ბატონო ბადრი, დავიწყოთ ეკონომიკაზე საუბრით. თქვენი პიზიციებით, ჩანს რომ მემარჯვენე ცენტრისტულ პოლიტიკას იზიარებთ, მაგრამ რომელ სფეროში ეთანხმებით სახელმწიფოს ჩარევას?

ზოგიერთ შემთხვევაში, სახელმწიფო უნდა ასრულებდეს თავის როლს, მაგალითად, გარემოს დაცვის მიმართულებით. თუ კომპანია მოიპოვებს მინერალებს და აბინძურებს გარემოს, სახელმწიფომ უნდა აიძულოს, დაიცვას ნორმები და დააჯარიმოს კიდეც, თუ გარემოს ზიანს აყენებს.

გარდა ამისა, კანონი უნდა არეგულირებდეს შრომის უფლებებსაც. რა თქმა უნდა, არსებობს მემარცხენე მიმართულება, რომლის თანახმად, შრომის კოდექსში უნდა იყოს უკიდურესად კონსერვატიული, უკიდურესად შემზღუდავი და ა.შ. მაგრამ აქ უშვებენ ერთ დიდ შეცდომას — ძალიან შემზღუდავი შრომითი კოდექსის შემთხვევაში ადამიანების დაქირავებაც ხდება შეზღუდულად.

ამ შემთხვევაში დამქირავებელი ფიქრობს, რომ მერე ამ ადამიანის გათავისუფლება დაუჯდება ძალიან ძვირი ან საერთოდ ვერ გაათავისუფლებს. ასეთია მენტალიტეტი, ამიტომ ყოველთვის უნდა ვიფიქროთ, რადგან ერთი მხრივ, თითქოს დავიცავთ დასაქმებულის უფლებას, მეორე მხრივ კი, შეიძლება ისეთი ნაბიჯი გადავდგათ, რომ ის ადამიანი საერთოდ ვერ დასაქმდეს.

უნდა დავიცვათ დასაქმებულის უფლებები, მაგრამ ეს ისე უნდა გავაკეთოთ, რომ დამსაქმებელი არ შეშინდეს და არ შეფერხდეს.

ზოგადად, რა თქმა უნდა, საბაზრო ეკონომიკის მომხრე ვარ.

იმ შემთხვევაში, თუ მოხვალთ ხელისუფლებაში, როგორ აპირებთ სამუშაო ადგილების შექმნას, როგორი იქნება ადმინისტრაციული ხარჯების განაწილება?

მთავრობა უნდა იყოს პატარა და ეფექტური. ჩვენ არ გვჭირდება გაბერილი ბიუროკრატია. როცა საუბარია იმაზე, რომ ბოლო წლებში თითქოს დასაქმება გაიზარდა, სინამდვილეში, კერძო სექტორში შემცირდა და გაიზარდა საჯარო სექტორში. ეს არანორმალური მოვლენაა.

რაც შეეხება სახელმწიფო საწარმოებს, კაცობრიობის ისტორიამ აჩვენა, რომ სახელმწიფო ცუდი მმართველია და მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნები ცდილობენ, სახელმწიფო არ მართავდეს, თუ ეს არ არის აუცილებლობა. საზოგადოდ, საწარმოების კერძო მმართველობაში გადასვლა ზრდის მათ ეფექტურობას, განსხვავებით სახელმწიფო საკუთრებაში მყოფებისგან. ამიტომ უნდა მოვახდინოთ იმ საწარმოების პრივატიზაცია, რომლებიც საინტერესოა ინვესტორებისთვის. შედეგად, ზარალის ნაცვლად, ეს იქნება მომგებიანი და ბიუჯეტში ფული შემტანი საწარმოები. ამას აუცილებლად განვახორციელებთ.

გარდა ამისა, ჩვენ ვაპირებთ ინვესტიციების ძალიან დიდ ზრდაზე, განსაკუთრებით, კვალიფიციური და მაღალი რეპუტაციის ინსტიტუტებისგან. ეს გაზრდის კვალიფიციური მუშა ხელის რაოდენობას ქვეყანაში, რაც აუცილებელია ჩვენი ქვეყნის კონკურენტუნარიანობის ზრდისთვის. უცხოური ინვესტიციების წარმატებული ქეისები ნიშნავს იმასაც, რომ მერე ხდება მათი მულტიპლიკაცია, ანუ გამრავლება. ინვესტორებს უნდა შევუქმნათ შესაძლებლობა, რომ საქართველოში შეძენილი აქციების ფუნქციონირებად საფონდო ბირჟაზე გაყიდვა შეძლოს.

პრივატიზაცია, კაპიტალის ბაზრის და საფონდო ბირჟის განვითარება, ინვესტიციების მოზიდვა მოგვცემს საშუალებას, ეკონომიკა გავზარდოთ ორნიშნა ციფრით, რაც ნიშნავს სამუშაო ადგილების მნიშვნელოვანი რაოდენობით გაზრდას.

ჩვენ ვაპირებთ საშუალო ფენის გაძლიერებასაც. მოსახლეობის მხოლოდ 1,6%-ის შემოსავალი 3 000 ლარს ან მეტს, ეს არის სამარცხვინოდ დაბალი. ჩვენ ეს უნდა გავაათმაგოთ, რაც მიიღწევა სწორედ იმ გზით, რომ ყველა ნაბიჯი, რაც მე ჩამოვთვალე, უკვე ბევრ მოქალაქეს გადააქცევს თანამესაკუთრედ. ზოგს ექნება 5 აქცია, ზოგს 10, მაგრამ მთავარია, დავაბრუნოთ განცდა, რომ ეს არის ჩვენი ქვეყანა, ჩვენ ვფლობთ ჩვენს ქვეყანას, მოსახლეობა ხდება მფლობელი მასობრივად.

როგორ აპირებთ ვალუტის გამყარებას?

საზოგადოდ, ლარის კურსი დოლართან მიმართებაში უნდა იყოს მცურავი. თუმცა კოვიდის დროს, როცა ქვეყანა, ფაქტობრივად, დაიკეტა და ეკონომიკა გაჩერდა, მაშინ ჩვენ ჩავთვალეთ მიზანშეწონილად და შევთავაზეთ ხელისუფლებას, რომ შემოეღო დროებით საკურსო დერეფანი. ეს გულისხმობს იმას, რომ დაწესდებოდა ზედა და ქვედა ზღვარი და არ იქნებოდა ასეთი რყევა ლარსა და დოლარს შორის. დერეფანი იძლევა პროგნოზირების საშუალებას. ეს უნდა შემოვიღოთ დროებით, სანამ კოვიდისგან გამოწვეული პრობლემები არსებობს.

ეკონომიკის სამინისტრო ახლა გადაიქცა პიარულ სააგენტოდ, რომელმაც ოღონდ რაღაც პოზიტიური თქვას და ამტკიცებს, ინვესტიციები გაიზარდაო. სინამდვილეში, ინვესტიციები ახლა ქვეყანაში არ შემოედინება და ამის მიზეზი არ არის მხოლოდ კოვიდი, არამედ მანამდე საქართველოს მთავრობის მიერ გადადგმული დესტრუქციული ნაბიჯები, ინვესტორების განდევნა ქვეყნიდან და მათი პირდაპირი დევნა. როცა ინვესტორი ხედავს, რომ ხალხს დევნიან, ფიქრობს, შეიძლება ყველას დევნიდნენო და აღარ შემოდის — ძალიან მარტივია. ქართულმა ოცნებამ ყველაფერი გააკეთა, რომ საქართველოსთვის, როგორც საინტერესო საინვესტიციო ქვეყნისთვის, სახელი გაეტეხა. ეს უნდა აღვადგინოთ. ეს აუცილებლად აისახება ლარზეც. 31 ოქტომბრის შემდეგ, როდესაც ჩვენ დღევანდელ ხელისუფლებას გავისტუმრებთ ოპოზიციაში, შევძლებთ დავაბრუნოთ ნდობაც, განცდაც, რომ ხელისუფლება კვალიფიციურია და დაინტერესებული ინვესტიციების მოზიდვაში და ხელს კი არ შეუშლის, არამედ ყველანაირად წაახალისებს. აი, ამ ყველა ნაბიჯით ჩვენ შევძლებთ ლარის კურსის დასტაბილურებას.

