ამჟამად დაახლოებით 391 000 სხვადასხვა სახეობის მცენარეა ცნობილი. ეს, რა თქმა უნდა, სრული სია არ არის. სიცოცხლე წარმოუდგენლად მრავალფეროვანია და მეცნიერები ყოველწლიურად დაახლოებით 2 000-მდე ახალ მცენარეს აღწერენ.

ამ სტატიაში კი განსაკუთრებით გამორჩეულ, იშვიათი უნარების მქონე მცენარეებს წარმოგიდგენთ.

1. ღამით მოყვავილე კაკტუსი

ფოტო: Aswin Krishna Poyil

ღამით მოყვავილე კაკტუსები წაგრძელებული სხეულის მქონე კაკტუსების (ceroid cacti) ჯგუფს მიეკუთვნებიან. მათ ზოგჯერ ღამის პრინცესას ან ღამის დედოფალსაც უწოდებენ. ამ კაკტუსების დიდი ნაწილი წელიწადში მხოლოდ ერთხელ, ერთი ღამით ყვავილობს. ყვავილი, როგორც წესი, შუაღამით იხსნება, დილით კი ის უკვე ლპობის პროცესშია. ღამით მოყვავილე კაკტუსების ყვავილი თითქმის ყოველთვის თეთრი, ან ძალიან მკრთალად შეფერადებულია. მათ ასევე ძლიერი სურნელი ახასიათებთ. ერთ გეოგრაფიულ არეალში არსებული კაკტუსები კი, როგორც წესი, ერთ ღამეს ყვავილობენ.

2. ალბინოსი სეკვოია

ალბინოს სეკვოიებს ჩვეულებრივი სეკვოიებისგან განსხვავებით ქლოროფილის წარმოქმნა არ შეუძლიათ, რის შედეგადაც მათი წიწვები არა მწვანე, არამედ თეთრია. ფოტოსინთეზის ნაცვლად ეს ორგანიზმები საკვებ ნივთიერებებს მეზობელი, ან მშობელი (რომლიდანაც თავად წარმოიქმნენ) სეკვოიების ფესვებიდან იღებენ.

ფოტო: CARLA BRENNAN

ამჟამად ჯამში ალბინოსი სეკვოიას 400 ინდივიდია ცნობილი, ისინი კალიფორნიაში იზრდებიან. მათი ზუსტი ადგილმდებარეობა მათივე უსაფრთხოების გამო არ სახელდება.

3. ვუდის ციკასი

Encephalartos woodii

დურბანის ბოტანიკურ ბაღში დარგული ერთ-ერთი თავდაპირველი ღერო.

დურბანის ბოტანიკურ ბაღში დარგული ერთ-ერთი თავდაპირველი ღერო.

ფოტო: Purves, M.

ფოტო: Karl Gercens.

ეს მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე იშვიათი მცენარეა. ის ბუნებაში სრულად გადაშენებულია, ყველა არსებული ინდივიდი კი ერთი ორგანიზმის კლონია, რომელიც ჯონ მედლი ვუდმა 1895 წელს აფრიკაში, კვაზულუ-ნატალის რეგიონში აღმოაჩინა. ვუდმა, კოლეგებთან ერთად ხის ღეროები შეაგროვა და ისინი მსოფლიოს სხვადასხვა ბოტანიკურ ბაღებში გაგზავნა. ეს კონკრეტული ციკასი ორსახლიანი მცენარეა, რაც ნიშნავს, რომ მდედრობითი და მამრობითი მცენარეები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან. სამწუხაროდ, მდედრ მცენარეს (და ვეღარც სხვა მამრს) მრავალი ექსპედიციის მიუხედავად ვეღარ მიაგნეს.

4. ცოცხალი ქვები

ლითოპსები სუკულენტების გვარს მიეკუთვნებიან და მათი ბუნერივი გავრცელების არეალი სამხრეთ აფრიკაა. ამ მცენარეების მთავარი დამახასიათებელი ნიშანი მათი გარეგნობაა. ისინი ქვებს წააგავენ, რითაც მტაცებლებისგან ინიღბებიან და თავის გადარჩენას ახერხებენ.

ლითოპსები საკუთარი გარეგნობის გამო საკმაო პოპულარობით სარგებლობენ, რის გამოც მას სახლში მრავალი ადამიანი ზრდის. შემოდგომაზე მცენარე ყვავის, რა დროსაც ის თეთრი, ან ყვითელი ფერის ლამაზ ყვავილს იკეთებს.

5. მორცხვი მიმოზა

მორცხვი მიმოზა მრავალწლიანი ყვავილოვანი მცენარეა. მას ერთი უჩვეულო თვისება ახასიათებს, ხელით შეხებისას ის საკუთარ ფოთლებს კეცავს, ამით მიმოზა საკუთარი თავის დაცვას ცდილობს. რამდენიმე წუთში კი ფოთლები საწყის მდგომარეობას უბრუნდება.

