ნობელის პრემია 2019 — ჟანგბადისა და უჯრედის ურთიერთობის მკვლევარი ექიმები
დღეს ნობელის პრემიის კომისიამ ფიზიოლოგია/მედიცინაში 2019 წლის გამარჯვებული დაასახელა. ჯილდო ჟანგბადის ნაკლებობისას უჯრედის ადაპტაციის მკვლევართა ტრიოს გადაეცა
2019 წლის ფიზიოლოგია/მედიცინის დარგში ნობელის პრემიის გამარჯვებულის დასახელება ტრადიციულად სტოკჰოლმის გარეუბან სოლნაში მდებარე შვედეთის სამეფო ინსტიტუში შედგა. კომისიის წლევანდელი ფავორიტი უჯრედისა და ჟანგბადის ურთიერთობის შემსწავლელი მეცნიერების გუნდი გახდა.
ნობელიანტთა სამეული ასე გამოიყურება:
ასეთი პრესტიჟული წარმატება მეცნიერთა გუნდისთვის პირველი არ არის — ტრიომ 2016 წელს, ალბერტ ლასკერი საბაზისო სამედიცინო კვლევის დაჯილდოებაზეც გაიმარჯვა.
ჟანგბადის ნაკლებობისას უჯრედთა ადაპტაცია
კვლევის საგანი
მკვლევარები თავიანთ პროექტზე 20 წელზე მეტხანს მუშაობდნენ. მათ დეტალურად, სკრუპულოზურად აღწერეს თუ როგორ შეიგრძნობს უჯრედი ჟანგბადს და რა პასუხს იძლევა მისი ნაკლებობისას. სწორედ ჟანგბადია სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი საკვების ენერგიად გარდაქმნის საქმეში.
ორგანიზმის ქსოვილში შესაძლოა ჟანგბადის ნაკლებობა ბევრი მიზეზით წარმოიქმნას. მაგალითად: ფიზიკური ვარჯიშისას ან ინსულტის დროს, ტვინის ქსოვილამდე სისხლის მიწოდების შეწყვეტის შემდეგ. უჯრედის მიერ ჟანგბადის შეგრძნების უნარს ასევე დიდი როლი აქვს სიმსივნური ზრდის პროცესშიც — ამ დროს უჯრედების უნორმო გამრავლებამ შესაძლოა ქსოვილის შიგნით არსებული ჟანგბადი სრულად ამოწუროს.
კვლევის მეთოდოლოგია
გრეგ სემენცა და სერ პიტერ რეტკლიფი ჰორმონ ერითროპოეტინის რეგულაციას შეისწავლიდნენ. ეს უკანასკნელი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია სისხლის წითელი უჯრედების წარმოქმნისათვის და შემდგომ სწორედ ეს უჯრედები პასუხობენ ორგანიზმში ჟანგბადის ნაკლებობას. სემენცამ თავის ჯგუფთან ერთად ამოიცნო გენების წყვილი, რომელიც ორ სპეციფიკურ ცილას აკოდირებს. მთელ ამ სისტემას ჰიპოქსიის ინდუქციის ფაქტორი (HIF) ეწოდა და მისი მიზანი ჟანგბადის ნაკლებობის დროს გარკვეული გენების გააქტიურებაა.
პარალელურად უილიამ ქეილინი გენეტიკური ხასიათის სინდრომს, ფონ ჰიმპელ-ლინდაუს დაავადებას იკვლევდა, რომლის დროსაც ზოგიერთი ტიპის კიბოს განვითარების რისკები იზრდება. ამ სინდრომის მქონე ოჯახები გენში ატარებენ მუტაციას, რომელსაც VHL ეწოდება. ქეილინმა აჩვენა, თუ როგორ პასუხობენ ორგანიზმში ჟანგბადის დაბალ დონეს ისეთი უჯრედები, რომლებსაც ეს გენი ინაქტივირებულ ფორმაში აქვთ.
რეტკლიფმა და მისმა გუნდმა ასევე დაადგინა, რომ VHL ცილა ურთიერთქმედებს HIF ფაქტორის ერთ-ერთთ კომპონენტთან და ამგვარად ჟანგბადის დაბალი დონის მიმართ პასუხს თიშავს — HIF ფაქტორის შესაბამის კომპონენტს იგი ჟანგბადის მომატებისას გასანადგურებლად მონიშნავს.