გადავიდეთ ინტეგრაციის საკითხებზე. თქვენი აზრით, რა კონკრეტული ნაბიჯები უნდა გადაიდგას შემდგომ 4 წელიწადში ევროკავშირში გაწევრიანებისთვის და ხომ არ გეგმავთ წევრობის აპლიკაციის მომზადებასაც?

თქვენ ნახეთ, რომ ევროპარლამენტის წევრები, ცნობილი პოლიტიკოსები, არ იშურებენ უარყოფით ეპითეტებს, როდესაც აფასებენ საქართველოში შექმნილ ვითარებას, ჩრდილოვან მმართველობას, პოლიტიკურ პატიმრებს, დაქვემდებარებულ სასამართლოს. შეუძლებელია უფრო უარყოფითი შეფასება. რა თქმა უნდა, ამან კი არ დააჩქარა ჩვენი ინტეგრირება ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში, არამედ შეანელა და შეაფერხა.

ჩვენ უნდა გადავდგათ ის ნაბიჯები, რომელიც დაგვაახლოვებს ევროკავშირთან და ეს ნაბიჯები, პირველ რიგში, არის კანონის უზენაესობის დამკვიდრება ჩვენს ქვეყანაში, მედიის სრული განთავისუფლება, დემოკრატიული რეფორმები და ინსტიტუციების გაძლიერება, ინსტიტუციონალური მშენებლობა და ასევე, ჩვენი კანონმდებლობის სრული ჰარმონიზაცია ევროკავშირის კანონმდებლობასთან, ყველა მიმართულებით. ამავდროულად, აუცილებელია, ეკონომიკის მიმართულებით ისეთი რეფორმები განვახორციელოთ და გადავდგათ ისეთი ნაბიჯები, რომლებიც მოგვცემს საშუალებას, ეკონომიკა გაიზარდოს ორნიშნა ციფრით. ეს არის აუცილებელი იმისთვის, რომ აღარ ვიყოთ ერთ-ერთი ყველაზე ღატაკი ქვეყანა ევროპაში. ჯამში ეს ყველაფერი დაგვაახლოვებს ევროკავშირთან და არა განაცხადი, რომლის უკანაც არაფერი რეალური არ დგას.

ჩვენ გვინდა, ყველა ამ კრიტერიუმით დავახლოვდეთ და ამას მოჰყვეს განაცხადი, თორემ განაცხადი შეიტანო და აბსოლუტურად დაშორებული იყო ყველა კრიტერიუმით ევროკავშირს, ეს არის უპასუხისმგებლო ნაბიჯი.

წევრობის განაცხადის შეტანას მოლდოვასთან და უკრაინასთან ერთად მოიაზებთ თუ ცალკე?

მე ვფიქრობ, რომ ჩვენ ყველა შანსი გვაქვს, გავასწროთ ჩვენს უახლოეს ქვეყნებს, გავასწროთ ყველა მიმარულებით: ეკონომიკის სიჯანსაღის, კორუფციის აღმოფხვრის, ნეპოტიზმის აღმოფხვრის, მართლმსაჯულების რეფორმის კუთხით. ჩვენ გვაქვს რესურსი, ვიყოთ ჩვენს მეგობარ ქვეყნებზე წინ, ამიტომ არ იყოს ეს დაკავშირებული ჯგუფურ გაწევრიანებასთან. თუმცა, აუცილებელია, ჩვენმა უახლოესმა მეგობრებმა ევროკავშირში დაინახონ, რომ ამ ქვეყანას გაწევრიანება მყარად აქვს გადაწყვეტილი, ამ გზაზე დგას მყარად და ხელისუფლება ყველაფერს აკეთებს იმისთვის, რომ რეალურად დავახლოვდეთ ევროკავშირთან. ამის დემონსტრირებას როგორც კი მოვახდენთ, ეკონომიკა გაჯანსაღებული უნდა იყოს, რომ ჩვენ არ აღგვიქვან კიდევ ერთ ქვეყანად, რომელიც ევროკავშირის სარჩენია; უნდა ვაჩვენოთ, რომ ვართ ღირსეული პარტნიორი და არა მხოლოდ ჩვენ გვჭირდება ევროკავშირი, არამედ ჩვენც ვჭირდებით მათ. ეს შესაძლებელია შემდგომი 4 წლის, ანუ შემდგომი საარჩევნო ციკლის განმავლობაში.

