გასული შვიდი თვის განმავლობაში საზოგადოების მნიშვნელოვანი ნაწილის ცხოვრება ყოფით ან/და ემოციით გადეჯაჭვა ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებას, მეტიც — შექმნა იგი. მიმდინარე პროტესტი ფორმისა და ხანგრძლივობის თვალსაზრისით განსხვავებულია, მაგრამ თუკი ქართული პროტესტის ისტორიას თვალს გადავავლებთ, ფაქტობრივად ყველა საპროტესტო ტალღის ადრესატი, საფუძველი თუ მიზანი თითქმის ერთი და იგივეა — ვუპირისპირდებით რუსულ პოლიტიკას და ვიცავთ იმ ღირებულებებს, რომლებიც ერის თვითმყოფადობას განსაზღვრავენ. ამრიგად, საინტერესოა იმის დანახვა, რა გვაბრუნებს ერთსა და იმავე წრეზე და არსებობს თუ არა ამ მოჯადოებული წრის გარღვევის შესაძლებლობა.

ამ საკითხზე ვესაუბრეთ მწერალ გაგა ნახუცრიშვილს, რომელიც განათლებით ისტორიკოსია. შესაბამისად, იგი საქართველოს უახლესი წარსულისა და აწმყოსთვის აქტუალურ საკითხზე გვესაუბრა როგორც მწერალი, ისტორიკოსი და მოქალაქე, რომელიც ისტორიული პერიოდის არა მხოლოდ დამკვირვებელი, არამედ თანამონაწილეც არის.

თქვენი თაობის ბედი მნიშვნელოვნად გადაიკვეთა ქვეყნის ბედთან. პირადად თქვენი შემოქმედება რამდენად განსაზღვრა იმ ისტორიულმა პერიოდმა, რომელშიც თქვენ იცხოვრეთ?

ისე მოხდა, რომ ჩვენს ახალგაზრდობაში ბევრი მეგობარი დავკარგეთ იმიტომ, რომ კატაკლიზმების დროს ვიცხოვრეთ. ბევრი რამ მოხდა. სხვა ქვეყანაში დავიბადე და სხვა ქვეყანაში ვარ ახლა. იმდენი რამ მოხდა პოლიტიკურადაც, კულტურულადაც და ტექნოლოგიურადაც, რომ შეიძლება ითქვას, ერთი პლანეტიდან მეორე პლანეტაზე აღმოვჩნდი. 30 წლის წინ სულ სხვა სამყარო იყო. ეს ასე იყო ყველგან, მაგრამ ჩვენთან ძალიან საგრძნობი და შესამჩნევი აღმოჩნდა. დამოუკიდებლობას, რაზეც ვოცნებობდით და რისთვისაც ვიბრძოდით ჩემს ბავშვობასა და ახალგაზრდობაში, მივაღწიეთ და პრინციპში, ამით ბედნიერი ვარ, იმიტომ, რომ თაობები წავიდნენ ისე, რომ დამოუკიდებელ საქართველოს ვერ მოესწრნენ. ეს იმდენად სწრაფად მოხდა, რომ ჩვენ ვერ გავაცნობიერეთ — საკუთარ თავზეც ვამბობ — რომ თავისუფლება პასუხისმგებლობაა. ეს არის პასუხისმგებლობა უკვე დამოუკიდებელი ადამიანისა. თავისუფლება ვალდებულებით და პასუხისმგებლობით იწყება. ამისთვის არ ვიყავით მზად და არც იმ შრომისთვის, რაც ქვეყნის შენებას სჭირდებოდა. ამის შედეგებს დღესაც ვიმკით. 80-იანი წლების ბოლოს, ჩემი სტუდენტობის პერიოდში, როდესაც მაშინდელი ახალგაზრდები ვაპროტესტებდით და ვიბრძოდით დამოუკიდებელი საქართველოსთვის, კოშმარულ სიზმარშიც კი ვერ ვნახავდი, რომ 2025 წელს ასეთ ქვეყანაში ვიცხოვრებდით.

ჩინური წყევლა — "საინტერესო დროში გეცხოვროს" — თქვენთვის რა სახით ახდა?

ეს წყევლა მე ამიხდა. ბედნიერი ვარ, რომ დამოუკიდებელ ქვეყანას მოვესწარი, მაგრამ ამასთან, სამყაროც შეიცვალა. ცხადია, ეს წყევლაა, რადგან კატაკლიზმები მტკივნეულია, თუმცა ამავდროულად საინტერესოც. ასეა, რაღაცა რაღაცის ხარჯზე ხდება ამ ქვეყნად.

თქვენი აზრით, რა უფრო მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მწერალზე — კულტურულ-ისტორიული კონტექსტი, რომელშიც იგი ცხოვრობს, პირადი ინტერესები თუ სოციალური კავშირები? თუ შეგიძლიათ გვითხრათ თქვენს შემთხვევაში რა იყო ის ფაქტორი, რამაც იმ განცდებისა და თემების გადმოცემისკენ გიბიძგათ, რაც თქვენს შემოქმედებაში შეიმჩნევა?

განსაცდელი შთააგონებს ადამიანს. ამიტომ ხდება ხოლმე, რომ კატაკლიზმების დროს ხდება აღორძინება. დღეს ისევ კატაკლიზმებია, მაგრამ შემოქმედებითი აღორძინება ნაკლებად, ვინაიდან ტექნოლოგიურმა პროგრესმა სძლია მას, თუმცა ახალი შემოქმედებითი აღორძინება აუცილებლად იქნება, იმიტომ, რომ ასეთ კრიზისს ყოველთვის მოყვება აღმალობა.

ეს კრიზისი ალბათ მაინც განსხვავებულია იმისგან, რაც აქამდე ყოფილა, არა?

არა, ესეც მოსალოდნელი იყო. ცხადია, ტექნოლოგია ნაწილობრივ ანაცვლებს გონებას და შეიძლება, ეს პოტენციალი კარგად გამოვიყენოთ. თუმცა იგი შემოქმედებითობას მაინც ვერ ჩაანაცვლებს, იმიტომ, რომ ეს ყველაფერი ისევ ადამიანის მოგონილია, მაგრამ კვლავ ადამიანზეა დამოკიდებული რა გზით წავა, ჩიხისკენ თუ მწვერვალისკენ. ყველაფერი შეიძლება გამოიყენო სასიკეთოდაც და საზიანოდაც, ჩვენ კი ხშირად უფრო საზიანო მიზნებისთვის ვიყენებთ შესაძლებლობებს, მაგრამ მაინც გადავრჩით და მოვედით დღევანდელობამდე და იმედია, რომ გამონათება კვლავ იქნება. ასე თუ არ მოხდება, მაშინ საერთოდ მოისპობა ადამიანი. თუ ადამიანი აგრძელებს არსებობას, შემოქმედების და ახლის შექმნის გარეშე ვერ იარსებეს. ამიტომ ვამბობ, რომ საინტერესო და ხავერდოვან შემოქმედებითობას ახალი თაობა მაინც მოესწრება.

თუკი კონკრეტული ლიტერატურული ეპოქის ან ტექსტის დასახელებას გთხოვთ, რომელს მიიჩნევთ თქვენთან ყველაზე ახლოს მდგომს?

ვერ გამოვყოფ, მაგრამ ძალიან მაინტერესებს მე-19 საუკუნე და მე-20 საუკუნის დასაწყისი, ზოგადად. მე-20 საუკუნის პირველი ნახევარი მთლიანად არეული გამოდგა, ორი მსოფლიო ომით, მაგრამ დუღდა ნიჭი, მათ შორის ლიტერატურაში.

მსოფლიო ლიტერატურიდან ხომ ვერ გაიხსენებდით ტექსტებს, რომელთა წაკითხვისას საქართველოს კონკრეტული პერიოდი წარმოგიდგებათ ხოლმე თვალწინ. ვგულისხმობ იმ პერიოდს, რომელსაც თქვენ თავად მოსწრებიხართ და რომლის ყოფითი თავისებურებებიც თავად გამოგიცდიათ.

ასე პირდაპირ ვერ დავაკავშირებ. საინტერესო სწორედ ისაა, რომ ეს განვლილი პერიოდი განუმეორებელია და ჯერ მეც კი მიჭირს მისი მთლიანად აღქმა, ალბათ კიდევ მჭირდება დისტანცია, მაგრამ ვერ ამოვისუნთქეთ, რომ გადავხედოთ და გავაანალიზოთ წარსული. მნიშვნელოვანია, რომ ემოციური კავშირიც შევინარჩუნოთ და დისტანციაც დავიცვათ. ასე გაცილებით უკეთ ხერხდება წარსულის გადააზრება.

თქვენს ერთ-ერთ ლექსში — "შემთხვევითი სიკვდილი" — წერთ:

"სისველე გზების,
დაღლილი ფრთები
უაზრო ფრენით
ხვედრია ჩვენი"

ის, რასაც წერთ, შეგვიძლია, რომ ქვეყნის ბედზე რეფლექსიად მივიჩნიოთ? თუ უფრო მეტად ერთი ადამიანის ხვედრი უნდა ვიგულისხმოთ?

ორივე ერთად. ის აზრი და ემოცია, რაც წერისას მოდის პირადულია და არ ჩნდება პრეტენზია, რომ სხვაც იმავეს გრძნობს. თუმცა შემდგომ მას აზოგადებ და ამით ხდება ის საინტერესო, ამიტომ აკითხებ სხვას, ამიტომ ბეჭდავ. თუკი ის მხოლოდ შენია, მაშინ შენთვის დაიტოვებ, მაგრამ რახან გსურს, რომ სხვასაც წააკითხო და გაუზიარო, ესე იგი ფიქრობ, რომ შესაძლოა ეს ტექსტი სხვისიც გახდეს.

ჯაკომო ლეოპარდის ერთ-ერთ დიალოგში ვკითხულობთ: "კაცთა შორის ცხოვრების გამოცდილება და ამ ცხოვრების მანძილზე განცდილი ტანჯვა-წამება ყოველ ჩვენგანში საბოლოოდ აკვდინებს ან საღათას ძილით აძინებს იმას, ვინც ვიყავით, ანდა რანიც ვიყავით უწინ" — თქვენს შემთხვევაში, იმ წარსულმა, რომელიც ქვეყნის ბედთან იკვეთებოდა, წაიღო თქვენგან რაიმე ისეთი, რამაც დანაკლისის განცდა გაგიჩინათ?

დანაკლისის მეტი რა გვქონდა. დანაკლისის განცდის გარეშე არ გამოვა ცხოვრება. უდანაკლისოდ ადამიანიც ვერ იქნება ადამიანი. თუმცა ეს დანაკლისი ყოველთვის მოგყვება ადამიანს, ახლის შეძენისკენაც მიყავხარ და სტიმულსაც გაძლევს, რომ რაღაც გააკეთო, თუნდაც იმ ადამიანების სიყვარულითა და ხათრით, ვინც აღარ არის შენ გვერდით. ეს გვაქცევს ადამიანად.

ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნის დასაწყისში ჯაკომო იმასაც ამბობდა, რომ პროგრესი უკეთესობისკენ არ ცვლის ადამიანს და დღეს მკაფიოდ ვხედავთ ამას. ე.წ. "პროგრესული ადამიანი" არ ნიშნავს კეთილ ადამიანს. მთელმა მე-20 საუკუნემ და ამ ეპოქამაც ნათლად დაგვანახა ეს. ჩინური წყევლისა არ იყოს, იმ საინტერესო დროის, მე-20 საუკუნის შედეგებს დღემდე ვიმკით. ახლა კიდევ რაღაც მიჯნაა, თითქოს ახალი წელთაღრიცხვა იწყება და არ ვიცით, რა იქნება შემდეგ. ყველაფერი აჩქარებულია და მე პირადად იმედი მაქვს, რომ ამ აჩქარებულ დროში შევძლებთ, სწრაფად გამოვიდეთ კრიზისიდან, მაგრამ იმაზეც უნდა ვიფიქროთ, რომ შეიძლება სწრაფადვე გავქრეთ. აზროვნება და სწორი მიმართულებით სვლა სწორედ იმიტომაა საჭირო, რომ გადარჩენა, ისევე როგორც უფსკრულში გადავარდნა, თანაბრად ადვილადაა შესაძლებელი.

როგორ ფიქრობთ, სიტყვის თავისუფლების ეპოქაში სიტყვის, განსაკუთრებით კი მხატვრული სიტყვის ღირებულება უფრო გაფერმკრთალდა თუ პირიქით?

არა, სიტყვას თავისი ღირებულება არ დაუკარგავს. ეს კრიზისი უნდა გადაილახოს. ეს რაღაც სრულიად ახალი პლანეტაა და ამ ახალ პლანეტაზე ლიტერატურაც ხელახლა იბადება. პოეზია, ყველაზე მგრძნობიარეა, პირველი რეაგირებს როგორც აღორძინებაზე, ისე კრიზისზე. ვფიქრობ, ახალ სამყაროში სრულიად ახალი ლიტერატურა დაიბადება. ხელახლა გახდება აქტუალური ფუნდამენტური მეცნიერებები, რომლებიც გადაფარა მომხმარებლობამ. კრიზისი მომხმარებლური საზოგადოების ჩამოყალიბებამაც გამოიწვია. ამაზე ჯერ კიდევ მე-20 საუკუნის დასაწყისში წერდნენ. გვაფრთხილებდნენ, რომ ეს ჩიხია და ყველაფერი აქითკენ წავიდოდა, ადამიანი მოექცეოდა ვაკუუმში. აი, ეს პერიოდია ახლა.

ერთი მხრივ, როგორც ისტორიკოსი, ხოლო მეორე მხრივ, როგორც ლიტერატურათმცოდნე და პოეტი, როგორ ფიქრობთ, სიტყვის, სიტყვაში გამოხატული ცოდნისა და გამოცდილების ერთგვარ გზამკვლევად გამოყენების უნარი აქვს ქართულ საზოგადოებას? თქვენს ერთ-ერთ ინტერვიუში ახსენეთ, რომ დროთა განმავლობაში დავინახავდით, ისწავლა თუ არა ქართულმა საზოგადოებამ სააკაშვილის მმართველობის გამოცდილებიდან რაიმე. ახლანდელი გადმოსახედიდან როგორ შეაფასებდით ვითარებას?

არა, უარესი გაგვიკეთეს, უარესისკენ წავედით. კაცობრიობა, მეტ-ნაკლებად, ვერაფერს სწავლობს თავისი ისტორიიდან და წარსულიდან. ბევრი რამეა გასაანალიზებელი, არა მხოლოდ უახლესი ისტორიიდან. ზოგიერთი ერი უფრო მეტად ახერხებს წარსულის გაანალიზებას. ჩვენ ჯერჯერობით ეს ვერ მოვახერხეთ, რაც არ არის გასაკვირი, რადგან საბჭოთა პერიოდში, რუსული იმპერიის დროს და იქამდეც ისტორიას საშინლად აყალბებდნენ. იმ საზოგადოებებშიც კი, სადაც ისტორიას სწავლობენ, უჭირთ, სწორად ისწავლონ და სწორი დასკვნები გამოიტანონ. ამ მცდელობის მიუხედავად, არავინაა დაზღვეული შეცდომისგან, არასწორი აღქმისგან. ჩვენს რეალობაში კი, როდესაც ისტორიას მუდმივად გაყალბებულად ვსწავლობთ, ცხადია, ეს პრობლემა ბევრად აქტუალურია.

