მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებიდან გამომდინარე, საზოგადოება ბირთვული ომის შესაძლო საფრთხეებზე აქტიურად ალაპარაკდა. ყველაზე უარეს შემთხვევაშიც კი მისი ეპიცენტრი უკრაინა იქნება, თუმცა, ატომური იარაღის სიმძლავრიდან გამომდინარე, მსგავსი შესაძლებლობა დანარჩენ მსოფლიოსაც მასშტაბურ საშიშროებას უქადის.

მნიშვნელოვანია გავითვალისწინოთ, რომ პანიკის საფუძველი ჯერჯერობით არ გვაქვს, არსებული საუბრები კი, შესაძლოა, რუსეთის მხრიდან სულაც პოლიტიკური მიზნებით მანიპულირებას ემსახურებოდეს. მიუხედავად ამისა, ნებისმიერ შემთხვევაში საჭიროა, ბირთვული ომის რაობასა და საფრთხეებს გავეცნოთ, რათა რეალური საშიშროების შემთხვევაში თავი მაქსიმალურად დავიცვათ.

• რას ნიშნავს ბირთვული ომი — ატომური იარაღის საფრთხეები
• 6 რჩევა — როგორ დავიცვათ თავი რადიოაქტიური დაბინძურებისას

სტატიაში კერძოდ აფეთქების შედეგად წარმოქმნილი რადიოაქტიური ნალექების შესახებ მოგაწვდით ინფორმაციას.

რა არის რადიოაქტიური ღრუბელი?

რადიოაქტიური ღრუბელი აირისა და ორთქლის მასაა, რომელიც ბირთვული აფეთქებისაგან წარმოშობილ რადიოაქტიურ ნაწილაკებს შეიცავს, შესაბამისად კი ადამიანების სიცოცხლესა თუ ჯანმრთელობას საფრთხეს უქმნის.

atomicarchieve.com-ს თუ დავეყრდნობით, რადიოაქტიური ნალექები იარაღის ნამსხვრევების, ბირთვული დაშლის პროდუქტებისა და, მიწის აფეთქების შემთხვევაში, რადიაციით გაჯერებული ნიადაგისაგან შედგება. ნალექში შემავალ ნაწილაკთა ზომა მილიმეტრის მეათასიდან რამდენიმე მილიმეტრამდე მერყეობს. ნივთიერების დიდი ნაწილი აფეთქებიდან რამდენიმე წუთის განმავლობაში პირდაპირ ბირთვული აფეთქების ეპიცენტრთან ახლოს ჩამოდის, თუმცა დანარჩენი ატმოსფეროში იწყებს გადაადგილებას და მომდევნო საათების, დღეებისა თუ თვეების განმავლობაში ბევრად ფართო არეალში იფანტება.

ბირთვული აფეთქებისაგან გამოწვეული რადიაციის საფრთხე არსებითად სხეულისათვის უცხო რადიონუკლიდებისაგან მომდინარეობს, რომლებიც მალე იშლება და ძირითადად ბირთვული აფეთქების ეპიცენტრის შემოგარენისაკენ მიემართება. საფრთხეს კერძოდ რადიოაქტიური დაშლის ფრაგმენტები ქმნის, რომელთა ნახევარდაშლის პერიოდი რამდენიმე წამიდან რამდენიმე თვემდე მერყეობს. სახიფათოა აფეთქებასთან ახლომდებარე მიწა და სხვა ნივთიერებებიც, რომლებიც ნეიტრონთა ინტენსიურმა ნაკადმა რადიოაქტიური გახადა.

ნაწილაკთა უმრავლესობა სწრაფად იშლება, თუმცა, აფეთქებისაგან დაზიანებული ტერიტორიის გარდა, იქმნება არეებიც (ცხელი წერტილები), სადაც, ხანგრძლივად არსებული რადიოაქტიური იზოტოპებით (მაგ: სტრონციუმ-90 ან ცეზიუმ-137) დაბინძურების გამო, გადარჩენილები გადაადგილებას ვერ შეძლებენ. შესაძლოა, ომგამოვლილებს ამგვარმა ხანგრძლივმა რადიაციამ თავდასხმიდან 1-5 წლის განმავლობაშიც კი შეუქმნას სერიოზული საფრთხე.

რადიოაქტიური ნალექების რაოდენობისა და ხარისხის პროგნოზირება საკმაოდ რთულია, რადგან ეს იარაღის სიმძლავრესა და დიზაინზე, აფეთქების სიმაღლეზე, აფეთქების წერტილს ქვემოთ არსებული ზედაპირის ხასიათსა და მეტეოროლოგიური პირობების, მათ შორის ქარის მიმართულებასა და სიჩქარეზეა დამოკიდებული.

მაგალითად, ჰაერში მომხდარი აფეთქება, რომელიც მიწას არ ეხება, მინიმალურ ნალექებს წარმოშობს. მეორე მხრივ კი, თუკი ბირთვული აფეთქება დედამიწის ზედაპირზე ან მასთან ახლოს მოხდა, შესაძლოა რადიოაქტიური ნალექებით საკმაოდ სერიოზული დაბინძურება გამოიწვიოს.

რა ტერიტორიაზე შეიძლება გავრცელდეს რადიოაქტიური ნალექები

დროული, ეფექტური რეაგირებისა და ადამიანთა უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად შესაძლოა, ამის ცოდნა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი აღმოჩნდეს. ნალექების გავრცელების მიმართულების პროგნოზირებაში მხოლოდ და მხოლოდ წარსული გამოცდილება და არსებული სიმულაციები თუ დაგვეხმარება, ვინაიდან, როგორც უკვე ვახსენე, ნალექების მასშტაბს არაერთი ფაქტორი განაპირობებს.