როგორია თქვენი დამოკიდებულება NATO-ში ინტეგრაციისადმი?

ისევე, როგორც ევროკავშირისთვის, NATO-სთვისაც უნდა ვიყოთ აღქმულები, როგორც მნიშვნელოვანი პარტნიორი და არა — პრობლემა. სულ იდგა საკითხი იმასთან დაკავშირებით, საქართველოს NATO-ში გაწევრიანებას ხომ არ ნიშნავს კონფლიქტის ე.წ. იმპორტს და მეხუთე მუხლის [კოლექტიური უსაფრთხოება] ამოქმედების რისკებს ხომ არ შეიცავს. აქ მინდა გაგახსენოთ ნატოს ყოფილი გენერალური მდივნის, ანდრეს ფოგ რასმუსენის ინიციატივა, რომელმაც თქვა, რომ აბსოლუტურად შესაძლებელია, საქართველოს საერთაშორისოდ აღიარებულ საზღვრებში ინტეგრირება NATO-ში ისე, რომ მეხუთე მუხლი არ გავრცელდეს დროებით ოკუპირებულ ტერიტორიებზე. ეს არის ნორმალური და აბსოლუტურად კარგი ფორმულა ჩვენთვის, რომელიც ხსნის იმ უხერხულობას, რომელიც არის დაკავშირებული იმასთან, რომ დღეს ჩვენი ქვეყნის 20% არის ოკუპირებული და ამასობაში, მეხუთე მუხლი ითვალისწინებს NATO-ს წევრი სხვა ქვეყნებისგან თავისი წევრის მხარდაჭერას, თუკი ის არის კონფლიქტში სხვა ქვეყანასთან. ამიტომ რასმუსენის ეს ინიციატივა ძალიან სასარგებლო ჩვენთვის. ზოგიერთმა პრორუსულმა ძალამ ეს ინიციატივა აღიქვა, როგორც უარის თქმა საქართველოს ტერიტორიებზე, რაც არის აბსურდი.

არგაწევრიანება ბევრად უფრო დიდი პრობლემაა ევროპისთვის უსაფრთხოების კუთხით და ჩვენ უნდა დავარწმუნოთ ამაში, რადგან რუსეთს აწყობს ეს მოცემულობა კავკასიაში, ასეთი მყიფე ვითარება და საქართველოს კისერზე დამოკლეს მახვილივით მუდმივად ჩამოკიდებული პრობლემა ოკუპირებული ტერიტორიების სახით. რუსეთი ასე ცდილობს აკონტროლოს ის, რომ საქართველოს ინტეგრირება არ მოხდეს ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში.

საქართველოს ნებისმიერი ნაბიჯი ამ კუთხით, თუ გადაწყვეტილება, იქნებოდა ეს 2008 წლის ვარშავის სამიტი, თუ, მაგალითად ანაკლიის პორტი, რუსეთის მიერ აღიქმება დიდ გეოპოლიტიკურ დანაკარგად. ოკუპანტი ქვეყანა ცდილობს აღკვეთოს დასავლეთთან დაახლოებისკენ გადადგმული ნაბიჯები, გამოიყენოს რბილი ძალა, თქვენ როგორ წარმოგიდგენიათ ამ ფონზე ინტეგრაციის დაჩქარება?

ჩვენ ვართ ახლა შუა გზაში, ვეღარ დასრულდა ჩვენი ინტეგრირება და ეს პირიქით, ხელ-ფეხს უხსნის რუსეთს. ასე იყო ბალტიისპირეთის ქვეყნებშიც — როდესაც წავიდა პროცესი მათი NATO-ში გაწევრიანების, რუსეთის ფედერაციამ ყველა ძალა გამოიყენა, დესტაბილიზაციის მცდელობის ჩათვლით, რომ როგორმე არ მომხდარიყო ამ ქვეყნების ინტეგრირება. როგორც კი ეს პროცესი დასრულდა, თქვენ ხედავთ, რომ არის აბსოლუტურად სტაბილური ვითარება. მთავარია, გადავლახოთ ეს მეტაფიზიკური შიში, რომ საქართველოს გაწევრიანება NATO-ში გამოიწვევს რუსეთის მხრიდან აგრესიულ ნაბიჯს. არაფერს გამოიწვევს, ვერ გადადგამს აგრესიულ ნაბიჯს.