თქვენს ერთ-ერთ ლექსში წერთ:

"არა, მეგობარო, აქ უარესია,
აქ გაიფანტება იმედი, ნიჭი.
აქ ქრება ოცნება, ოცნება – მესია,
ღვინით და თუთუნით სიმშვიდეს ვიმკით"

როგორ ფიქრობთ, ჩვენს კულტურაში ღვინითა და თუთუნით თავის დამშვიდება გამოწვევებთან გამკლავების მექანიზმია თუ უბრალოდ იმას აჩვენებს, რომ ადვილად ვეგუებით მოცემულობას?

ორივეა. ასეთი სიმშვიდე არ არსებულია, მირაჟია. ის, რაც ხშირად გამოსავალი გვგონია, სულაც არაა გამოსავალი. ეს არის გაყალბებულ ცხოვრებაში, მირაჟში არსებობა. რეალობას იღებ არა ისეთს როგორც არის, არამედ ისეთს როგორიც შენ გინდა რომ იყოს. ხშირად ეს ასეა არამარტო საზოგადოებრივ, არამედ ინდივიდის დონეზეც. ეს ზოგადი პრობლემაა, მაგრამ ჩვენთან უფრო მძაფრად გამოჩნდა იმიტომ, რომ არაფრისთვის აღმოვჩნდით მზად, ეს კი იმიტომ, რომ ყველაფერი თითქოს გამრუდებული იყო ჩვენთან, როგორც ისტორია, ისე რეალობა და მომავალიც აღქმული იყო მხოლოდ ისე, როგორც ჩვენ გვინდოდა, რეალობა კი მტკივეული და მწარე აღმოჩნდა. მაგრამ ესეც უნდა გამოგვეარა ალბათ, რათა დაგვენახა, რომ ნამდილი თავისუფლება ჩვენვე უნდა შევქმნათ და იგი არ მოვა თავისით, როგორც აქამდე გვეგონა.

მიმდინარე კონტექტს რომ დავუბრუნდეთ, თქვენი აზრით, რამ განაპირობა ახალი თაობის მიმართ ასეთი იმედიანი დამოკიდებულება? თუკი თვალს გადავავლებთ პროტესტების ისტორიას, ახალი თაობა ყოველთვის, ყველა ეპოქაში გამწევი ძალა იყო და ამ მხრივ, ახალი არაფერია.

არ შეიძლება არც აღტკინება და არც პირიქით — ახალ თაობასთან დაპირისპირება. მათზე დაკისრებული ზედმეტი პასუხისმგებლობა წნეხია და თუკი მათ წნეხში ან მუდმივ ილუზიებში ვამყოფებთ, ისევ იგივე წრეზე წავალთ. ამ ახალ თაობას ურთულესი გზა აქვს გასავლელი, პირველ რიგში, განათლების მიღების მხრივ და ეს გზა ერთად უნდა გავიაროთ. ჩვენ შეგვიძლია, რომ დაგეხმაროთ განათლების მიღებაში და გაგიზიაროთ გამოცდილება, რადგან ისევ უფსკრულის პირას ვართ და სხვაგვარი თანამშრომლობა ვერ გადაგვარჩენს. ცხადია, ყოველთვის იყო თაობებს შორის ბრძოლაც — ღმერთმა დაგვიფაროს, ყველა თაობა და ყველა ადამიანი ერთმანეთს ჰგავდეს — მაგრამ ეს უნდა იყოს ჯანსაღი და არა რაღაც ხელოვნური, მოგონილი წინაღობა. რა თქმა უნდა, ყოველი ახალი თაობა უნდა სჯობდეს წინას, ასე რომ არ იყოს კაცობრიობა დიდი ხნის წინ შეწყვეტდა არსებობას.

რითი სჯობს ახალი თაობა ძველ თაობას?

