რატომ გვაკითხებენ სკოლებში ძველ ნაწარმოებებს
ძველი ნაწარმოებების საკითხავად ალბათ იმდენივე მიზეზი არსებობს, რამდენი მასწავლებელიცაა მსოფლიოში.
ეს ამბები ხშირად დღევანდელობასთან შეუსაბამოა. მათში წამოჭრილი თემები, ღირებულებები და ცხოვრებისეული ხედვა, შეიძლება, თანამედროვე მკითხველისათვის ერთობ უცხო იყოს. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მათ წაკითხვაზე უარი უნდა ვთქვათ. ნაწარმოებები, რომლებიც ათწლეულების ან თუნდაც საუკუნეების წინ შეიქმნა, დღესაც ფასეულია.
მასწავლებლები ძველ წიგნებს იმიტომ აკითხებენ მოსწავლეებს, რომ მათ წარსულთან დაკავშირებასა და აწმყოს შეცნობაში დაეხმარონ. მათ წასაკითხად მრავალი სხვა მიზეზიც არსებობს: აზროვნების განვითარება, თანაგრძნობის სწავლა ან თუნდაც ის, რომ ეს ამბები სახალისო, შთამბეჭდავი, საინტერესო და ზოგჯერ განსაკუთრებით უცნაურიც კია.
კავშირი წარსულთან და აწმყოსთან
მაგალითად, შექსპირის რომეო და ჯულიეტას მოზარდი პერსონაჟების მეტყველება ხშირად სრულიად არაბუნებრივია თანამედროვე მკითხველისათვის. ენის გარდა მათი ქცევაც ერთობ უცხოა და დღევანდელისგან განსხვავებულ რეალობას ხატავს. ეს თინეიჯერები ერთმანეთს დუელშიც კი იწვევენ და არც დაქორწინება მიაჩნიათ თავიანთი ასაკისთვის შეუფერებლად.
თუმცა, როცა რომეო და ჯულიეტას ერთმანეთი უყვარდებათ და მშობლების რისხვას იწვევენ, ეს არაერთი მოზარდისთვისაა ნაცნობი სიუჟეტი. ბოლოს პერსონაჟები თავს იკლავენ, რასაც, სამწუხაროდ, დღესაც ბევრი ახალგაზრდა ეწირება. ამგვარად, შექსპირის პიესა იმაზე აქტუალურია დღეს, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს.
ამასთანავე, საინტერესოა, რომ ბევრი თანამედროვე ნაწარმოები სწორედ ძველ წიგნებზეა დაფუძნებული. ამის საილუსტრაციოდ შარლოტა ბრონტეს ჯეინ ეარიც კმარა. 1848 წელს გამოცემულმა ამ რომანმა მოგვიანებით შექმნილ იმდენ ტექსტზე მოახდინა გავლენა, რომ მის ზეგავლენასა და მნიშვნელობაზე არაერთი სამეცნიერო სტატია და წიგნიც კი დაწერილა. მაგალითად, ჯეინ ეარის სიუჟეტური გადაწყვეტისა და იდეების ანარეკლი პრინცესის დღიურებში, ბინდსა და არაერთ სხვა ნაწარმოებში შეიმჩნევა. ამრიგად, ძველის წაკითხვა ხშირად ახლის მეტად სიღრმისეულად გააზრების წინაპირობა ხდება.
აზროვნების განვითარება და თანაგრძნობის სწავლა
მასწავლებელი და ლიტერატორი, მერიენ ვულფი თავის წიგნში, პრუსტი და კალმარი, წერს "წიგნებში გამოყენებულ იმ განსაკუთრებულ ლექსიკაზე, რომელიც სასაუბრო ენაში იშვიათად ან საერთოდ არ გამოიყენება". ეს ლექსიკა, რომელიც ხშირად უფრო რთული და კომპლექსური ფორმით გვხვდება ძველ ნაწარმოებებში, დიდად ეხმარება ტვინს განვითარებაში.
წინადადების თავისებური სტრუქტურა ძველ წიგნებს უფრო რთულ საკითხავს ხდის. მაგალითისთვის, თითქმის ყველა ზღაპარი ასე იწყება: "იყო და არა იყო რა, ცხრა მთასა და ცხრა ზღვას იქით ცხოვრობდა..." რასაკვირველია, ამგვარად არავინ ლაპარაკობს, თუმცა ძველი ამბების ენა, რომელშიც სიტყვები განსხვავებული წყობით გვხვდება, ტვინს აიძულებს, უფრო ბეჯითად იმუშაოს. ასეთი სავარჯიშო კი ადამიანის გონებრივ შესაძლებლობებს ავითარებს.
