"სიყვარული იმარჯვებს. ეს წიგნი იმ მკითხველებისთვისაა განკუთვნილი, ვისაც ნამდვილი გრძნობის მშვენიერების დაფასება შეუძლია", — ასეთი შესავალი უძღვის წინ საბჭოთა და რუსი მსახიობის, სერგეი ფეტისოვის, მემუარულ წიგნს რომანი რომანზე, რომელიც მცირე ტირაჟითა და სერგეი ნეჟნის ფსევდონიმით 1996 წელს გამოიცა.

ნაწარმოები ფართო მასისთვის მომდევნო მეოთხედი საუკუნის განმავლობაში შეუმჩნეველი დარჩა, სანამ 2021 წელს მის მიხედვით გადაღებული ფილმის, Firebird (ფასკუნჯის) პრემიერა შედგებოდა. ფილმის რეჟისორი ესტონელი პეეტერ რებანეა, რომლისთვისაც ეს ერთგვარი სადებიუტო ნამუშევარია, რადგან თავის კარიერაში პირველი სრულმეტრაჟიანი ფილმია.

ფასკუნჯი პირველად 2021 წლის მარტში, ლონდონის ლგბტიქ+ კინოფესტივალზე აჩვენეს. მოგვიანებით, ამავე წლის ზაფხულში ფილმის პრემიერა სან-ფრანცისკოს საერთაშორისო ლგბტქ+ კინოფესტივალზეც შედგა. ორივე ღონისძიებაზე კინოსურათმა დიდი მოწონება დაიმსახურა, მოგვიანებით კი აღფრთოვანებულმა შეფასებებმა ისე იმატა, რომ ფილმი წლის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან კინომოვლენად იქცა.

"ჩემი სიყვარული შენსაზე ნაკლები არ ყოფილა"

ისტორია ფილმშიც და წიგნშიც გასული საუკუნის 70-იანი წლების დასაწყისში, ესტონეთში არსებულ საბჭოთა სამხედრო ბაზაზე ვითარდება. იქ მსახურობს ახალგაზრდა რიგითი სერგეიც და ვადის ამოწურვამდე დღეებს ითვლის, როცა ადგილზე ახალბედა პილოტი, ყოფილი კადეტი, რომან მატვეევი ჩადის. რაღა სპოილერი იქნება იმის თქმა, რომ რომანსა და სერგეის შორის მეგობრობასა და სიყვარულს შორის გარდამავალი გრძნობა ჩნდება. თუმცა, ყველაზე საინტერესო — ამ საიდუმლო ურთიერთობის პერიპეტიები, საბჭოური კანონი და მენტალიტეტი, იმ ისტორიის მომდევნო ეპიზოდებში ჩანს, რომელიც სულ რამდენიმე თვის განმავლობაში გრძელდება.

ალბათ გეცოდინებათ, რომ საბჭოთა კავშირში, სტალინის მმართველობის პერიოდში, მეოცე საუკუნის 30-იან წლებში, დანაშაულებების ჩამონათვალს ჰომოსექსუალობა დაემატა მუხლი 121-ის სახით. აღსანიშნავია, რომ მეფის რუსეთში კრიმინალიზებულ ჰომოსექსუალურ ქმედებაზე ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ სასჯელი გაუქმდა, თუმცა, რამდენიმე წელიწადში უფრო გამკაცრებული ფორმით დაბრუნდა. მუხლი 121 კრძალავდა სექსუალურ ურთიერთობას (მხოლოდ) კაცებს შორის. კრძალავდა იმდენად, რამდენადაც ეს ქმედება გაიგივებული იყო ფაშიზმის გამოხატულებასთან, დადანაშაულებულ პირს კი წლების განმავლობაში ატყვევებდნენ მძიმე პირობებში. ამ კანონით საბჭოთა რეჟიმის მიერ დასჯილი 800-დან 1 000-მდე მხოლოდ აღრიცხული შემთხვევა არსებობს.

ასეთ პირობებში, ცხადია, დიდი გამბედაობა სჭირდებოდა საკუთარი გრძნობების გამჟღავნებას და სიყვარულის დაცვას. საბჭოთა არმია ხომ მასკულინური ენერგიის ცენტრი იყო, სადაც მსგავს განცდებში შემჩნეულ პირს სასტიკი ბედი ელოდა.