პირიქით, ერთხელ და სამუდამოდ, ეს იქნება მოცემულობა და ამ მოცემულობის ფარგლებში ჩვენ შევეცდებით დავარეგულიროთ ურთიერთობა ჩვენს ჩრდილოელ მეზობელთან. ჩვენ გვჭირდება დიდი უსაფრთხოების სისტემის წევრობა, ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, რომ ვიყოთ ამ სისტემის ნაწილი არა იმიტომ, რომ ვიღაცას საფრთხე შევუქმნათ — აი, რუსები ამბობენ ხოლმე "აგრესიული ნაბიჯები საქართველოს მხრიდან", რა აგრესიული ნაბიჯი უნდა გადადგას საქართველომ, რომელიც თავის უსაფრთხოებაზე ფიქრობს და ცდილობს, რომ დაიცვას თავისი ტერიტორია, თავისი საზღვრები და დეოკუპაცია მოხდეს?! უნდა ავუხსნათ NATO-ს წევრ ქვეყნებს, რომ დღევანდელი მდგომარეობა, ზოგჯერ კი ნაკლები გაბედულება ამ ქვეყნების მხრიდან, უფრო ახალისებს რუსეთს.

NATO-სთან ინტეგრაციის პროცესში, მნიშვნელოვანია თავდაცვისუნარიანობის გაძლიერებაც. თქვენი აზრით, რა წილი უნდა ჰქონდეს თავდაცვის ხარჯებს და რამდენად მიზნობრივად იხარჯება დღეს არსებული საშუალოდ 2%?

მთლიანი შიდა პროდუქტი არის ძალიან პატარა, ამიტომ არის მნიშვნელოვანი, რომ ჯერ ის გავზარდოთ და შემდეგ გაიზარდოს სამხედრო დანახარჯების ციფრი. ჩვენ გვჭირდება ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემა. 2008 წლის კონფლიქტმაც აჩვენა, რომ ჩვენთვის ჰაერივით აუცილებელია ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვის თანამედროვე სისტემის დამონტაჟება. ასევე, საჭიროა არმიის გადაიარაღება, კარგი აღჭურვილობა და კარგი მატერიალური უზრუნველყოფა. ეს არ არის მხოლოდ იარაღი. ეს არის პირობები, ინფრასტრუქტურა. გვჭირდება პროფესიული ჯარი, რომელიც თავდაცვაზე იქნება ორიენტირებული, იქნება კარგად აღჭურვილი და რომელსაც ჩვენი პარტნიორი NATO-ს ქვეყნები აღიქვამენ, როგორც ღირსეულ პარტნიორს. უნდა ითქვას ისიც, რომ ჩვენმა ჯარისკაცებმა თავი უკვე გამოიჩინეს ავღანეთშიც, ერაყში, გამორჩეულნი იყვნენ თავდადებით და პროფესიონალიზმით.

სავალდებულო სამხედრო სამსახურზე ლელოს პოზიცია როგორია?