6. Lomatia tasmanica

ფოტო: Natalie Tapson

Lomatia tasmanica საკუთარი სახეობის უკანასკნელი წარმომადგენელია. ის სიმაღლეში 8 მეტრს აღწევს, ზაფხულში კი წითელ ყვავილებს ისხამს, თუმცა, ის არც ხილს წარმოშობს და არც თესლებს.

მცენარის უცნაურობა იმაში მდგომარეობს, რომ სახეობის ყველა ინდივიდი გენეტიკურად იდენტურია. ამ მცენარეს ქრომოსომების სამი წყვილი აქვს, ის არც მდედრობითია და არც მამრობითი, ის სტერილურია. მას გამრავლება მხოლოდ ვეგეტატიურად შეუძლია: ტოტი ვარდება, რომელიც ახალ ფესვებს იბამს, შედეგად კი მშობლის იდენტურ მცენარეს ვიღებთ.

მეცნიერების ვარაუდით, ეს მცენარე, შესაძლოა, ორი სხვადასხვა სახეობის სტერილური ჰიბრიდი იყოს, თანაც ძალიან წარმატებული. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, Lomatia tasmanica ბოლო 43 600 წელია საკუთარი თავის კლონებს ქმნის.

7. ნეპენტესი

Nepenthes ampullaria

Nepenthes ampullaria დოქისებრ მწერიჭამია მცენარეების რიგებს მიეკუთვნება, თუმცა მას საკუთარი გვარის სხვა ყველა წარმომადგენლისგან ერთი რამ განასხვავებს. მან მწერების ჭამაზე უარი თქვა და ფოთლების შემგროვებლად გადაიქცა. Nepenthes ampullaria საკუთარ "დოქში" ჩამოცვენილ ფოთლებს აგროვებს და ინელებს, რისთვისაც მას სპეციფიკურები, სხვა მწერიჭამია მცენარეებისგან განსხვავებული ადაპტაციებიც გააჩნია.

8. სკუნსი კომბოსტო

Symplocarpus foetidus

მყრალი კომბოსტო ჩრდილოეთ ამერიკის ნესტიან ფერდობებზე იზრდება. მისთვის სახელი შემთხვევით არ შეურჩევიათ. თუ მის ფოთოლს გადატეხავთ ან დააზიანებთ, მცენარე განსაკუთრებით მყრალ სუნს წარმოშობს. გამოყოფილი სუნით ის თავს იმ დიდი ზომის ცხოველებისგან იცავს, რომლებიც მისი გავრცელების არეალში ბინადრობენ.

სკუნსი კომბოსტო ცნობილი იმიტომაა, რომ მას სითბოს წარმოქმნა და გარემოში არსებულ ტემპერატურასთან შედარებით საკუთარი თავის გარშემო 15-35 გრადუსი ცელსიუსით უფრო მაღალი ტემპერატურის შენაჩუნება შეუძლია. ამის გამო ის თერმოგენური მცენარეების მცირერიცხვოვან რიგს მიეკუთვნება. სკუნსი კომბოსტო მაშინ ყვავის, როდესაც გარშემო ჯერ კიდევ თოვლი და ყინულია. ის გარშემო არსებული თოვლის გასადნობად სწორედ სითბოს წარმოქმნის უნარს იყენებს.

9. ჭინჭრის ხე

Dendrocnide moroides

ფოტო: Cgoodwin

ჭინჭრის ხის განსაკუთრებული თვისება ციცქნა შხამიანი ბუსუსებით დაფარული ფოთლებია. ეს მცენარე, რა თქმა უნდა, ავსტრალიაში გვხვდება და ადგილობრივად გავრცელებულ შხამიან მცენარეებს შორის მას ყველაზე ძლერმოქმედი ნეიროტოქსინი გააჩნია.

ტოტებსა და ფოთლებთან უბრალო შეხებაც კი გაუსაძლის ტკივილს იწვევს, რომელიც, შესაძლოა, რამდენიმე საათიდან რამდენიმე დღემდე გაგრძელდეს.

საინტერესო ისაა, რომ დასუსხული ადგილი მგრძნობიარე თვეების, ზოგჯერ კი წლების განმავლობაში რჩება. ტკივილი კი წყლის მოხვედრისას, შეხებისა და ტემპერატურის ცვლილებისას კვლავ ახლდება.

10. ტრაქიანდრა

ტრაქიანდრა აფრიკის კონტინენტზე გავრცელებული მცენარეა. მისი მთავარი დამახასიათებელი ნიშანი უცნაურად ჩახვეული ფოთლებია, რის გამოც ის მცენარეების შემგროვებლებს შორის დიდი პოპულარობით სარგებლობს. ტრაქიანდრა საკმაოდ იშვიათი მცენარეა და მისი მოპოვება მარტივი არ არის. მის გაზრდას და დამახასიათებელი ხვეულების მიღებას კი წლები სჭირდება.