ნობელის პრემია 2019 — ლითიუმ-იონის ელემენტის შემქმნელი ქიმიკოსები
დღეს ნობელის პრემიის კომისიამ ქიმიაში 2019 წლის გამარჯვებულები დაასახელა. ჯილდო ლითიუმ-იონის ელემენტის შექმნაზე მომუშავე მეცნიერთა სამეულს გადაეცა
2019 წლის ქიმიის დარგში ნობელის პრემიის გამარჯვებულები შვედეთის სამეფო აკადემიაში დღეს გამოაცხადეს. ჟიურის წლევანდელი ფავორიტი ლითიუმ-იონის ელემენტების შემქმნელები გახდნენ.
ნობელიანტთა სამეული ასე გამოიყურება:
ფულადი პრიზი, 9 მილიონი კრონი (დაახლოებით 908 000 $) გამარჯვებულებს შორის თანაბრად განაწილდება.
ელემენტი — წინ გადადგმული ნაბიჯი
ელემენტები (ანდა აკუმულატორები) ქიმიურ ენერგიას ელექტროენერგიად გარდაქმნიან. ტიპური ელემენტი ორი ელექტროდისგან, ანოდისა და კათოდისგან კეთდება. ისინი ერთმანეთისგან დამუხტული ნაწილაკებით გაჯერებული სითხით არიან გამიჯნულნი. ორივე ელექტროდი წრედშია ჩართული. როდესაც ელემენტი ელექტრომოწყობილობას მუხტავს, ელექტრონები ანოდიდან წრედის გავლით კათოდისკენ მიემართებიან, რა დროსაც დადებითად დამუხტული იონები ელექტროლიტებში გაივლიან. დამუხტვადი ელემენტის შემთხვევაში შესაძლებელია, რომ ენერგია პირიქით, მოწყობილობაში ჩავდოთ და ეს პროცესი საპირისპირო მიმართულებით წარვმართოთ.
დამუხტვადი ელემენტები 1970-იანი წლებიდან იყო ბაზარზე, თუმცა მათ ძალზე საყურადღებო ნაკლი ჰქონდათ — საკმარისი რაოდენობით ენერგიის დამარაგებას ვერ ახერხებდნენ. ლითიუმი თავიდანვე კარგი პრეტენდენტი იყო დამუხტვად ელემენტებში გამოსაყენებელ მეტალთა შორის არჩევანში — ეს ძალზე მსუბუქი მეტალი ადვილად კარგავს ელექტრონებს. თუმცა, ასევე უნდა ითქვას, რომ მისი გამოყენება გარკვეულ ზიანსა თუ რისკთან იყო დაკავშირებული.
ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად, მაგრამ საერთო მიზნისკენ
ლითიუმ-იონის ელემენტების შემქმნელებს ასეთ პრესტიჟულ ჯილდოს დიდი ხანია უწინასწარმეტყველებდნენ. სწორედ ამ ტექნოლოგიურმა გარღვევამ გამოძერწა ის თანამედროვე სამყარო, რომელშიც ჩვენ ახლა ვცხოვრობთ.
1970-იან წლების ნავთობის კრიზისის ფონზე ალტერნატიული ენერგიის წყაროების ძიება აქტიურად დაიწყო. სტენლი ვაითინჰემი ამ პერიოდიდან მოყოლებული მუშაობდა არაბუნებრივ წიაღისეულზე მომუშავე ენერგო-ტექნოლოგიაზე. მან ენერგიით მდიდარი ნივთიერება, ტიტანის დისულფიდი აღმოაჩინა. ამან მას საშუალება მისცა შეექმნა კათოდი — ლითიუმის ელემენტის დადებითი ელექტროდი. მალევე მან შექმნა დამუხტვადი ელემენტის უარყოფითი ელექტროდი, ანოდი. ამისათვის მეცნიერმა ლითიუმის მეტალი გამოიყენა. ამ აღმოჩენამ შესაძლებელი გახადა კომპაქტური ელემენტების კონცეფცია რეალური გამხდარიყო.
ვაითინჰემის შექმნილი ლითიუმის დამუხტვადი ელემენტი მხოლოდ 2 ვოლტს გამოიმუშავებდა, თუმცა ლითიუმის მეტალმა იგი ხელახლა დამუხტვისას ფეთქებადად აქცია. უსაფრთხოების გასაუმჯობესებლად მეცნიერმა ანოდში გამოყენებულ ლითიუმის მეტალს ალუმინი შეურია.