როდესაც ქსოვილში ჟანგბადის საერთო რაოდენობა იკლებს, HIF ცილოვანი კომპლექსის რაოდენობა იზრდება. აღნიშნული პროცესი ააქტიურებს VHL გენს, რომელიც ერითროპოეტინის წარმოქმნაზე არის პასუხისმგებელი. ამ ჰორმონის გამომუშავების შედეგად ორგანიზშმი სისხლის წითელის უჯრედების წარმოქმნება ჩქარდება.
აწ უკვე ნობელიანტი ნაშრომი მკვლევარებს დაეხმარა გაეგოთ, თუ როგორ ადაპტირდება ორგანიზმი ჟანგბადის დაბალ დონეზე, მაგალითად იმით, თუ როგორ გამოიმუშავებს ახალ წითელი სისხლის უჯრედებს და აყალიბებს ახალ სისხლძარღვებს. ჟანგბადის შეგრძნების უნარი ასევე უმნიშვნელოვანესია ნაყოფისა და პლაცენტის განვითარებისთვის.
აღმოჩენის მნიშვნელობა და მისი პრაქტიკული გამოყენება
მკვლევართა ნამუშევარი თავისი მნიშვნელობით მართლაც ელეგანტურია: მათ მოახერხეს და აღწერეს საბაზისო ფიზიოლოგიური პროცესი, რაც დიდ სიმაღლზე მცხოვრებ ზოგიერთი სახეობის ცხოველთა თვითგადარჩენისთვის ბრძოლაში უმნიშვნელოვანესია და ამასთანავე მათ მიერ აღწერილმა უჯრედულმა პროცესმა სხვა მკლევარებს საშუალება მისცა უკეთ გაეცნოთ ანემიის, კიბოს და სხვა პათოლოგიების მკურნალობის პრინციპები.
მეცნიერთა ინტერნაციონალური ჯგუფის წარმატებას თეორიულის გარდა პრაქტიკული მნიშვნელობაც გააჩნია. აღმოჩენის პარალელურად უკვე დაიწყო ანემიის სამკურნალო ისეთი პრეპარატების კვლევა, რომლებიც ორგანიზმს ატყუებენ (თითქოს იგი დიდ სიმაღლეზე იმყოფება) და ამგვარად მთელი ორგანიზმის ჟანგბადის მატარებელი წითელი სისხლის მომარაგებას ახორციელებენ. აღნიშნული პრეპარატი უკვე ადაპტირდა ჩინეთის ბაზარზე და იგი ამჟამად ევროპული რეგულაციების მიღების პროცესშია. მედიკამენტი პაციენტებს სისხლის დიდი დანაკარგის სწრაფად შევსებაში დაეხმარება. ასევე ბიოლოგიური კვლევის პროცესშია კიბოსა და გულის დაავადებების სამკურნალო საშუალებები.
ლაურეატთა სამეული ფულად ჯილდოდ მიღებულ 9 მილიონ შვედურ კრონს (დაახლოებით 908 000 $) თანაბრად გაიყოფს.
