2020 წელი ძალიან ტრაგიკულად დაიწყო. 2019 წლის მიწურულს ჩინეთში ახალი კორონავირუსი გავრცელდა, რომელიც მალე მთელ მსოფლიოს მოედო და გლობალურ პანდემიას დაუდო საფუძველი. პანდემია გლობალური ეკონომიკისთვის კატასტროფული აღმოჩნდა: მილიონობით ადამიანმა სამსახური დაკარგა, მსოფლიოს მოსახლეობის დიდი ნაწილი, ხანგრძლივი დროის მანძილზე, თვითიზოლაციაში აღმოჩნდა. ამხელა გამოწვევისთვის მრავალი ქვეყანა მოუმზადებელი იყო, ექიმებს კი ძალიან რთული გადაწყვეტილების მიღება მოუწიათ და ფრონტის ხაზზე მომუშავე სამედიცინო პერსონალი არნახული წნეხის ქვეშ აღმოჩნდა.

ტრაგიკული დასაწყისის მიუხედავად, 2020 წლის მიწურულს იმედიც გაჩნდა. რამდენიმე ფარმაცევტულმა კომპანიამ უპრეცედენტოდ მცირე დროში ეფექტიანი ვაქცინები შეიმუშავა. Pfizer-BioNTech-ისა და Moderna-ს ვაქცინები დამაიმედებელ შედეგებს აჩვენებენ და ისინი უკვე გამოიყენება სხვადასხვა ქვეყანაში, რისკ-ჯგუფების ვაქცინაციისთვის.

კორონავირუსის მიღმა, სამეცნიერო კვლევები არ შეჩერებულა. ტექნოლოგიური პროგრესი ყველაზე რთულ დროსაც მიმდინარეობს. ეს სტატია კი სწორედ იმ მთავარ სამეცნიერო მიღწევებს ეძღვნება, რომლებიც, პანდემიის მიუხედავად, 2020 წელს მაინც ვიხილეთ.

1. COVID-19-ის ვაქცინები — დამაიმედებელი მომავალი

როგორც ვახსენეთ, რამდენიმე კომპანიამ კორონავირუსის წინააღმდეგ შემუშავებული ვაქცინა უკვე ხელმისაწვდომი გახადა. მასშტაბური კლინიკური ტესტირების გავლის შემდეგ, აღმოჩნდა, რომ Moderna-ს და Pfizer-BioNTech-ის ვაქცინები სანდო და ეფექტიანია.

ბაზარზე არსებული ყველა ოფიციალური ვაქცინა, ძალიან ეფექტურად გამოიყურება და მასობრივი იმუნიზაციის პროგრამებს მომავალ წელს უნდა ველოდოთ. ბრიტანეთში და აშშ-ში ზემოხსენებული ვაქცინების გამოყენება 2020 წლის მიწურულს, რისკ-ჯგუფებზე უკვე დაწყებულია.

ვაქცინის შემუშავებას, კლინიკურ ტესტებს და მათ ფართომასშტაბიან გამოყენებას წლები სჭირდება ხოლმე, თუმცა არსებული სიტუაციის გამო, ვაქცინების შემუშავება მნიშვნელოვნად დაჩქარდა. ეს კიდევ ერთხელ ამტკიცებს იმას, რომ რთულ სიტუაციებშიც კი ადამიანები არ კარგავენ კრიტიკულობას და გამოწვევებს თამამად ეგებებიან.

მიუხედავად იმისა, რომ ახლო მომავალში მასშტაბურ ვაქცინაციის პროგრამებს უნდა ველოდოთ, ნაკლებსავარაუდოა, რომ ცხოვრება "ნორმალურ" რიტმს მალევე დაუბრუნდება. წინ რთული, პრობლემებით სავსე გზა გველის, თუმცა ვაქცინების მასობრივი წარმოება მილიონობით ადამიანის გადარჩენის შანსს გვაძლევს.