ამბები, ასევე, გრძნობათა აღმძვრელია. ეჭვგარეშეა, რომ წიგნები ემპათიის უნარს გვივითარებენ. ახალგაზრდა, და არა მხოლოდ ახალგაზრდა, მკითხველებს შიში ეუფლებათ, როცა ჰარი პოტერს საფრთხეში ხედავენ; ისინი აღტაცებულები არიან, როცა ჰოგვორტსის მოსწავლეები ფრენას სწავლობენ; და ბედნიერებითა და კმაყოფილებით აღსავსენი კითხულობენ, როგორ ამარცხებენ ჰარი და მისი მეგობრები ვოლდემორს.
რაც შეეხება ძველ ნაწარმოებებს, ისინი უფრო ღრმა და მრავალფეროვანი გრძნობებით გვავსებენ, რადგან მათში აღწერილი ამბები ფანტაზიის განსხვავებული გაქანებით გამოირჩევიან. აქ ჩვენ გვხვდებიან პერსონაჟები უჩვეულო ისტორიებით და ისეთი უცხო ადგილები, სადაც მოხვედრა სხვა განზომილებაში თავის ამოყოფას ჰგავს.
კითხვა სახალისოა
ძველი ნაწარმოებები ხშირად იმდენად უცნაურია, რომ ძალაუნებურად თავს სიამოვნებით გვაკითხებს. მაგალითად, ჩარლზ დიკენსის დიდ იმედებში ერთ-ერთი პერსონაჟის გვარი პამბლჩუკია. შეგიძლიათ, ეს ასოთწყობა ისე წარმოთქვათ, რომ არ გაგეღიმოთ?
ლუის კეროლის წიგნში, ელისი საოცრებათა ქვეყანაში, ერთ სცენაში კატა ნელ-ნელა უჩინარდება, ბოლოს კი მისგან მხოლოდ ჰაერში გამოკიდებული ღიმილი რჩება. ახალ წიგნებშიც, რა თქმა უნდა, ბევრი გასართობი ამბავია, მაგრამ მათში დატეული ზოგიერთი სახალისო იდეა კვლავაც ძველი ნაწარმოებებიდანაა აღებული. მაგალითისთვის, ეს კატა ბევრ ახალ მხატვრულ ტექსტში ჩნდება, რომელთაც კავშირი არ აქვთ კეროლის კლასიკასთან. ასე რომ, ამ კატის ისტორიის ცოდნა ახალი ნაწარმოების წაკითხვას დამატებით ხიბლს ანიჭებს.
არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ყოველი ნაწარმოები სხვა სამყაროში გასასვლელი კარია. ჯოან როულინგი ამბობს: "სადაც უნდა ვიყო, თუკი წიგნი თან მაქვს, ყოველთვის შემიძლია, სხვა ადგილს შევაფარო თავი და ბედნიერება ვიგრძნო". და, რაღა თქმა უნდა, ძველი წიგნებიც შეგვიძლია ყოველდღიურობისგან დროებით თავის დასაღწევად გამოვიყენოთ, რაც, თავის მხრივ, ემპირული რეალობის უკეთ შეცნობაში გვეხმარება.
რას და რატომ ვაკითხებთ ქართველ მოსწავლეებს
ქართული სკოლის მოსწავლეებისთვის სავალდებულო საკითხავის უმეტესობა, სწორედაც რომ, მეოცე საუკუნემდე დაწერილი ტექსტებია. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ნაწარმოებებს ზემოხსენებული ღირებულებები მრავლად აქვთ, ზოგიერთი — განსაკუთრებით, რთული ენით დაწერილი ისეთი ტექსტები, როგორიც ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოებებია — მოზარდისთვის ღამის კოშმარად შეიძლება იქცეს.
თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ გარდა ლიტერატურული ღირებულებისა, მათ განუზომლად დიდი ისტორიული მნიშვნელობაც აქვთ — ისინი ხომ საუკუნეების წინ მომხდარ იმ ამბებს აცოცხლებენ სრულიად სხვა, ადამიანური რაკურსით, რომლებიც მათ გარეშე მხოლოდ ისტორიული მშრალი ფაქტებით გვეცოდინებოდა.