თუმცა, ბედის სისასტიკე საკუთარ თავზე არა მხოლოდ განსხვავებული იდენტობის მქონე ადამიანებმა გამოსცადეს, არამედ საბჭოელის ყალიბს მორგებულებმაც. ისტორიის კიდევ ერთი ცენტრალური გმირი ლუიზაა, ჰეტეროსექსუალი ქალი, რომელსაც გარკვეული გრძნობები ორივე კაცის მიმართ აქვს. მიუხედავად იმისა, რომ ამით ერთგვარი სასიყვარულო სამკუთხედი იკვრება, ურთიერთობები ორ კაცსა და ქალს შორის მაინც შორსაა ბანალურისგან და, ამავდროულად, იმდენად ტიპურია, რომ მათი განვითარებაც კი ადვილად წინასწარმეტყველებადი ხდება.

არავითარ შემთხვევაში არ გაივლოთ თავში, რომ რასაც უყურებთ, სხვაგან გინახავთ და ეს მარკეტინგული ფორმულის დეჟა ვუა. ფილმის ყურებისას ერთი ის გახსოვდეთ, რომ ისტორია ნამდვილია და არა გამონაგონი, მეორეც — ნამდვილი ისტორიებიც ძალიან ჰგავს ერთმანეთს ჰეტერონორმატიულ სამყაროში, სადაც სისტემის მიერ შეწყნარებულ ადამიანებსაც კი ხშირად ტრაგიკული ბედი აქვთ.

მაგრამ მაინც ნიშანდობლივია ის პრობლემა, რომელიც არამთავარ თემად წარმოჩინდა ფილმში და დღემდე აქტუალურია. სერგეის მთელი ცხოვრება თან სდევს ბავშვობის მტკივნეული მოგონება, როცა ნახა, როგორ უმოწყალოდ სცემდა თავის საუკეთესო მეგობარს, დიმას, მამამისი, როცა მისი იდენტობის შესახებ იეჭვა. მეორე დღეს დიმა თავს იკლავს. ურიგო არ იქნებოდა იმაზე ხაზგასმა, რომ ნახევარი საუკუნის შემდეგაც კი, ჰომოფობიური გარემოსა და ოჯახის გავლენის შედეგად, სუიციდის შემთხვევები ლგბტქ ადამიანებში, განსაკუთრებით კი მოზარდებში, თვალჩისაცემად მაღალია მთლიანი საზოგადოების მონაცემთან შედარებით.

"ფილმი სიყვარულზეა და არა პოლიტიკაზე"

ფასკუნჯი, თავისი პირველწყაროს მსგავსად, სერგეი ფეტისოვის ახალგაზრდობის წლებში გადახდენილ სიყვარულის ამბავზე მოგვითხრობს. თუმცა, დარწმუნებული იყავით, რომ ეს კლიშეებით გაძეძგილი მორიგი სასიყვარულო დრამა არ არის; ჯერ ერთი, იმიტომ, რომ ყველაფერი რეალურად მოხდა — წიგნიც და ფილმიც მთლიანად ეფუძნება ნამდვილ ამბებს. მეორეც, როგორ შეიძლება, საბჭოთა არმიაში განვითარებული ახლო ურთიერთობა ერთი და იმავე სქესის ადამიანებს შორის მორიგი სასიყვარულო დრამა იყოს?!

ალბათ, სწორედ ამ უკანასკნელის გამო, ფილმის ჩვენებას მოსკოვის საერთაშორისო კინოფესტივალზე რუსი ულტრამემარჯვენე ჯგუფების მწვავე პროტესტი უძღოდა. პროტესტის საფუძველი გახდა არა მხოლოდ ჰომოსექსუალური ურთიერთობის წარმოჩინება (რაც რუსეთში "პროპაგანდად" ირაცხება და კანონით ისჯება), არამედ ისიც, რომ ასეთი რამ "კაცობის ტაძარში", არმიაში, და თანაც, საბჭოთა არმიაში მოხდა.

თუმცა, ფილმის ერთ-ერთი სცენარისტი და მთავარი როლის შემსრულებელი, ტომ პრაიორი, პირდაპირ აცხადებს, რომ "ფილმი სიყვარულზეა და არა პოლიტიკაზე".