2. SpaceX პირველი კერძო კომპანია გახდა, რომელმაც ასტრონავტები საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე გადაიყვანა

ილონ მასკის დაფუძნებული კომპანიის SpaceX-ის მრავალჯერადმა ხომალდმა, ასტრონავტები Crew Dragon-ის მეშვეობით კოსმოსში უსაფრთხოდ გაუშვა. ეს პირველი კომერციული ფრენა იყო, რომელშიც NASA-ს ასტრონავტებმა მიიღეს მონაწილეობა. ადამიანები კოსმოსში აქამდე მხოლოდ ორი ქვეყნის, რუსეთისა და აშშ-ის ეროვნული სააგენტოების დახმარებით მიფრინავდნენ. ბოლო პერიოდში საერთაშორისო კოსმოსურ ხომალდზე ასტრონავტები რუსული სოიუზით მიფრინავდნენ, რომელიც საკმაოდ მოძველებული საფრენი აპარატია.

SpaceX-ის წარმატებული ფრენა კოსმოსური მისიების მომავლისთვის მნიშვნელოვანია. კოსმოსი უფრო და უფრო ხელმისაწვდომია, რადგან ეროვნული სააგენტოების გარდა, მეცნიერების ამ მხრივ განვითარებაში კერძო კომპანიებსაც შეაქვთ წვლილი. NASA-ს მომავალი Artemis-ის პროგრამა, რომელიც მთვარეზე ადამიანების გაშვებას ისახავს მიზნად, მხოლოდ ფედერალურ დაფინანსებაზე აღარაა დამოკიდებული, რომელიც ხშირად, პოლიტიკური მისწრაფებების გამო იცვლება.

3. მსოფლიოში პირველად, CRISPR-ის სისტემამ კიბოს უჯრედები გაანადგურა

თელ-ავივის უნვიერსიტეტის მკვლევრებმა შექმნეს CRISPR-LNP სისტემა, რომელიც კიბოს უჯრედებს ცნობს და ანადგურებს. ექსპერიმენტი თაგვებში ჩატარდა. აღნიშნული სისტემით, მესენჯერული რნმ ჯდება კიბოს უჯრედის დნმ-ში და Cas9 ენზიმს წარმოქმნის, რომელსაც კიბოს უჯრედი თვითგანადგურებამდე მიჰყავს.

CRISPR სისტემის აღმოჩენა და მისი გამოყენება ამ საუკუნის უმნიშვნელოვანესი გარღვევაა, რომელმაც გენური ინჟინერიის სამედიცინო პოტენციალი გამოავლინა. კვლევისთვის მეცნიერებმა ორი ტიპის სიმსივნე, გლიობლასტომა და საკვერცხეების კიბო შეარჩიეს, რომლის დიაგნოზის დასმის შემდეგ პაციენტები 15 თვეზე მეტს ძალიან იშვიათად ცხოვრობენ.

მიუხედავად იმისა, რომ ექსპერიმენტი თაგვებზე ჩატარდა, მოსალოდნელია რომ მომავალში მსგავს კვლევებს ადამიანებზეც ვიხილავთ. სიმსივნური დაავადებები ძალიან მოუხელთებელია და სამეცნიერო პროგრესის მიუხედავად, მასთან ბრძოლის ბოლომდე ეფექტიანი ხერხი არ გაგვაჩნია. ახლა კი გვაქვს შესაძლებლობა, რომ კიბოსთან ბრძოლას ძალიან სხვანაირად მივუდგეთ, რაც ძალიან დამაიმედებელია.

4. NASA-ს და JAXA-ს მისიები ასტეროიდებიდან ნიმუშების მოსაპოვებლად

დანამდვილებით არავინ იცის, როგორ გაჩნდა ორგანული სიცოცხლე დედამიწაზე. ერთ-ერთი ვარაუდია, რომ სიცოცხლისთვის საჭირო ნაერთები ჩვენს პლანეტაზე, თავის დროზე, ასტეროიდების დახმარებით აღმოჩნდა.

ასტეროიდი ბენუ კოსმოსში უკვე ძალიან დიდი ხანია დაფრინავს და მეცნიერებს სჯერათ, რომ ის ადრეული სიცოცხლისთვის საჭირო ინგრედიენტებს შეიცავს. ამის დასამტკიცებლად, NASA-მ ბენუზე ზონდი OSIRIS-REx გაუშვა, რომლის მიზანიც მოძრავი ასტეროიდიდან მასალების აღება იყო.

