როგორ გადავურჩით საშინელებათა ფილმის სცენარს

რამდენიმე დღის წინ Ukrenergo-მ გვამცნო, რომ ჩერნობილის ელექტროსადგურში ელექტროენერგია და დაცვის სისტემა სრულად გაითიშა. ფეისბუქგვერდზე გავრცელებული უწყებით მოგვახსენეს, რომ "ქარხანა ელექტრულ წრედს სრულად გამოეთიშა, სამხედრო ოპერაციების წყალობით კი ხაზის აღდგენა შეუძლებელი იყო".

ატომური ელექტროსადგური მონაცემებს სამშაბათს უკვე აღარ გადასცემდა, 9 მარტს კი უკრაინის საგარეო საქმეთა მინისტრმა დმიტრო კულებამ ტვიტერზე განაცხადა, რომ დიზელის სარეზერვო გენერატორებს მხოლოდ 48 საათის განმავლობაში შეეძლო ჩერნობილის ელექტროსადგურის ელექტროენერგიით მომარაგება, ამის შემდეგ კი რადიაცია გაჟონავდა.

შესაძლო საფრთხეს შემდგომში IAEA გამოეხმაურა და გვაცნობა, რომ "მოვლენას უსაფრთხოებაზე კრიტიკული გავლენა არ ჰქონდა", 14 მარტს კი უკვე წრედში დენის (რომელიც რამდენიმე საათში რუსებმა ხელახლა გამორთეს) აღდგენის შესახებ გავიგეთ, რის შემდეგაც იგი რამდენჯერმე ხელახლა გამოირთო და აღდგა.

ერთი რამ, რაც უკვე ყველასათვის აშკარაა: 48 საათის შემდეგ გაჟონვის მაგვარი არაფერი დაწყებულა. ჩერნობილის სადგური უკვე დიდი ხანია, თავის ფუნქციას აღარ ასრულებს, თუმცა ადგილზე ბირთვული ნარჩენები გვხვდება და ელექტრობა გაგრილების, ვენტილაციისა თუ ცეცხლსაქრობი სისტემების გამართული მუშაობისთვის მაინცაა საჭირო. ქარხანა ელექტრომომარაგების კუთხით სრულიად გარე რესურსებზეა დამოკიდებული, წრედიდან მისი გამორთვა კი კარგად ნამდვილად არ ჟღერს.

მაშ ასე, რა მოხდა და როგორ გადავრჩით? ამაზე საპასუხოდ ქარხნისათვის ელექტრობის მნიშვნელობა უნდა გავიაზროთ, ამისათვის კი უმჯობესია გავიგოთ:

რა ხდება მაშინ, როცა სადგურის ელექტრომომარაგება წყდება

მიუხედავად იმისა, რომ არცერთი რეაქტორი არ მუშაობს და არც საწვავის ელემენტების დნობის საშიშროებაა, შესაძლოა, 1986 წლიდან შემორჩენილმა ნანგრევებმა კვლავაც მნიშვნელოვანი საფრთხე შექმნას.

შეგახსენებთ, რომ ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგური, თავისი პირველი ორი რეაქტორითურთ, 1970-იანი წლების ბოლოს ამუშავდა. 1983 წელს უკვე მესამე და მეოთხე ერთეულებიც ამოქმედდა, სამი წლის შემდეგ კი სწორედ აქედან ერთ-ერთი გაანადგურეს.

1986 წლის წარუმატებელი ექსპერიმენტის შემდგომმა აფეთქებამ და მისგან გავრცელებულმა რადიაციამ ათობით ადამიანი მაშინვე დაიხოცა, ათიათასობით სიცოცხლე კი ამ მოვლენამ დროთა განმავლობაში იმსხვერპლა. ცეცხლის ალებში გახვეულმა რეაქტორის აქტიურმა ზონამ რადიოაქტიური ნაწილაკების ღრუბელი წარმოქმნა, რომელიც ევროპის მასშტაბით გავრცელდა და რომლის ზემოქმედებამაც, თავის მხრივ, არაერთი ადამიანი დააზარალა.

ჩერნობილის ბოლო რეაქტორი უკვე 2000 წლისთვის გამორთეს. ბირთვული საწვავი თითოეულ მათგანს მოაშორეს, ტურბინებისა და ენერგიის წარმომქმნელი აღჭურვილობის ძირითადი ნაწილი კი გააუქმეს.

გაგრილების სისტემა

რეაქტორში გამოყენებული საწვავი თანდათანობით იხარჯება და მისი ჩანაცვლებაა საჭირო. საწვავი, რომელსაც ჩერნობილის რეაქტორებიდან წლების მანძილზე იღებდნენ, ამჟამად სპეციალურ წყლიან ავზში ინახება, რომელიც საწვავის რადიოაქტიური დაშლისაგან წარმოქმნილ სითბოს ფანტავს.