ჯონ გუდინაფმა ივარაუდა, რომ კათოდის ხარისხი გამოსწორდებოდა, თუ მის შესაქმნელად სულფიდის ნაცვლად მეტალის დიოქსიდს გამოიყენებდნენ. სწორედ ეს კონცეფცია დახვეწა ამ მეცნიერმა 1980-იან წლებში და ლითიუმის ელემენტში კობალტის ოქსიდის გამოყენებით დამატებით 4 ვოლტი მიიღო.
გუდინაფის კათოდი საბაზისო ათვლის წერტილი გახდა აკირა იოშინოსთვის, რომელმაც პირველი კომერციული ლითიუმ-იონის ელემენტი 1985 წელს დაამზადა. მისი პროდუქტი ძალზე უსაფრთხო გახლდათ, რადგანაც იაპონელმა მეცნიერმა ლითიუმის მეტალის ნაცვლად ნახშირბადის ბოჭკო, იგივე კარბონი გამოიყენა.
დაფასებული პროგრესი
ლითიუმ-იონის ელემენტი გვხვდება ყველგან — მობილური ტელეფონებიდან ელექტრო-ავტომობილებამდე. დროის სვლასთან ერთად, ის სულ უფრო დახვეწილი, მსუბუქი, უსაფრთხო და ტევადი ხდება. თანამედროვე ცხოვრებაში ამ უმნიშვნელოვანეს, მაგრამ ლამის უხილავ დეტალს იმდენად დიდი მნიშვნელობა აქვს, რომ მის გარეშე არსებობა გაცილებით რთული იქნებოდა.
წლის დასაწყისში ჯონ გუდინაფმა ინტერვიუში საკუთარი ღვაწლის მნიშვნელობაზე ისაუბრა, სადაც ხაზგასმით აღნიშნა, რომ თავის გამოგონებას იგი ჯეროვნად ვერ აფასებდა.
ელემენტების შექმნა აუცილებლად გასაკეთებილი საქმე გახლდათ. მე არ მიფიქრია იმაზე, თუ რა გამოყენებას მოუძებნიდნენ მას ელექტრო-ინჟინერები. მე წინასწარ ნამდვილად არ მიფიქრია, რომ მობილური ტელეფონებს, ვიდეოკამერებს და დანარჩენ ელექტროობას გამოიგონებდნენ
მეცნიერისთვის ეს ძალზე წარმატებული კვირაა. გუშინ მას ლონდონში მეცნიერებაში შეტანილი წვლილისათვის სამეფო საზოგადოების ძალზე პრესტიჟული ჯილდო, კოპლის მედალი გადასცეს. ეს უკანასკნელი ყველაზე ძველი სამეცნიერო ჯილდო გახლავთ, რომელსაც 1731 წლიდან გასცემენ. ჯონ გუდინაფისთვის ნობელის პრემია სხვა სიმბოლურ დატვირთვასაც ატარებს: მეცნიერი 97 წლის არის და ამ მოგებით იგი ყველაზე მხცოვანი ნობელიანტია კონკურსის ისტორიაში.
-
გადახედვააშშ-ის ოფიციალური პირი საქართველოს მთავრობას საარჩევნო დარღვევების დამოუკიდებელი მექანიზმით გამოძიებისკენ მოუწოდებს — "ამერიკის ხმა" აშშ-ის ოფიციალური პირი საქართველოს მთავრობას საარჩევნო დარღვევების დამოუკიდებელი მექანიზმით გამოძიებისკენ მოუწოდებს — "ამერიკის ხმა"
-
გადახედვაირანის უზენაესი ლიდერი ისრაელსა და შეერთებულ შტატებს "დამანგრეველი პასუხით ემუქრება" ირანის უზენაესი ლიდერი ისრაელსა და შეერთებულ შტატებს "დამანგრეველი პასუხით ემუქრება"
-
გადახედვაქვეყნის საპრეზიდენტო არჩევნების წინ მოქალაქეებს მოკვლით ემუქრებიან — მოლდოვის პრემიერმინისტრი ქვეყნის საპრეზიდენტო არჩევნების წინ მოქალაქეებს მოკვლით ემუქრებიან — მოლდოვის პრემიერმინისტრი
-
გადახედვაესპანეთის მთავრობა ვალენსიაში დამატებით 5000 ჯარისკაცსა და 5000 პოლიციელს გაგზავნის ესპანეთის მთავრობა ვალენსიაში დამატებით 5000 ჯარისკაცსა და 5000 პოლიციელს გაგზავნის
-
გადახედვათბილისში კაცმა ყოფილი ცოლი და მისი თანამშრომელი ცივი იარაღით დაჭრა თბილისში კაცმა ყოფილი ცოლი და მისი თანამშრომელი ცივი იარაღით დაჭრა
-