იმით, რომ ის იმ ტრავმებით არ არის დამძიმებული, რაც ჩვენმა თაობამ ატარა. ახალი თაობა დამოუკიდებელ საქართველოში დაიბადა და ეს ცოტა არ არის, დრო აჩვენებს, რამხელა მნიშვნელობა აქვს ამას.

როგორ ფიქრობთ, რა არის ის, რაც იმ თაობას, რომელმაც უამრავი მარცხი იწვნია, მაინც აკავებს დღეს საპროტესტო აქციაზე? პირველი ვინც მახსენდება, ეს არის ზვიად რატიანი. რითი ხსნით ამ შეუვალობას? იქნებ იმით, რომ თქვენმა თაობაც იცის, რა არის ამ ყველაფრის ბოლო?

ზვიადმა კარგად იცის ჩვენ რა გამოვიარეთ და რა საფრთხის წინაშე ვდგავართ დღეს. შესაბამისად, მან იცის, რომ სხვა გზა არ არის. სხვა გზა უკვე უფსკრულია, არათუ უფსკრულის პირას ყოფნა, არამედ მასში გადაჩეხვა. ამიტომ, ზვიადის მსგავსი ხალხი ნათლად აღიქვამს ამას, არამარტო განცდის დონეზე, არამედ ცნობიერადაც.

წარმოიდგინეთ, რომ 100 წლის შემდეგ, როგორც ისტორიკოსი, 2020-2025 წლების საქართველოს ისტორიაზე მუშობთ. რითი გამოარჩევდით ამ ეპოქას? ზოგადად, რითია, თუკი საერთოდ არის, ეს წლები თქვენთვის გამორჩეული?

სამწუხაროდ გამორჩეული არ არის. ეს ბოლო 5 წელი არის იმ კატასტროფასთან ბრძოლა, რომელსაც თავი დავაღწიეთ. დღეს ჩვენ ისევ იქ ვბრუნდები და ეს არის ყველაზე სახიფათო. იმედია, ეს ეტაპი კარგად დამთავრდება და 100 წლის შემდეგ საქართველოზე, როგორც გამარჯვებულ ქვეყანაზე დაწერენ. თუ ასე გაგრძელდა 100 წლის შემდეგ შეიძლება ვერც ვერავინ გამოიკვლიოს ჩვენი ისტორია, რადგან ის გაქრება. ეს არ არის რაღაც პათეტიკური სიტყვები — რეალობაა, ასე ვხედავ და ამიტომ მიმაჩნია ეს ერთ-ერთ გადამწყვეტ ეტაპად.

იმედის მომცემი რა არის თქვენთვის? რას უნდა ჩავებღაუჭოთ?

საკუთარ თავს, პირველ რიგში, საკუთარ თავებზე უნდა გავიმარჯვოთ.

საკუთარ თავში რას უნდა ვძლიოთ?

კონფორმიზმს, სიზარმაცეს, შიშს, ყველაფერს მანკიერს. ცხადია, მთლიანად ამის დამარცხება შეუძლებელია, მაგრამ მაქსიმალურად უნდა მოვსპოთ ეს საკუთარ თავში. ეს არის ხსნის გზა და ეს ყოველთვის ასე იყო. ნებისმიერ ეპოქაში, ნებისმიერი ადამიანის გამოწვევა შინაგანი ბრძოლის მოგება იყო. ყოველივე ეს კვლავ პასუხისმგებლობის აღებისკენ მიგვითითებს, ისევ იქ მივდივართ — თავისუფლება იწყება პასუხისმგებლობით, ეგ თუ არ გაქვს, თავისუფლებაც არ გაქვს და თავისუფლების ცნების ამგვარი სანახევროდ გაგება ნიშნავს იმას, რომ სანახევროდ ცხოვრობ, ეს კი არ არის ცხოვრება. ვერც ეს სანახევრო დამოუკიდებლობა გასტანს დიდხანს და ისტორია სწორედ ამას გვაჩვენებს.