-
-
გადახედვამელანომის პირველ ინდივიდუალიზებულ ვაქცინას უკვე ასობით ადამიანზე ცდიან მელანომის პირველ ინდივიდუალიზებულ ვაქცინას უკვე ასობით ადამიანზე ცდიან
-
გადახედვაყველაზე დიდი ცხოველი, რომელსაც ხმელეთზე უარსებია — პატაგოტიტანი ყველაზე დიდი ცხოველი, რომელსაც ხმელეთზე უარსებია — პატაგოტიტანი
-
გადახედვაSETI-ს მეცნიერის თქმით, არამიწიერი სიცოცხლის აღმოჩენა გარდაუვალია და ამას ჯეიმს ვების ტელესკოპით შევძლებთ SETI-ს მეცნიერის თქმით, არამიწიერი სიცოცხლის აღმოჩენა გარდაუვალია და ამას ჯეიმს ვების ტელესკოპით შევძლებთ
-
გადახედვაამომავალი ვარსკვლავები — გიორგი გიგაშვილი პრესტიჟული ევროპული პროგრამის გამარჯვებულია ამომავალი ვარსკვლავები — გიორგი გიგაშვილი პრესტიჟული ევროპული პროგრამის გამარჯვებულია
-
გადახედვამეცნიერებმა ძველ გრაგნილში პლატონის საფლავის მდებარეობაზე მინიშნებას მიაგნეს მეცნიერებმა ძველ გრაგნილში პლატონის საფლავის მდებარეობაზე მინიშნებას მიაგნეს
-
-
-
გადახედვაილიაუნი მოსწავლეებისთვის ასტროფიზიკის პრაქტიკულ შეხვედრებს გამართავს — როგორ დავესწროთ ილიაუნი მოსწავლეებისთვის ასტროფიზიკის პრაქტიკულ შეხვედრებს გამართავს — როგორ დავესწროთ
-
გადახედვა29 აპრილს, პარლამენტი გენდერული კვოტირების გაუქმებაზე, პრეზიდენტის ვეტოს განიხილავს 29 აპრილს, პარლამენტი გენდერული კვოტირების გაუქმებაზე, პრეზიდენტის ვეტოს განიხილავს
-
-
გადახედვაკობახიძე: მიგრაციის ერთ-ერთი მიზეზი არის ის, რომ გახსნილია საზღვრები, ანუ ადვილია ქვეყნის დატოვება და ევროკავშირის ქვეყნებში გადასვლა კობახიძე: მიგრაციის ერთ-ერთი მიზეზი არის ის, რომ გახსნილია საზღვრები, ანუ ადვილია ქვეყნის დატოვება და ევროკავშირის ქვეყნებში გადასვლა
-
გადახედვა"ობობები" მარსზე — რატომ ჩნდება წითელ პლანეტაზე სეზონური მუქი ლაქები "ობობები" მარსზე — რატომ ჩნდება წითელ პლანეტაზე სეზონური მუქი ლაქები
-
გადახედვაკობახიძე აცხადებს, რომ ევროპარლამენტის რეზოლუციაში ვიზალიბერალიზაციაზე ჩანაწერს "ჩალის ფასი აქვს" კობახიძე აცხადებს, რომ ევროპარლამენტის რეზოლუციაში ვიზალიბერალიზაციაზე ჩანაწერს "ჩალის ფასი აქვს"
-
-
გადახედვალელო: ვუერთდებით 28 აპრილს დაანონსებულ ევროპულ მარშს, რათა კიდევ ერთხელ ვუთხრათ "კი" ევროპას და "არა" რუსულ კანონს! ლელო: ვუერთდებით 28 აპრილს დაანონსებულ ევროპულ მარშს, რათა კიდევ ერთხელ ვუთხრათ "კი" ევროპას და "არა" რუსულ კანონს!
-
გადახედვარუსული კანონის მეორე საკომიტეტო მოსმენა 29 აპრილს დაინიშნა რუსული კანონის მეორე საკომიტეტო მოსმენა 29 აპრილს დაინიშნა
-
გადახედვაალტ-ინფო აცხადებს, რომ საჯარო რეესტრმა მათი ახალი პარტიის, "ქართული იდეის" გაუქმების პროცესი დაიწყო ალტ-ინფო აცხადებს, რომ საჯარო რეესტრმა მათი ახალი პარტიის, "ქართული იდეის" გაუქმების პროცესი დაიწყო
-
გადახედვაზენდეია სპაიდერმენის შეყვარებულებიდან მესამეა, რომელმაც ჩოგბურთელის როლი მოირგო ზენდეია სპაიდერმენის შეყვარებულებიდან მესამეა, რომელმაც ჩოგბურთელის როლი მოირგო
-
გადახედვა18-წლიანი პატიმრობა მიესაჯა პირს, რომელმაც ყოფილი ცოლი დაჭრა, მისი ქმარი კი მოკლა 18-წლიანი პატიმრობა მიესაჯა პირს, რომელმაც ყოფილი ცოლი დაჭრა, მისი ქმარი კი მოკლა
-
გადახედვაემინემის ახალი ალბომი The Death of Slim Shady ზაფხულში გამოვა — ნახეთ ტრეილერი ემინემის ახალი ალბომი The Death of Slim Shady ზაფხულში გამოვა — ნახეთ ტრეილერი
კომენტარები