გადახედვაგირჩი: ახალი არჩევნების ჩატარების ამ დროისთვის ერთადერთი ლეგიტიმური საფუძველი — ფარულობის პრინციპის დარღვევაა გირჩი: ახალი არჩევნების ჩატარების ამ დროისთვის ერთადერთი ლეგიტიმური საფუძველი — ფარულობის პრინციპის დარღვევაა
-
გადახედვალილუაშვილის თქმით, არჩევნების გაყალბების პირობებში ქვეყნის ეკონომიკური პერსპექტივები მნიშვნელოვნად გაუარესდა ლილუაშვილის თქმით, არჩევნების გაყალბების პირობებში ქვეყნის ეკონომიკური პერსპექტივები მნიშვნელოვნად გაუარესდა
-
გადახედვანინო ლომჯარია: [იოსელიანს] როგორც ჩანს ჩვენი ანგარიშების კითხვა დაგეზარათ ნინო ლომჯარია: [იოსელიანს] როგორც ჩანს ჩვენი ანგარიშების კითხვა დაგეზარათ
-
გადახედვალევან სამუშია: გაიხსნას ე.წ. შავი ყუთი და ნახოს საზოგადოებამ, ჩაიდინეთ თუ არა სისხლის სამართლის დანაშაული ლევან სამუშია: გაიხსნას ე.წ. შავი ყუთი და ნახოს საზოგადოებამ, ჩაიდინეთ თუ არა სისხლის სამართლის დანაშაული
-
გადახედვაანა ნაცვლიშვილი: "ძლიერი საქართველოს" სახელით შეგვაქვს სარჩელი სასამართლოში ანა ნაცვლიშვილი: "ძლიერი საქართველოს" სახელით შეგვაქვს სარჩელი სასამართლოში
-
გადახედვადარიუს ვიტკაუსკასი: [EU-ს გაფართოების ანგარიშზე] საქართველო ჩიხშია შესული დარიუს ვიტკაუსკასი: [EU-ს გაფართოების ანგარიშზე] საქართველო ჩიხშია შესული
-
გადახედვა246 საარჩევნო უბნის ბათილობის მოთხოვნის საჩივრებიდან არცერთი არ დაკმაყოფილდა — "ჩემი ხმა" 246 საარჩევნო უბნის ბათილობის მოთხოვნის საჩივრებიდან არცერთი არ დაკმაყოფილდა — "ჩემი ხმა"
-
გადახედვაიოსელიანის თქმით, რუს პროპაგანდისტზე აკრედიტაცია საარჩევნო კანონმდებლობის დაცვით გაიცა იოსელიანის თქმით, რუს პროპაგანდისტზე აკრედიტაცია საარჩევნო კანონმდებლობის დაცვით გაიცა
-
გადახედვაშალვა პაპუაშვილი: მწუხარებას გამოვთქვამ წალენჯიხის მერის, გიორგი ხარჩილავას გარდაცვალების გამო შალვა პაპუაშვილი: მწუხარებას გამოვთქვამ წალენჯიხის მერის, გიორგი ხარჩილავას გარდაცვალების გამო
-
გადახედვაწალენჯიხის მერი გია ხარჩილავა გარდაიცვალა წალენჯიხის მერი გია ხარჩილავა გარდაიცვალა
-
გადახედვაევროპის ქვეყნებში მცხოვრები ქართველი ემიგრანტები საპროტესტო აქციებს აანონსებენ ევროპის ქვეყნებში მცხოვრები ქართველი ემიგრანტები საპროტესტო აქციებს აანონსებენ
-
გადახედვაეროვნულმა ბანკმა ლარის ახალი კურსი დაადგინა ეროვნულმა ბანკმა ლარის ახალი კურსი დაადგინა
-
გადახედვააშშ უკრაინას დამატებით 425 მილიონი დოლარის სამხედრო დახმარებას გამოუყოფს აშშ უკრაინას დამატებით 425 მილიონი დოლარის სამხედრო დახმარებას გამოუყოფს
-
გადახედვაზაალ სამადაშვილი გარდაიცვალა ზაალ სამადაშვილი გარდაიცვალა
-
გადახედვალევან იოსელიანი: არც მე და არც ერთ სახალხო დამცველს, ვინც საქართველოში ყოფილა, არავის შეუფასებია არჩევნების ლეგიტიმურობა ლევან იოსელიანი: არც მე და არც ერთ სახალხო დამცველს, ვინც საქართველოში ყოფილა, არავის შეუფასებია არჩევნების ლეგიტიმურობა
-
გადახედვასერგეი ლებედევი: ვიმედოვნებ, რომ საქართველო დსთ-ს დაუბრუნდება სერგეი ლებედევი: ვიმედოვნებ, რომ საქართველო დსთ-ს დაუბრუნდება
კომენტარები