებებს და არის თუ არა ფორმატი შესაცვლელი ან გასაუქმებელი?

გასაუქმებელი რომც იყოს, ჩვენ არ უნდა გავაუქმოთ და უნდა შევინარჩუნოთ ეს ფორმატი. თუ გასაუქმებელი გახდება, გააუქმოს რუსეთმა იმიტომ, რომ არ შეიძლება ჩვენ გამოვავლინოთ არაკონსტრუქციული მიდგომა მსგავსი ფორმატის მიმართ. პირიქით, ჩვენ ყველა ფორმატში უნდა დავაფიქსიროთ, რომ მოლაპარაკებების გზით გვინდა ყველა პრობლემის გადაჭრა.

მით უმეტეს, ჟენევაში ჩვენ ერთი ერთში არ ვართ რუსებთან, ამას უარყოფითი შედეგიც მოაქვს. რუსები რომ ხედავენ ამერიკელი ზის, ბუნებრივია, არანაირ შეღავათზე არ მიდიან.

თუ უშედეგოა ეს ფორმატი, რა მნიშვნელობა აქვს ამას ჩვენთვის?

ჩვენ უნდა ვიჯდეთ და არ უნდა ავდგეთ. ჟენევა ამ მხრივ ნერვების ომი უფრო არის. ამ ომს რუსები არ წააგებენ, რადგან მიჩვეულები არიან მსგავს რაღაცებს და ჩვენც უნდა ავყვეთ ამ ნერვების ომში.

ფორმატის დონის აწევაზე რას იტყვით, საუბარი იყო, რომ შეიძლებოდა პრემიერ-მინისტრიც ჩართულიყო?

ეს [გიორგი] კვირიკაშვილის რაღაცა იდეა იყო, რომელიც სერიოზულად არ მიიღო არავინ.

შეიძლებოდა, რომ ასე მომხდარიყო და პრემიერ-მინისტრი ჩართულიყო ჟენევის საერთაშორისო მოლაპარაკებებში?

ჩავიდოდა კვირიკაშვილი, რუსეთიდან არ ჩამოვიდოდა, ალბათ, [სერგეი] ლავროვიც კი. შესაბამისად, რომ ჩასულიყო, რას მოიტანდა ეს. თუ იფიქრებდნენ, რომ ამის წყალობით აშშ-დან სახელმწიფო მდივანი ჩამოვიდოდა, ესეც არარეალისტური იყო.

ამას უნდა წინასწარ სერიოზული მუშაობა. უნდა გაითვალისწინო რუსეთის ფაქტორი, რომელიც ყველანაირად შეეცდება, რომ ჟენევის მოლაპარაკებები ჩაკლას და აქციოს რუტინად და ნერვების ომად.

"ოთხოზორია-ტატუნაშვილის სიაში" შეყვანილია 33 პირი, მათგან რამდენიმე აღმოჩნდა გარდაცვლილი. ეს სია იმუშავებს?

ეს სია არ იმუშავებს და დარჩება სიმბოლურ პრინციპულ ჟესტად და ამის იქით არ წავა. ეს ხალხი, ვინც სიაში შეიყვანეს, სადმე მოგზაურობს რუსეთისა და სირიის გარდა?

მაგრამ მათ ხომ შეიძლება რუსეთის პასპორტები ჰქონდეთ და ისე გაემგზავრნონ სხვა ქვეყნებში?

არ მგონია ეს ხალხი ოდესმე გადიოდეს უცხოეთში. თუ ვინმე ისეთი მოხვდა იმ სიაში, რომ ხანდახან გადის უცხოეთში, მაშინ კი.

თუ ჩვენ დავითანხმებთ ჩვენს ევროპელ პარტნიორებს, რომ ეს სია თავისთან ამუშაონ, მაშინ ეს ხალხი, ვინც ამ სიაშია, ერთხელ მაინც უნდა აპირებდეს წასვლას ევროპაში ან ამერიკაში. ისე ამ სიას ხომ არ აქვს აზრი. ეს სია დარჩება მხოლოდ და მხოლოდ ჟესტად, ვიღაცამ გული მოიფხანა და პოლიტიკური ქულები დაიწერა.