დღევანდელი სისტემა არ არის ჯანსაღი, წვევამდელები დარაჯებად მუშაობენ. ეს არ არის მომზადება. ასეთი ტიპის სავალდებულო სამსახური უნდა მოიხსნას. გვჭირდება პროფესიული ჯარი და ამავდროულად, ახალგაზრდები მზად უნდა იყვნენ ქვეყნის დასაცავად, მაგრამ ამისთვის, მგონია, რომ ექვსთვიანი კარგი მომზადების კურსების საკმარისი იქნება — ნამდვილი მომზადება და არა დარაჯად გაგზავნა კოლონიებში. ეს უნდა გაიაროს ყველამ, ბიჭებმაც და გოგოებმაც. ამ თვალსაზრისით ძალიან კარგი მაგალითი არის ისრაელი, სადაც სამხედრო სამსახური 6 თვეზე ცოტა მეტხნიანია. უნდა დავხარჯოთ ფული იმაზე, რომ ის 6-თვიანი მომზადება იყოს ნამდვილი მომზადება და ოჯახს თავისი შვილის იქ გაშვება არ ეშინოდეს. პატრიოტიზმი არ არის მხოლოდ სადღეგრძელოს დალევა, შენი ქვეყნის დასაცავად მზად უნდა იყო, რომ 6 თვე გადადო, მოემზადო ფიზიკურად, გოგოც და ბიჭიც.

ბატონო ბადრი, რას ფიქრობთ ოკუპირებულ რეგიონებთან ურთიერთობაზე? მათ შორის გადაადგილების და ვაჭრობის თავისუფლებაზე?

ოკუპირებულ აფხაზეთთან და ე.წ. სამხრეთ ოსეთთან სხვადასხვა მიდგომა უნდა გამოვიყენოთ. ცხინვალში დღეს არის რუსი გენერალი, რომლის ძირითადი ამოცანაა, როგორმე ხელი შეუშალოს ოსების და ქართველების დაახლოებას. საკმარისია, ის იქ არ იყოს და კონფლქიტი საერთოდ არ იარსებებდა. მთავარია, საერთაშორისო საზოგადოებამ გაიგოს, რა ვითარებაა დღეს ცხინვალში, როგორ იჩაგრებიან და იდევნებიან ქართველებიც და ოსებიც. მე ვიტყოდი, რომ ოსებიც და ქართველებიც ერთნაირად არაადამიანურ პირობებში არიან იქ და უფლებები არის ფეხქვეშ გათელილი.

რაც შეეხება აფხაზეთს, ოკუპაციური ჯარები იქაც არიან, თუმცა ვფიქრობ, აფხაზურ საზოგადოება მიხვდა და ეს პირდაპირ იგრძნობა იმ სიგნალებში, რომელიც საჯაროდაც ცნობილია, რომ ასე ვერ გაგრძელდება, მათი განვითარება ასე შეუძლებელია. ისინი თანდათანობით სრულად დამოკიდებულნი გახდნენ, ოკუპაციური ძალები სრულიად აკონტროლებენ ვითარებას. შამბამაც კი გააკეთა განცხადება, საქართველოსთან ერთად უნდა ვიფიქროთ ერთობლივ მომავალზეო. ეს დამაიმედებელი სიგნალებია და უნდა მოვახერხოთ ერთი რამ — პირველ ეტაპზე, სანამ დეოკუპაციამდე მივალთ, აღვადგინოთ ადამიანებს შორის ურთიერთობა. ეს უნდა იყოს ამოცანა. ეს გულისხმობს ჰუმანიტარულ კონტაქტებსაც, ადამიანთა შორის მისვლა-მოსვლასაც, რომელიც არ უნდა იყოს აკრძალული. კარგი იქნება, თუ ეკონომიკურ პროექტებს გავაკეთებთ აფხაზეთის ტერიტორიაზე ერთად და ვაჩვენებთ ყველას, რომ შეგვიძლია ერთობლივად წარმატებული საქმეების კეთება. ეს ყველაფერი პარალელურად აუცილებლად გამოიწვევს დეოკუპაციის პროცესის დაწყებას. თან უნდა გავააქტიუროთ საერთაშორისო საზოგადოების ინფორმირებულობა, მათი ჩართულობა.

დეფაქტო მთავრობასთან მოლაპარაკები როგორ წარმოგიდგენიათ, მათ შორის გაეროს ან ევროკავშირის შუამავლობით?