საბედნიეროდ, მისიამ წარმატებით ჩაიარა და როგორც ჩანს OSIRIS-REx-მა 400 გრამზე მეტი მასალა შეაგროვა, რაც მეცნიერებს უძველესი ასტეროიდის გამოკვლევის საშუალებას მისცემს. აღსანიშნავია, რომ მსგავსი მისიები იაპონიის კოსმოსურ სააგენტოსაც აქვს განხორციელებეული. 2010 წელს, Hayabusa-ს ზონდმა 25143 Itowaka-ს ასტეროიდიდან მასალები წარმატებით შეაგროვა. 2020 წელს კი, Hayabusa 2-მა კიდევ ერთი ასტეროიდიდან შეგროვებული ნიმუშები დედამიწაზე წარმატებით გამოაგზავნა. იაპონური კოსმოსური სააგენტოს (JAXA) გაშვებული უპილოტო ხომალდი ასტეროიდიდან მასალების ასაღებად, კოსმოსში 6 წელი იმყოფებოდა. შეგროვებული ნიმუშების წონა 0,1 გრამია, თუმცა მეცნიერები იმედოვნებენ, რომ ასტეროიდიდან დაბრუნებული მტვერი მათ სიცოცხლისა და მთლიანი სამყაროს შექმნის ისტორიის უკეთ შესწავლაში დაეხმარება.

უძველესი ასტეროიდები ჩვენი მზის სისტემის, პლანეტისა და დედამიწაზე არსებული სიცოცხლის შესახებ, შესაძლოა, ძალიან მნიშვნელოვან ინფორმაციას შეიცავდნენ.

5. პირველი ლაბორატორიაში გაზრდილი ხორცი, რომელიც გაიყიდება

21-ე საუკუნის მიწურულს, დედამიწის მოსახლეობა, სავარაუდოდ, 9 მილიარდს გადააჭარბებს. ბიომრავალფეროვნების შემცირების და რიგი გარემოებების გამო, საკვების წარმოება უფრო მეტ სირთულეს უკავშირდება.

ხორცპროდუქტების წარმოება კი სათბურის აირების მასშტაბურ ემისიებს ნიშნავს, რომელიც პლანეტას ანადგურებს. შესაბამისად, საკვებმომარაგებისკენ მიმართული და სასურსათე ინოვაციები მნიშვნელოვანია. ხორცის მოყვარულებს, ვეგანური ან ვეგეტარიანული ანალოგიებით მარტივად ვერ მოატყუებ. მეტიც, აგრარული საქმიანობა, როგორიცაა მონოკულტურების გაშენება ხშირად ეკოლოგიისთვის მაინც საზიანოა. ერთ-ერთ გამოსავალი "ლაბორატორიაში გაზრდილი საჭმელია".

მეცნიერებმა შენიშნეს, რომ ცხოველიდან რამდენიმე უჯრედის აღებით და სწორი გარემოპირობების შექმნით, ხორცის ლაბორატორიაში გაზრდა შესაძლებელია. წინა თვეს, სინგაპურის სურსათის რეგულაციის სააგენტომ ასეთი "გაზრდილი" ხორცის წარმოება დააკანონა.

ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ დროთა განმავლბოაში ძალიან აშკარა ხდება, რამდენად სასტიკია კომერციული ვაჭრობისთვის განკუთვნილ ფერმებზე ცხოველებისადმი მოპყრობა. ხორცის ლაბორატორიაში წარმოება, ცხოველების დაზიანების და წამების გარეშე, მშვენიერი ალტერნატივაა, რომელიც ამ დროისთვის, იშვიათია და საკმაოდ ძვირი ჯდება, თუმცა მოსალოდნელია, რომ ეს ყველაფერი შეიცვლება.

6. აფრიკამ ებოლას მასშტაბური ეპიდემია დაამარცხა

25 ივნისს, WHO-მ ებოლას მეორე ყველაზე დიდი ეპიდემიის დასასრული გამოაცხადა. ეს ვირუსი საშინლად მომაკვდინებელია. უკანასკნელი ეპიდემია, რომელსაც კივუს ეპიდემიასაც ეძახიან, 2018 წლის აგვისტოს, კონგოში დაიწყო და 2 300 ადამიანი იმსხვერპლა.

კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში შექმნილი პოლიტიკური ფონის გამო, დაავადებასთან ბრძოლა კიდევ უფრო რთული იყო. თუმცა, WHO-ს თნამშრომლების წარმატებული კამპანიისა და ადგილობრივების ჩართულობის შედეგად, ვირუსზე 300 000-ზე მეტი ადამიანი აიცრა, რამაც დაავადების გავრცელება მნიშვნელოვნად შეზღუდა და აფრიკის სახელმწიფოს 2 წლიანი ტანჯვა დასასრულს მიუახლოვდა.

ებოლას ეპიდემიასთან ბრძოლა მნიშვნელოვან გაკვეთილს გვაძლევს კორონავირუსთან ბრძოლისთვის: მასობრივი იმუნიზაცია, ვაქცინაციის გარეშე და ეგრეთ წოდებული "ჯოგური იმუნიტეტის" მიღწევა, არაჰუმანური იდეაა. ამასთანავე, ისიც აშკარაა, რომ ადამიანები ვაქცინების შემუშავებაში ძალიან დავიხვეწეთ. მცირე მოთმინებით და ბევრი ადამიანის დაუღალავი შრომით, პანდემიის დამანგრეველი ეფექტები შეგვიძლია უკან მოვიტოვოთ.

7. ზეგამტარი ოთახის ტემპერატურაზე

ელექტრობის აღმოჩენიდან, ისეთი ზეგამტარის შემუშავება, რომელიც ნორმალურ ტემპერატურაზე გაძლებდა, კონდენსირებული გარემოს ფიზიკის წმინდა გრაალი იყო. ზეგამტარი ისეთ მატერიალებს ეწოდებათ, რომელსაც ელექტრული წინაღობა არ აქვთ. ექსპერიმენტულ ფიზიკაში, ისევე როგორც ინჟინერიაში, ზეგამტარებს უზარმაზარი მნიშვნელობა აქვთ. სამწუხაროდ, დიდი ხნის მანძილზე ზეგამტარები უნიკალურ თვისებებს ძალიან დაბალ ტემპერატურაზე იჩენდნენ.

ნიუ-იორკის როჩესტერის უნივერსიტეტის მკვლევრებმა კი, ოქტომბერში ზეგამტარის შექმნა შეძლეს, რომელიც თვისებებს ოთახის ტემპერატურაზეც ინარჩუნებს. მიუხედავად ამისა, მსგავსი ზეგამტარის შენარჩუნება მხოლოდ უზარმაზარი წნევის (270 გიგაპასკალის) მეშვეობით შეიძლება, ამის გამო აღნიშნულ მატერიალს ფართო გამოყენება ნამდვილად არ აქვს. თუმცა, კვლევა მაინც მნიშვნელოვანია, რადგან ის შესაძლებლობის საზღვრებს ძალიან წინ წევს.

8. AI, რომელიც ცილების ფორმას წინასწარმეტყველებს

დნმ იმ ინფორმაციას ინახავს, რომელიც ცილებს აკოდირებს. ჩვენთვის ცნობილი სიცოცხლის ყველა ფორმა კი ცილებისგან შედგება. მიუხედავად იმისა, რომ დნმ-ის წაკითხვა და იმის წინასწარმეტყველება თუ როგორ ცილებს აკოდირებს ის, ნაწილობრივ შეგვიძლია, აქამდე მაინც ძალიან შეზღუდულები ვიყავით.

ცილა სამგანზომილებიანი სტრუქტურაა, რომელიც ამინომჟავებისგან შედგება. ფუნქციის მიხედვით ის ბევრნაირად იკეცება, იხლართება და ყველა სასიცოცხლო პროცესში მონაწილეობს. DeepMind-მა შექმნა სპეციალური პროგრამა AlphaFold, რომელიც კოდირებული ცილების ფორმას წინასწარმეტყველებს.

იმის ცოდნა, თუ რა ფორმა აქვს ამა თუ იმ ცილას, ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ხშირად რიგი ვირუსული და ბაქტერიული დაავადებები გავრცელებისთვის ცილებს იყენებს, რომლებსაც ძალიან სპეციფიური სტრუქტურა აქვს. იგივე შეიძლება ითქვას უამრავ წამალზე, რომელსაც ამ ინფექციებთან საბრძოლველად ვიყენებთ. შესაბამისად, ცილის 3D მოდელირება გვეხმარება დაავადებები უკეთ შევისწალოთ და უფრო ეფექტიანი წამლები შევქმნათ.

9. ახალი ატომური საათი, რომელიც ბნელი მატერიისა და დროზე გრავიტაციის ზემოქმედების შესწავლაში შეიძლება დაგვეხმაროს

MIT-ის მეცნიერებმა შეიმუშავეს ახალი ტიპის ატომური საათი, რომელიც დროს კიდევ უფრო ზუსტად განსაზღვრავს. ახალი ატომურ საათს, რომელიც გადახლართული ატომების პრინციპზე მუშაობს, აქვს პოტენციალი მეცნიერებს ბნელი მატერიის დაფიქსირებაში შუწყოს ხელი. გარდა ამისა, ეს შეიძლება დაგვეხმაროს ისეთი თავსატეხის ამოხსნაში, როგორიცაა რა გავლენა შეიძლება იქონიოს გრავიტაციამ დროის მსვლელობაზე და იცვლება თუ არა თავად დრო სამყაროს ასაკის მატებასთან ერთად.

ატომების კორელაციას კლასიკური ფიზიკის კანონებით ვერ ვიაზრებთ, თუმცა ასეთი მოწყობილობები ფიზიკოსებს საშუალებას მისცემს ატომების ვიბრაციები უფრო ზუსტად გაზომონ. მნიშვნელოვანია, რომ ახალ ტექნოლოგიას, სტანდარტული ატომური საათების სიზუსტის მიღწევა ოთხჯერ უფრო სწრაფად შეუძლია.

10. მარსზე სიცოცხლის კვალის ძიების შემდეგი საფეხური

2012 წლის 4 დეკემბერს, NASA-მ ახალი ამბიციური პროექტის შესახებ განცხადება გაავრცელა. აშშ-ის ეროვნული კოსმოსური სააგენტო მარსზე კიდევ ერთი როვერის, Perseverance-ის გაშვებას გეგმავდა, რომლის მისია წითელ პლანეტაზე სიცოცხლის კვალის ძიება იყო.

8 წლის შემდეგ, 2020 წელს, აღნიშნული როვერი NASA-მ მარსზე გაუშვა და ის დანიშნულების ადგილს 2021 წლის 18 თებერვალს მიაღწევს. Perseverance მარსის ზედაპირს გამოიკვლევს და მონაცემებს შეაგროვებს, რომელიც მეცნიერებს მისცემს საშუალებას უფრო დაზუსტებით თქვან, იყო თუ არა ოდესმე სიცოცხლე მარსზე და დატოვა თუ არა მან კვალი.

NASA-ს გარდა, 2020 წელს მარსზე ზონდი არაბეთა გაერთიანებულმა საამიროებმა და ჩინეთმაც გაგზავნეს.

აღსანიშნავია, რომ მარსზე ორთქლის ან ყინულის სახით წყალი უხვადაა. თუმცა, სიცოცხლისთვის თხევადი წყალია საჭირო. მარსს ოდესღაც ატმოსფერო ჰქონდა, რის გამოც მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ მილიარდობით წლის წინ, შესაძლოა, პატარა წითელ პლანეტაზე თხევადი წყალი და სიცოცხლე არსებობდა. არის რაღაც ალბათობა, რომ ზედაპირს მიღმა, მიწისქვეშ მიკროსკოპული სიცოცხლე არსებობს.

ამ დროისთვის, არც იმის საბუთი გვაქვს, რომ მარსზე სიცოცხლე არსებობს და არც ის ვიცით, რომ ის ოდესმე არსებობდა. Perseverance-ის მისია ამ საკითხს მეტ ნათელს მოჰფენს და მარსის სამომავლო კვლევებშიც დაგვეხმარება.

ბევრი იმედოვნებს, რომ დროთა განმავლობაში მარსზე ადამიანების გაგზავნასაც შევძლებთ და წითელ პლანეტაზე მუდმივი კოლონია იარსებებს, რაც ადამიანებს დედამიწის გარეთ ცხოვრების საშუალებას მოგვცემს და ინტერპლანეტარულ ცივილზაციად გვაქცევს.