ამ სიაზე გაცილებით ეფექტური იქნება და პრევენციული ეფექტი ექნება, თუკი ჩვენ სპეცსამსახურები იმოქმედებენ ისე, როგორც მოქმედებდნენ ადრე. ვინმე თუ ქართველებს ააწიოკებდა, ჩვენები გადადიოდნენ მათ კონტროლირებად ტერიტორიაზე იმას კარგად გასცემდნენ პასუხს და გადმოდიოდნენ უკან. ასე აკეთებენ მსოფლიოში სპეცსამსახურები, ასე იქცევა ისრაელის სპეცსამსახური, ასე იქცევა ყველა ქვეყნის სპეცსამსახური, როდესაც სხვა გზა არ არის. გადადი, ჭკუა ასწავლე, დააშინე, რომ მსგავსი რამ შენს მოქალაქეს აღარ გაუბედოს, გადმოდი უკან. სიით ვერ დააშინებ.

11-12 ივლისს ბრიუსელში იყო ნატოს სამიტი და ერთ-ერთ საკითხად ისევ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიები განიხილებოდა. იყო ეს შედეგიანი სამიტი საქართველოსთვის?

ჩვენთვის, სამწუხაროდ, არანაირად.

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველომ ბევრი კარგი შეფასება მიიღო?

შეიძლება, მაგრამ არაფერი ახალი არ მიგვიღია. ახალი აქამდე თუ იყო რამე, იყო ტექნიკური ხასიათის და გულისხმობდა ახალ ერთობლივ წვრთნებსა და ა.შ. ერთი პოლიტიკური ნაბიჯი დაგვრჩა - "მაპი" - მაგას არ გვაძლევენ. აქამდე ტექნიკურ რაღაც-რაღაცებს მაინც გვაძლევდნენ, ახლა ესეც ვერ მივიღეთ. მხოლოდ განცხადებები, რომ "კარგი ბიჭები ხართ" და ათი წლის წინანდელი ბუქარესტის სამიტის დეკლარაცია ძალაში რომ რჩება, მეტი არაფერი.

ეს რისი ნიშანია? მსოფლიოს ჩვენთვის, მათ შორის, ნატოსაც ნაკლებად სცალია და ჩვენმა მთავრობამ მუშაობაში დააკლო. ეს იყო, ალბათ, ერთ-ერთი ყველაზე ცუდი სამიტი ჩვენთვის.

აგვისტოს ომის შემდეგ, ლისაბონის სამიტი იყო რთული, მაგრამ მივაღწიეთ იმას, რომ ჩაწერეს, რომ საქართველო მაინც გახდება ნატოს წევრი და ჩვენ ერთგული ვრჩებით ბუქარესტის სამიტზე მიღებული ვალდებულების. ამის შემდეგ სულ იმეორებს ამას ნატო, უკრაინაზე არ იმეორებს, მაგრამ საქართველოზე - კი. მაგრამ ახლა ინერციაა - "ნუ გეშინიათ, როგორც ბუქარესტის სამიტზე ვთქვით, მიგიღებთ".

რამდენად პრობლემატურია ის, რომ საქართველოსა და უკრაინის საკითხი ერთ კონტექსტში განიხილება?

ეს ჩვენთვის პრობლემაა, რადგან უკრაინა ახლა ჩვენთვის მუხრუჭია. ადრე, 2005-2007 წლებში უკრაინა განიხილებოდა საქართველოს ლოკომოტივად, დიდი ქვეყანაა და მის მიმართ ინტერესი დიდია და ჯობია ჩავებათ, ახლა - პირიქით.

უკრაინის გაუაზრებელი საგარეო პოლიტიკის გამო აქვს ბევრი პრობლემა მეზობელ ქვეყნებთან, მათ შორის, უნგრეთთან, რომელიც ნატოს წევრია და ბლოკავს უკრაინის მოძრაობას ალიანსისკენ. ამ კუთხით, უკრაინასთან პარტნიორობაში კარგი აღარაფერია და მასთან ჩვენი დასმა არ იყო ნამდვილად კარგი.