რაც შეეხება ვეფხისტყაოსანს, ერთი სტატია არ ეყოფოდა იმ მიზეზების ჩამოთვლას, რა ღირებულება აქვს მის წაკითხვას. თუმცა ის მაინც უნდა აღინიშნოს, რომ ეპიკურობით და თავბრუდამხვევი სიუჟეტით ეს პოემა არცერთ თანამედროვე ბლოკბასტერს არ ჩამოუვარდება, რაც ხშირად ავიწყდებათ მისი შესწავლით დაღლილ მოსწავლეებს. ეს გარემოება კი მხატვრული ნაწარმოებების მიწოდების მეთოდების და საგანმანათლებლო პროგრამის თუ მასწავლებელთა მიდგომის ეფექტიანობაზე გვაფიქრებს.
აი, მეცხრამეტე საუკუნის პროზაული თხზულებები კი, თავიანთი ენითა და დრამატურგიით, გაცილებით ახლოსაა თანამედროვე ქართველი მოსწავლის მგრძნობელობასთან. მარტო იმიტომ ღირს მათი გაცნობა, ავი ზმანებისგან გამოღვიძებულ ლუარსაბზე ან პლატონ სამანიშვილის კომიკურ სასოწარკვეთაზე რომ იხითხითო.
ვერ უარვყოფთ, რომ ბევრი ძველი ნაწარმოები მოძველებულ ენას იყენებს და იმგვარ დამოკიდებულებებს გადმოგვცემს, რომლებიც დღეისთვის უკვე მიუღებელია. თუმცა ამ წიგნებსაც შეუძლია, მკითხველს კრიტიკული აზროვნება ასწავლოს.
ყველა ამბავი კარგი ნამდვილად არაა, მაგრამ როცა მასწავლებელი რომელიმეს წაკითხვას გავალებთ, გაიხსენეთ, რომ ეს შესანიშნავი შესაძლებლობაა, განივითაროთ აზროვნება, შეიცნოთ უცხო გრძნობა ან, უბრალოდ, კარგი დრო გაატაროთ. სხვა თუ არაფერი, ცდად მაინც ღირს.
-
გადახედვამაგნუს ბრუნერი: 50 დღეზე მეტია ქართველები ქუჩებში გამოდიან უპრეცედენტო პროტესტით, იბრძვიან თავიანთი ქვეყნის დემოკრატიული მომავლისთვის მაგნუს ბრუნერი: 50 დღეზე მეტია ქართველები ქუჩებში გამოდიან უპრეცედენტო პროტესტით, იბრძვიან თავიანთი ქვეყნის დემოკრატიული მომავლისთვის
-
გადახედვაპარტია "გახარია საქართველოსთვის" ცნობით, პროკურატურამ "შერატონიდან" გიორგი გახარიაზე თავდასხმის კადრები ასლებიანად წაიღო პარტია "გახარია საქართველოსთვის" ცნობით, პროკურატურამ "შერატონიდან" გიორგი გახარიაზე თავდასხმის კადრები ასლებიანად წაიღო
-
გადახედვაპროტესტის 55-ე დღე — რუსთაველის გამზირი გადაიკეტა პროტესტის 55-ე დღე — რუსთაველის გამზირი გადაიკეტა
-
გადახედვაშსს 3 პოლიციელის დაჭრასთან დაკავშირებით განცხადებას ავრცელებს შსს 3 პოლიციელის დაჭრასთან დაკავშირებით განცხადებას ავრცელებს
-
გადახედვაშიმპანზეებს შეუძლიათ, ერთმანეთს შარდვა "გადასდონ" — კვლევა შიმპანზეებს შეუძლიათ, ერთმანეთს შარდვა "გადასდონ" — კვლევა
-
გადახედვამედიის წარმომადგენლებმა საპროტესტო აქცია — "თავისუფლება მზია ამაღლობელს" გამართეს მედიის წარმომადგენლებმა საპროტესტო აქცია — "თავისუფლება მზია ამაღლობელს" გამართეს
-
გადახედვაპარლამენტის კვლევითი ცენტრი უქმდება — საჯარო სექტორში დასაქმებულთა დევნა გრძელდება პარლამენტის კვლევითი ცენტრი უქმდება — საჯარო სექტორში დასაქმებულთა დევნა გრძელდება
-
გადახედვაბათუმში "სოკარის" თანამშრომლების ნაწილი გაიფიცა — გაფიცულები დაბალ ხელფასებს აპროტესტებენ ბათუმში "სოკარის" თანამშრომლების ნაწილი გაიფიცა — გაფიცულები დაბალ ხელფასებს აპროტესტებენ
-
გადახედვატრამპის კოსმოსური ოდისეა — რას ნიშნავს მისი გაპრეზიდენტება NASA-სთვის ტრამპის კოსმოსური ოდისეა — რას ნიშნავს მისი გაპრეზიდენტება NASA-სთვის
-
გადახედვაუკრაინაში ორი გენერალი და პოლკოვნიკი დააკავეს უკრაინაში ორი გენერალი და პოლკოვნიკი დააკავეს
-
გადახედვარატომ მომეწონა მელანია ტრამპის ჩაცმულობა პრეზიდენტის ინაუგურაციაზე? რატომ მომეწონა მელანია ტრამპის ჩაცმულობა პრეზიდენტის ინაუგურაციაზე?
-
გადახედვაურსულა ფონ დერ ლაიენი: აშშ-სთან პრაგმატულები ვიქნებით, თუმცა ყოველთვის ვიდგებით პრინციპზე, დავიცვათ ჩვენი ინტერესები ურსულა ფონ დერ ლაიენი: აშშ-სთან პრაგმატულები ვიქნებით, თუმცა ყოველთვის ვიდგებით პრინციპზე, დავიცვათ ჩვენი ინტერესები
-
გადახედვასააპელაციო სასამართლომ წარმოებაში არ მიიღო საჩივარი მზია ამაღლობლისათვის წინასწარი პატიმრობის შეცვლის შესახებ სააპელაციო სასამართლომ წარმოებაში არ მიიღო საჩივარი მზია ამაღლობლისათვის წინასწარი პატიმრობის შეცვლის შესახებ
-
გადახედვამასკი: ეს არ იყო ჩვეულებრივი გამარჯვება. ეს იყო გზაგასაყარი კაცობრიობის ცივილიზაციის გზაზე მასკი: ეს არ იყო ჩვეულებრივი გამარჯვება. ეს იყო გზაგასაყარი კაცობრიობის ცივილიზაციის გზაზე
-
გადახედვაბსუ-ის რექტორი აჭარის უმაღლეს საბჭოში "ქართული ოცნების" წარმომადგენელი, ტიტე აროშიძე გახდა ბსუ-ის რექტორი აჭარის უმაღლეს საბჭოში "ქართული ოცნების" წარმომადგენელი, ტიტე აროშიძე გახდა
-
გადახედვაბიზნესმენი ნოშრევან ნამორაძე 25-კაციან დასასანქცირებელ პირთა სიაში მოხვედრას ეხმაურება ბიზნესმენი ნოშრევან ნამორაძე 25-კაციან დასასანქცირებელ პირთა სიაში მოხვედრას ეხმაურება
-
გადახედვასალომე ზურაბიშვილი: ინაუგურაციაზე საქართველოს, საქართველოს საზოგადოებას და მთლიანად მოსახლეობას წარმოვადგენდი სალომე ზურაბიშვილი: ინაუგურაციაზე საქართველოს, საქართველოს საზოგადოებას და მთლიანად მოსახლეობას წარმოვადგენდი
-
გადახედვაჯგუფურ ძალადობაში მონაწილეობის ბრალდებით დაკავებულმა რევაზ კიკნაძემ, მზია ამაღლობელის სოლიდარობის ნიშნად, შიმშილობა დაიწყო ჯგუფურ ძალადობაში მონაწილეობის ბრალდებით დაკავებულმა რევაზ კიკნაძემ, მზია ამაღლობელის სოლიდარობის ნიშნად, შიმშილობა დაიწყო
-
გადახედვასალომე ზურაბიშვილი: მზია ამაღლობელო, შენ მარტო არ ხარ ამ ისტორიულ ბრძოლაში საქართველოს თავისუფლებისათვის სალომე ზურაბიშვილი: მზია ამაღლობელო, შენ მარტო არ ხარ ამ ისტორიულ ბრძოლაში საქართველოს თავისუფლებისათვის
-
გადახედვადღეს, 17:30 საათზე ჟურნალისტები პარლამენტთან მზია ამაღლობელის პოლიტიკურ დევნას გააპროტესტებენ დღეს, 17:30 საათზე ჟურნალისტები პარლამენტთან მზია ამაღლობელის პოლიტიკურ დევნას გააპროტესტებენ
-
გადახედვაჩვენ არასდროს გვითქვამს უარი აშშ-სთან დიალოგზე — პუტინმა ტრამპს გაპრეზიდენტება მიულოცა ჩვენ არასდროს გვითქვამს უარი აშშ-სთან დიალოგზე — პუტინმა ტრამპს გაპრეზიდენტება მიულოცა
კომენტარები