ასევე იხილეთ: რამდენად შორს უნდა იყოთ, რომ ბირთვულ აფეთქებას გადაურჩეთ — ინტერაქტიური რუკა

მაგალითად, დადგენილია, რომ ერთი მილიონი ტონა TNT-ის ეკვივალენტური სიმძლავრის მქონე იარაღის მიწის დონეზე აფეთქების შემთხვევაში, 24 კმ/სთ სიჩქარის ქარში, რადიოაქტიური ნალექის ოვალი აფეთქების ეპიცენტრიდან ასობით კილომეტრზე გავრცელდებოდა ქარის მიმართულებით.

გასულ საუკუნეში მომხდარი ჩერნობილის კატასტროფა რომ განვიხილოთ, ბელარუსის, რუსეთისა და უკრაინის გარკვეულ ადგილებში ჯამურად 150 ათასი კვადრატული კილომეტრია დაბინძურებული, ქარხნიდან ჩრდილოეთით კი — 500 კილომეტრი. აფეთქების ეპიცენტრის გარშემო 30 კილომეტრი აკრძალულ ზონად ითვლება და არსებითად დაუსახლებელია. რადიოაქტიური ნალექები ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს დიდ ნაწილში ქარისა და შტორმების ზემოქმედებით მიმოიფანტა, თუმცა ბევრ შემთხვევაში გაფანტული ნალექების რაოდენობა მნიშვნელოვანი არ ყოფილა.

ვიდეო-სიმულაცია 1986 წელს 26 აპრილიდან 6 მაისამდე პერიოდში ევროპის თავზე რადიოაქტიური ღრუბლის გავრცელებასა და ცეზიუმ-137-ის აქტივობას ასახავს:

აღსანიშნავია ფუკუშიმას შემთხვევაც, რომელიც 2011 წლის 11 მარტს იაპონიას თავს დამტყდარი ცუნამის შედეგად მოხდა. 15 დღის შემდეგ რადიოაქტივობის კვალი უკვე მთელი ჩრდილოეთ-ნახევარსფეროს თავზე იყო შესამჩნევი, არსებული ანიმაცია კი ფუკუშიმიდან რადიოაქტიური იზოტოპების გლობალურ გავრცელებას უფრო დეტალურად წარმოგიდგენთ:

ხელსაწყო, რომელიც სხვადასხვა სცენარისას მოსალოდნელ შედეგს გვიჩვენებს

დღევანდელობის შემთხვევაში, შესაძლოა, სხვადასხვა სცენარის წარმოდგენაში ხელსაწყო NUKEMAP დაგვეხმაროს. ალექს ველერშტაინის მიერ 2012 წელს შექმნილი ვებსაიტი საშუალებას გვაძლევს, ატომური იარაღის სიმძლავრე, ტიპი, მისი სამიზნე ადგილი, ქარის მიმართულება და დანარჩენი სხვა პირობები თავად განვსაზღვროთ, აფეთქების მიერ დაზიანებულ ტერიტორიასა და რადიოაქტიური ნალექების გავრცელების მასშტაბებს კი თავად რუკა გვიჩვენებს.

გადავწყვიტე, მისი საშუალებით პატარა ექსპერიმენტი ჩამეტარებინა და ჰიროსიმაში გამოყენებული 15 კილოტონა სიმძლავრის "ბიჭუნა" თბილისის ცენტრში "ჩამომეგდო". აფეთქების ტიპად დედამიწის ზედაპირი მივუთითე (საჰაერო აფეთქების ნაცვლად) და რუკას ვთხოვე, რადიოაქტიური ნალექების გავრცელების არეალი ეჩვენებინა, შედეგად კი მსგავსი სურათი მივიღე:

გამოსახულების გვერდით რუკაზე დატანილი ფერების განმარტებებიც დაგხვდებათ, რომლებიც გაფანტული ნალექების არეალსა და მათ ზეგავლენას აჩვენებს. შესაბამისად, ჩემ მიერ არჩეული პარამეტრების მიხედვით, რადიოაქტიური ღრუბელი საქართველოს ჩრდილო-აღმოსავლეთ საზღვრამდე გაგრძელდებოდა, მე კი, ჩემივე ამჟამინდელი ადგილსამყოფლის გათვალისწინებით, მესამე ხარისხის დამწვრობას მივიღებდი.

შესაბამისად, შეგიძლიათ, NUKEMAP-ის მეშვეობით სასურველი ტერიტორია ამოარჩიოთ და თქვენივე საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით შესაძლო ბირთვული თავდასხმის პოტენციური გავლენა თავადვე განსაზღვროთ. სიმულაციის ინტერპრეტაციისათვის დამატებით დეტალებს ბმულზე იხილავთ, თუმცა გასათვალისწინებელია ისიც, რომ მაქსიმალური სიზუსტის მისაღებად პირობების ზედმიწევნით მითითებაა საჭირო, რაც ნაკლებად რეალისტურია.

რადიოაქტიური ნალექების მასშტაბსა და გავრცელების არეალს არაერთი ფაქტორი განსაზღვრავს, თუმცა წარსული გამოცდილება და გარკვეული საზომები მიახლოებითი პროგნოზის გაკეთების საშუალებას მაინც იძლევა. კვლავაც, მნიშვნელოვანია დავიმახსოვროთ რომ ამჟამად პანიკის საფუძველი არ არსებობს, ინფორმაციული დეფიციტის დაძლევა და რაციონალური გადაწყვეტილებების მიღება კი შესაძლო საშიშროებისგან თავის დასაცავად ამჟამად ერთადერთი გზაა.