"ჩემი ფილმი კონსერვატორი ხალხისთვის იმის ჩვენება იყო, რომ სიყვარული ნებისმიერ ორ ადამიანს შორის შეიძლება გაჩნდეს: ორ კაცს, ორ ქალს, ან კაცსა და ქალს შორის...", — დასძენს რეჟისორი რებანეც.

პრაიორი რებანეს სიტყვას უდასტურებს და აგრძელებს, რომ ფილმის მიზანი სწორედ "სიყვარულის უნივერსალურობის" ჩვენება იყო და არა მაინცდამაინც ორი კაცის სასიყვარულო ამბის მოყოლა.

იმის მიუხედავად, რომ ფილმის შემქმნელებს საკუთარი მიზნები ჰქონდათ, ფეტისოვის ბიოგრაფიული წიგნის სიუჟეტისთვის მათ დიდად არ გადაუხვევიათ. ყველაფერი კი წლების წინ დაიწყო, როცა რებანემ თავისი პირველი სრულმეტრაჟიანი ფილმისთვის იდეის ძიება დაიწყო. მაშინ თავისმა მეგობარმა ფეტისოვის ისტორიაზე უამბო, რომელიც რუსი ჟურნალისტისგან ჰქონდა მოსმენილი. რადგან წიგნი ჯერჯერობით არცერთ ენაზე არაა თარგმნილი, რებანეს ტექსტის წაკითხვა უქმეებზე რუსულის უხეირო ცოდნით მოუხდა. თუმცა, კითხვის დამთავრებისთანავე მიხვდა, რომ ეს სწორედ ის ამბავი იყო, რომელსაც ეძებდა.

"ჩემთვის წარმოუდგენელი იყო, რომ ასეთი ისტორია საერთოდ არსებობდა და ფართო საზოგადოებისთვის ის ჯერ არავის მოეყოლა", — იხსენებს რებანე, — "როცა საკითხის სიღრმისეულად მოკვლევა დავიწყე, კიდევ უფრო განმაცვიფრებელი სასიყვარულო ამბების შესახებ შევიტყვე, რომლებიც საბჭოთა ყაზარმებში განვითარდა".

ფილმზე მუშაობის პროცესი იმდენად ადრე დაიწყო, რომ მას ისტორიის მთავარი მოქმედი გმირი, სერგეი ფეტისოვიც მოესწრო, რომელიც 2017 წელს გარდაიცვალა ოპერაციის შემდგომი გართულებების შედეგად. თუმცა, კინოსურათის შემქმნელებმა პირობა დადეს, რომ სერგეის ისტორიას აუცილებლად მოჰყვებოდნენ.

ისტორია კი აქამდე ნანახისგან და მოსმენილისგან განსხვავებული და განსაკუთრებულად გულში ჩამწვდომია. იმის მიუხედავად, რომ წიგნის წაკითხვა ვერაფრით მოვახერხე, ფილმში კი მთავარი გმირის, ანუ სერგეის, პერსპექტივა ფართოდ არ ჩანს, ამბის და გრძნობის გულწრფელობაში ეჭვის შეტანა წამითაც კი შეუძლებელია.

გულწრფელობას ვერც ის ფაქტი აფერმკრთალებს, რომ ფილმი ინგლისურენოვანია. როგორც რებანე ამბობს, ამ საკითხზე დიდხანს მსჯელობდნენ და, ბოლოს, საერთაშორისო აუდიტორიაზე გასვლის მოტივით, სცენარი ინგლისურ ენაზე დარჩა. მით უმეტეს, რომ მსახიობები სხვადასხვა ქვეყნიდან არიან; ესტონელ ხელოვანებთან ერთად, ფასკუნჯში მონაწილეობენ და მთავარ როლებს ასრულებენ ინგლისელი ტომ პრაიორი (სერგეი), უკრაინელი ოლეგ ზაგოროდნი (რომანი) და რუსი დიანა პოჟარსკაია (ლუიზა).

აღსანიშნავია, რომ ფილმის შემქმნელებმა კინოსურათის იდეიდან საბოლოო სახის მიცემამდე გზის გავლა დამოუკიდებლად შეძლეს. ამიტომ, თუკი ფილმი ინტერნეტსივრცეში უფასოდ ნახეთ და ისტორია ოდნავ მაინც მოვიდა თქვენს გულთან ახლოს, მცირედი დონაციის გაღება შეგიძლიათ, რათა მეტი ადამიანური ისტორიის ეკრანზე გაცოცხლება გახდეს შესაძლებელი.