ნაადრევი იქნება დეფაქტო მოლაპარაკებებზე საუბარი, მაგრამ ადამიანებს შორის კონტაქტების აღდგენა, ურთიერთობები და ეკონომიკური პროექტების კეთება არის რეალურად გაკეთებადი. პარალელურად, ჩვენ უნდა ავამაღლოთ ჟენევის ფორმატი და მივუუახლოვოთ მაინც ნორმანდიულ ფორმატს, როდესაც წამყვანი ქვეყნების პირველი პირები მონაწილეობენ ფორმატში. ჟენევის ფორმატი ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ ფორმატი უნდა ავწიოთ. რუსეთი შლის ფორმატს. ცხინვალში ვინც არის რუსეთის გენერალი, მისი ამოცანა არ არის, რომ ქართველებსა და ოსებს შორის ურთიერთობა მოწესრიგდეს. პირდაპირ დავარქვათ — ხელფასს იღებს იმაში, რომ ქართველები და ოსები დაშორდნენ ერთმანეთს. იქ ვინც იყო აფხაზეთში, წინა დე ფაქტო პრეზიდენტი, იმასაც ზუსტად იგივე ამოცანა ჰქონდა — მაქსიმალურად აფხაზებსა და ქართველებს შორის უნდა იყოს უნდობლობა, დაპირისპირება და არანაირი შესაძლებლობა კომუნიკაციისა.

გადავიდეთ სასამართლო სისტემაზე. თქვენი აზრით, რა სახის რეფორმებია საჭირო?

როდესაც საბჭოთა კავშირი დაიშალა და აღმოსავლეთ ევროპის ბლოკის ქვეყნები გათავისუფლდნენ კომუნისტური მთავრობებისგან, ცნობილი ეკონომისტი, მილტონ ფრიდმენი ყველას მოუწოდებდა: "პრივატიზაცია, პრივატიზაცია, პრივატიზაცია". მას შემდეგ, რაც მან ამ ქვეყნებში ნახა, სიკვდილის წინ თქვა: "კანონის უზენაესობა".

მოკლედ, ყველა რეფორმა და ყველა პრივატიზაცია არის წყალში ჩაყრილი ძალისხმევა, თუ კანონის უზენაესობა არ არის ქვეყანაში. რაც ჩამოვთვალეთ, ყველაფერი იქნება ფუჭი ძალისხმევა, თუ პირველივე დღიდან არ დავიწყეთ სასამართლოს გათავისუფლებაზე საუბარი. ბოლო დღეებში ხშირად ვიყენებ ტერმინს "დეოკუპაცია" — სასამართლოს დეოკუპაციაა საჭირო იმ ჯგუფისგან, რომელიც მართავს ამ სასამართლოს და რომელსაც, თავის მხრივ, მართავს ქართული ოცნების თავმჯდომარე. ეს იქნება პირველი რიგის ამოცანა. გარდა ამისა, 400 კეთილსინდისიერი მოსამართლე სჭირდება ამ ქვეყანას, კარგად ანაზღაურებადი, იმისთვის, რომ სასამართლომ იფუნქციონიროს გამართულად.

რას პოზიცია გაქვთ ნაფიცმსაჯულთა ინსტიტუტზე?

ამას ახლავს გარკვეული რისკები, თუმცა აქვს დადებითი მხარეც. საზოგადოებამ და პოლიტიკოსებმა ერთად უნდა ვიმსჯელოთ ამ თემაზე, ჩამოვყალიბდეთ — ნაფიცმსაჯულთა ინსტიტუტის მასობრივად შემოღების შემთხვევაში, რა რისკები და უპირატესობები გვექნება, როგორ გავზარდოთ ინსტიტუცია. აშშ-ში არის პროფესიული ნაფიცი მსაჯული მაგალითად, პრაქტიკულად მათი პროფესიაა ეს. მაგრამ საქართველო პატარა ქვეყანაა, ყველა ყველას იცნობს, არის გარკვეული რისკი, რომ იქნება მცდელობა, ზემოქმედება მოახდინონ ნაფიცმსაჯულებზე, თუმცა ამან არ უნდა დაგვაშინოს და უარი არ უნდა გვათქმევინოს ამ ინსტიტუტზე. საჭიროა გონივრული გამოსავლის მოძებნა.

ზემოთ ჩამოთვლილი პრობლემების გათვალისწინებით, რა მიგაჩნიათ მთავარ გამოწვევად ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით?

ჩვენ გვაქვს პრობლემა, რომ კანონი არ არის დაცული. კანონით უზრუნველყოფილი უფლებები ირღვევა, რაც უნდა აღიკვეთოს. უმცირესობებთან მიმართებაში კანონდარღვევები უნდა იქნეს აღკვეთილი და შესაბამისად, უნდა დამკვიდრდეს განცდა, რომ დანაშაული დაუსჯელი არ დარჩება.

რას ფიქრობთ საპატრიარქოს, საზოგადოებრივი მაუწყებლის ბიუჯეტიდან დაფინანსებაზე? უნდა ფინანსდებოდეს ეს ინსტიტუტები ხალხის ფულით?

არსებობს მოსაზრება და მე ვფიქრობ, აბსოლუტურად ლეგიტიმური და საინტერესო, რომ ადამიანებმა თვითონ გადაწყვიტონ, ვის შესწირავენ ფულს. ასეა გერმანიაში. საკუთარი ხელფასიდან, რა თქმა უნდა. ამის შემდეგ ეს მუდმივი საუბარი, რომ 25 მილიონი ბევრია, დასრულდება. დარწმუნებული ვარ, გაცილებით მეტი შეუვა ამ გზით საპატრიარქოს, ვიდრე 25 მილიონი. ეს რომ არ იყოს მუდმივად საჯილდაო ქვა, თვითონ გადაწყვიტოს ყველამ. ავიღოთ გერმანიის მაგალითი, არ არის ეს ცუდი.

თუ ვინმეს უნდა, სხვა ეკლესიას შესწიროს, კი ბატონო, ეს მათი გადასაწყვეტი იქნება და შეიძლება ამან ეს კამათი და მსჯელობა დაასრულოს. შემდეგ საპატრიარქო თავად გადაწყვეტს, როგორ წარმართოს ეს ხარჯები,

რა თქმა უნდა, გამჭვირვალედ. მინდა, ეს თემა არ იყოს ეკლესიის წინააღმდეგ მიმართული, გამოყენებული გალაშქრებისთვის. კიდევ ერთხელ ვამბობ, ვფიქრობ, რომ ეს საინტერესო იქნება და ერთხელ და სამუდამოდ ამ საუბარს დაასრულებს.

რაც შეეხება საზოგადოებრივ მაუწყებელს, აქ გვაქვს პრობლემა, რომ 60 მილიონი ლარია ბიუჯეტი. საზოგადოებრივი მაუწყებელი, საზოგადოდ, გვჭირდება. ადამიანებს რატომ აქვთ პროტესტი? იმიტომ, რომ 60 მილიონი ლარის სარგებელს საზოგადოებისთვის ვერ ხედავენ. ამავე დროს, საპატრიარქოზე იხარჯება 25 მილიონი, 2,5-ჯერ ნაკლები და საპატრიარქო არის ჩვენთვის უმნიშვნელოვანესი ბოძი. ადამიანები ხედავენ, რომ სარგებელი 60 მილიონიდან არ არის. ამიტომ, ფართო მსჯელობის საგნად უნდა ვაქციოთ ეს საკითხი, როგორი საზოგადოებრივი მაუწყებელი გვინდა. გვინდა ისეთი, როგორიც დღეს არის, თუ BBC-ის მსგავსი, რაც აბსოლუტურად რეალისტურია. ამ თანხად, რომელზეც ჩვენ ახლა ვსაუბრობთ, შესაძლებელია, სწორედ იმ ფუნქციისა და დანიშნულების საზოგადოებრივი მაუწყებლის შექმნა, რომელიც იქნება კარგი განმეორება BBC-ის.

წაიკითხეთ ასევე:

• ოკუპაცია, ევროინტეგრაცია, გენდერული კვოტები — ინტერვიუ ელენე ხოშტარიასთან
• მართლმსაჯულების რეფორმა, ოკუპაცია, განათლების სისტემა — ინტერვიუ ხატია დეკანოიძესთან
• ეკონომიკა, მართლმსაჯულება, კვოტები, სექსუალური შევიწროება — ინტერვიუ ზურაბ ჯაფარიძესთან
• ევროინტეგრაცია, ოკუპირებული რეგიონები, ეკონომიკა — ინტერვიუ გიორგი ვაშაძესთან