სამიტზე აშშ-ის პრეზიდენტმა, დონალდ ტრამპმა გაკვრით ახსენა, რომ საქართველო გახდება ნატოს წევრი, მაგრამ ჯერ არა. ასევე, ჰელსინკიში ვლადიმერ პუტინთან შეხვედრის დროს პრესკონფერენციაზე აღნიშნეს, რომ მათ ყირიმის ანექსიაზე ისაუბრეს, შესაბამისად, არ ყოფილა საუბარი საქართველოს ოკუპაციაზე. ნიშნავს ეს იმას, რომ ყირიმის საკითხი უფრო წინ დგას, ვიდრე საქართველოს ოკუპაცია?

ყირიმის საკითხი უფრო მნიშვნელოვანია, რა თქმა უნდა. უკრაინის საკითხის გამო ადევს რუსეთს სანქციები.

ის, რომ ჩვენი საკითხი არ განიხილეს პლუსიც არის და მინუსიც. დადებითი ისაა, რომ ასეთ მძიმე სიტუაციაში უკეთესია, რომ რუსეთს არ ახსოვდე და შენი საკითხი საერთოდ არ განიხილონ. უარყოფითი კი ისაა, რომ ამან ოდესღაც შეიძლება მიგიყვანოს იქამდე, რომ წიხლი გკრან და გადაგაგდონ გვერდით.

ჰელსინკის სამიტზე ჩვენი საკითხი საერთოდ რომ არ დასმულა, შეიძლება, კარგიცაა, რადგან ამერიკისთვის ჰელსინკის სამიტი მაინცდამაინც კარგი არ იყო.

ცხინვალის რეგიონი რუსეთზე უფრო მეტად დამოკიდებულები ჩანს, ვიდრე აფხაზეთი. რამდენად განსხვავებულია მათი დამოკიდებულებები რუსეთისადმი?

სამხრეთ ოსეთს შესაძლებლობა არ აქვს, რომ იქცეს რაღაც დონეზე მაინც დამოუკიდებელ სუბიექტად. ცხინვალის აეროპორტში თვითმფრინავიც ვერ ჯდება, იმდენად პატარა ტერიტორიაა. ძალიან დიდი განსხვავებაა ორ კონფლიქტურ ისტორიას შორის. ოსეთს დამოუკიდებლობა, როგორც ასეთი, არასდროს ნდომებია, აქედან გამომდინარეობს ეს მათი განსხვავებული დამოკიდებულება რუსეთის მიმართ.

აფხაზებს დამოუკიდებლობა უნდოდათ, სხვა საქმეა რამდენად შეძლებენ ამას. ამითი აიხსნება ეს დამოკიდებულება მოსკოვის მიმართ. აფხაზები უფრო მეტად ეჯიუტებიან.

მოსკოვში ხედავენ, რომ აფხაზები ჯიუტები არიან და არ ამწვავებენ სიტუაციას. რუსეთს არსად ეჩქარება, დრო მის სასარგებლოდ მუშაობს. 80 ათასი კაცის გამო რუსეთი ნერვების არ მოიშლის, უბრალოდ დაელოდება, სანამ ეს ხალხი ან გონს მოვა ან გაქრება. ისტორიას ბევრი დიდი ერი უნახავს გამქრალი.

ოკუპირებულ ტერიტორიებზე კონტროლის აღდგენის შემთხვევაში საქართველოს რა გამოწვევების წინაშე დადგება?

ეს მოსახლეობა, რამდენი ხანია ცხოვრობს ჩვენგან მოწყვეტით, აბსოლუტურად სხვა რეალობაშია. ჩვენთვის მათი რეინტეგრაცია ძალიან რთული იქნება, რომ არაფერი ვთქვა იმ ტერიტორიის, დანგრეული ინფრასტრუქტურის ათვისება-აღდგენაზე. ასე რომ, რეალურად ჩვენ გააზრებული არ გვაქვს რამდენად რთულია ეს ჩვენთვის.

ჩვენი ხელისუფლება ემზადება მაგისთვის?

არანაირად. მგონი, რომც მოინდომოს, ვერ მოემზადება. ჩვენი კონტროლირებადი ტერიტორიები არ აგვითვისებია და იმის ათვისება გვიჭირს. რომც მოინდომოს ამ მთავრობამ და დაწეროს გეგმა, როგორ აითვისოს აფხაზეთი და ოსეთი, ძალიან გაუჭირდება.