ემპათიისა და გაგების უნარი

ფილმის დასასრულს აღნიშნულია, რომ მუხლი 121 რუსეთში 1993 წელს გაუქმდა, თუმცა, ორი ათწლეულის შემდეგ ქვეყანაში ხელახლა შემოიღეს დისკრიმინაციული კანონი, რომელიც "ჰომოსექსუალობის პროპაგანდას" კრძალავს. პუტინის რეჟიმსა და ჰომოფობიურ დამოკიდებულებებს რუსეთში მსხვერპლიც მოჰყვა. ერთ-ერთი ყველაზე ბოლო გახმაურებელი შემთხვევა სულ რაღაც ორი წლის წინ მოხდა, როცა ქვიარ აქტივისტი ელენა გრიგორიევა, უამრავი მუქარის მიღების შემდეგ, სანქტ-პეტერბურგში, საკუთარ სახლთან, ცივი იარაღით მოკლეს. ამას წინ უძღოდა საგანგებო სიის შექმნა, სადაც რუსი ქვიარ ადამიანების, აქტივისტების, ლგბტქ უფლებების მხარდამჭერებისა და ჟურნალისტების შესახებ ინფორმაცია მოხვდა. სია ინტერნეტსივრცეში ვრცელდებოდა, მისი შემქმნელები კი მკითხველებს ჩამონათვალში მყოფი ადამიანების დახოცვისკენ მოუწოდებდნენ.

"გაუგებარი და სამწუხაროა, როცა ლგბტქ თემის სისტემური დევნის, ჩაგვრისა და მკვლელობის მოწმეები ვხდებით", — ამბობს რებანე, — "სიტყვებს ვერ ვპოულობ იმის აღსაწერად, როგორ შეიძლება ეს დღევანდელობაში ხდებოდეს და არავინ არაფერს მოიმოქმედებდეს. ყველაზე სამწუხარო კი ისაა, რომ პოლიცია და რუსეთი ამაზე თვალს ხუჭავენ. ამიტომაა მნიშვნელოვანი, ახლო წარსულიდან მსგავსი ამბები დღის შუქზე გამოვიტანოთ. მნიშვნელოვანია, გვახსოვდეს, რომ ბევრი ცნობილი რუსი, თუნდაც ჩაიკოვსკი, ჰომოსექსუალი იყო. უფრო მეტად გამგებები და ტოლერანტულები უნდა გავხდეთ".

თუმცა, იმ მძიმე ხვედრს, რასაც არატოლერანტული საზოგადოება და ძალადობრივი ჯგუფების წახალისება ჰქვია, ჩვენც ხომ პოსტსაბჭოთა ქვეყნების უმეტესობასთან ერთად ვიზიარებთ. არც "გარყვნილების პროპაგანდისა" და "ამ მიზნით" გადაღებული ფილმის წინააღმდეგ გალაშქრებაა საქართველოს ახლო წარსულისთვის უცხო — ლევან აკინის ფილმის, და ჩვენ ვიცეკვეთ, პრემიერაზე ხომ კინოთეატრის წინ მაყურებელზე მეტი სეანსის ჩაშლის მოსურნე იდგა. ის კი არა, ფილმის კასტინგ მენეჯერმა მკვლელობის მუქარაც კი მიიღო, რის გამოც, გადაღებებზე შემოქმედებით ჯგუფს დაცვა ახლდა თან.

სხვათა შორის, აკინის ფილმს ახსენებს რებანეც.

"და ჩვენ ვიცეკვეთ ძალიან მომეწონა. ძალიან ლამაზი და მნიშვნელოვანი ფილმია დღევანდელ საქართველოზე. იმედია, მომავალში უფრო მეტ ისეთ ფილმს ვიხილავთ, სადაც არამეინსტრიმული პერსონაჟები გვხვდებიან. ფილმებს, რომლებიც მაყურებელს გაგებისა და საუბრის დაწყებისკენ უბიძგებს", — ამბობს ფასკუნჯის რეჟისორი.

სამომავლო გეგმებზე საუბრისას კი პეეტერი აღნიშნავს, რომ ნოემბრის თვეში, ცენტრალური ევროპის ქვეყნებში დაგეგმილი პრემიერების შემდეგ, ფასკუნჯს 2022 წელს აშშ-შიც იხილავენ.

"ვიმედოვნებ, ფილმი მილიონობით ადამიანის გულამდე მივა", — დასძენს რებანე, — "იმის იმედიც მაქვს, რომ ჩვენს სამყაროში ის ემპათიასა და გაგების უნარს გააღვივებს".

ცა

ქვეთავი შეიცავს სპოილერს ფილმიდან

იმის მიუხედავად, რომ ისტორია ნამდვილია, დამთხვევა ან შემთხვევითობა სულაც არ მგონია სიმბოლიზმი, რომელიც ფილმში ძალიან აშკარა და გულის მომკვლელად ზუსტია. არც დასაწყისში ნახსენები ფრაზა ყოფილა შემთხვევითი, იმიტომ, რომ ჩიტისა და თევზის სიყვარულის მეტაფორა ალბათ ყველაზე უკეთ შეესატყვისება რომანისა და სერგეის ურთიერთობას.

"სერგეი, არჩევანი იმ ერთადერთ ადგილზე უნდა შევაჩერო, სადაც ისევ შემიძლია, თავისუფალი ვიყო — ცაში", — წერს პილოტი რომანი თავის გამოსათხოვარ წერილში და ამით ცხადყოფს, რატომ არ შეუძლიათ ერთად დაბინავება ჩიტსა და თევზს. სერგეისა და რომანის საერთო ჭერქვეშეთსაც ხომ მალევე იკავებს ტრადიციული ოჯახის "იდილია".

არანაკლებ საინტერესოა ფილმის სახელი. იმასთან ერთად, რომ ფასკუნჯი სტრავინსკის საორკესტრო კონცერტია, რომელსაც კინოსურათში ასრულებენ, ეს მითიური ფრინველი ნაწარმოებში სხვა დატვირთვასაც ატარებს. მას თავისი დამატყვევებლისთვის წყალობასთან ერთად უბედურებაც მოაქვს, ცაში მფრენი რომანი კი სერგეისთვის რეალურად იქცა ორივეს მომტანად.

"ტყუილად არ გვიცხოვრია, ტყუილად არ გვყვარებია"

"რომან, გახსოვს კი ეს ყველაფერი? თუ გახსოვს, მაშინ ჩემი მთელი ეს მონათხრობი მათთვის იქცეს აღსარებად, ვისთვისაც სიყვარულის განცდა ჯერ კიდევ წინაა. და თუ ისინი ჩვენ არ შეგვაჩვენებენ, თუ ამის წაკითხვის მერე მოუნდებათ, რომ საკუთარ ეკლებიან გზაზე თავისებური სიარულით შეიცნონ ერთმანეთი, ეს იმას ნიშნავს, რომ მე და შენ, რომან, ტყუილად არ გვიცხოვრია, ტყუილად არ გვყვარებია. მადლობა ღმერთს, არავის არასოდეს არაფერს არ ვუმტკიცებდით. უბრალოდ გვწამდა იმის, რომ როცა დედაბუნებამ ეს სიყვარული მოგვცა, ჩვენში არ შემცდარა! მომეცი ხელი, რომ!.. წავიდეთ. დამეხმარე, გავიხსენო და ხელახლა განვიცადო ყველაფერი, რაც თავს გადაგვხდომია და ამის შესახებ მოვყვე წარსულის მოსაგონრად, შენს მოსაგონრად, ჩემო ერთადერთო და მშობლიურო ადამიანო… შენ არასდროს არაფრის არ გეშინოდა. მეუბნებოდი, რომ, შესაძლოა, არსებობს ორი სიცოცხლე, მაგრამ, არ მგონია, არსებობდეს ორი სიკვდილიო. დღეს, ისეთივე ახალგაზრდები, როგორებიც ერთ დროს ჩვენც ვიყავით და როგორებსაც მონეტების ჟღარუნის უფრო სწამთ, ვიდრე ერთხმად მფეთქავი გულების ბაგუნის, ალბათ დამცინებენ. მაგრამ მე არც მეშინია და არც მათ ვადანაშაულებ, ისინი ხომ თავიანთი დროის შვილები არიან. დაე, დრომ განგვსაჯოს", — სერგეი ფეტისოვი, რომანი რომანზე.