როდესაც რეაქტორიდან საწვავის მოშორებიდან დიდი დრო არაა გასული, იგი კვლავაც ძლიერ რადიოაქტიურია, აქტიურად იშლება და ბევრ სითბოს გამოყოფს. პროცესიდან მის მოსაშორებლად ელექტრობაზე მომუშავე ტუმბოები გამოიყენება, რომლებიც წყალს ცირკულაციაში ეხმარება. თუკი ავზებში არსებული წყალი ზედმეტად გაცხელდება, საწვავი ჰაერში გამოვა და შესაძლოა, ხანძარი გააჩინოს.

ასე გამოიყურება ავზი, რომელსაც გამოყენებული საწვავის გასაგრილებლად იყენებენ.

ფოტო: Deep Isolation

სავენტილაციო სისტემები

რადიოაქტიური ნარჩენების კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი წყარო თავად განადგურებული რეაქტორის ნანგრევებია. აქ დაახლოებით 200 ტონა საწვავია — ერთგვარი გაქვავებული ლავა, რომელიც გამდნარი ბეტონისა და ქიმიკატებისგან, ასევე ბორისა და ქვიშისგან შედგება. ამ უკანასკნელებს ჩერნობილის რეაქტორის ბირთვის აფეთქების შემდეგ, ხანძრის ჩასაქრობად იყენებდნენ.

რეაქტორის ნარჩენებში ძლიერ რადიაციული ნარევი გვხვდება — იგი გაქვავებამდე სტრუქტურის სხვადასხვა ნაწილს მოედო. აქედან საწვავის შემცველი მასალის ნაწილი სრულებით მიუწვდომელ ადგილებშია და მხოლოდ დაკვირვების გზითაა შესწავლილი. რეაქტორის ნანგრევებში გაცივების სისტემა სულაც არ გვხვდება, ამიტომაც დენის გათიშვა მასზე გავლენას ვერ იქონიებს.

მიუხედავად ამისა, ბოლო წლებში საწვავის შემცველ მასალებში რამდენჯერმე სპონტანური ბირთვული რეაქციები დაიწყო, რამაც რადიაციის დონეები ასწია. ადგილზე მომუშავეებმა პროცესის, კერძოდ ტენიანობისა და რადიაციის, მეთვალყურეობა დაიწყეს, რის გარეშეც ისინი ახალი ეპიზოდის შესახებ ვერ შეიტყობენ. ტენიანობის ხარისხის მონიტორინგში ელექტრობაზე მომუშავე სავენტილაციო სისტემებსაც შეაქვს წვლილი, მის გარეშე კი მუშაობას წყვეტს, რაც შესაძლო საფრთხისაგან თავდაცვას გაართულებს.

აღსანიშნავია ისიც, რომ 1986 წელს განადგურებული რეაქტორი 2017 წელს უზარმაზარი თაღოვანი სტრუქტურით, ე.წ. სარკოფაგით დაფარეს, რომელიც ნარჩენების შემოსაზღვრასა და რადიაციის შეკავებას ისახავს მიზნად.

რამდენიმე ფაქტორს თუ გავითვალისწინებთ, ალბათ, "უფლის" წყალობით ნამდვილად არა — როგორც IAEA-მ გვამცნო, ჩერნობილში შემორჩენილი თბოგამყოფი ელემენტები ძველია და უკვე საკმარისად დაიშალა, ამიტომაც უსაფრთხოების შესანარჩუნებლად ცირკულაციური ტუმბოები საჭირო აღარაა.

ოთხშაბათს განაცხადეს, რომ ელექტროენერგიის გათიშვის შემდეგ ჩერნობილის სადგური დიზელის გენერატორების გამოყენებაზე გადავიდა. აღჭურვილობის ნაწილი ბატარეების ენერგიაზეც მუშაობდა, თუმცა დენის გათიშვამ ცეცხლმაქრ სისტემებსა და რადიაციის მონიტორინგზე იქონია გავლენა (ეს ორი კი, როგორც ჩანს, ამ შემთხვევაში სასიცოცხლო მნიშვნელობისა არ ყოფილა).

სააგენტომ განაცხადა ისიც, რომ ჩერნობილში წყლის გაგრილების ხარისხი, "ეფექტური განიავებისთვის ელექტრობის მარაგის გარეშეც საკმარისი იყო", რაც, ალბათ, ინციდენტის თავიდან არიდებაში ასევე დაგვეხმარა.

ამრიგად, ელექტრომომარაგების შეწყვეტის შესახებ კვირის განმავლობაში კიდევ არაერთხელ შევიტყვეთ, თუმცა, როგორც ჩანს, ზემოხსენებული პრეცედენტი (IAEA-ს განცხადებისა არ იყოს) კრიტიკულ საფრთხეს არ ქმნის. მართალია, დღევანდელი სამყარო მშვიდი ცხოვრების შესაძლებლობით ნამდვილად არ გვანებივრებს, თუმცა იმის თქმა მაინც დანამდვილებით შეიძლება, რომ ჩერნობილის ელექტრომომარაგებაზე დარდისთვის ძალიან მცირე საფუძველი გვაქვს.

ყველაფერი ბირთვულ ენერგიაზე, ატომურ ელექტროსადგურებსა და რადიაციაზე: