ონკო-ეკოლოგია — როგორ მოქმედებს გარემო ფაქტორები ონკოლოგიურ დაავადებებზე?
"რატომ მაინცადამაინც მე?" — ონკოლოგიური პაციენტის მიერ დასმული ყველაზე მძიმე კითხვაა, რომელსაც ვერ ვპასუხობდი. რა თქმაუნდა, უმრავლეს შემთხვევებში კითხვა რიტორიკული იყო, მაგრამ ზოგჯერ მათ მართლაც აინტერესებდათ დაავადების გამომწვევი მიზეზები. პასუხები საკმაოდ რთული და კომპლექსური გახლდათ.
კიბო მულტიფაქტორული დაავადებაა — მრავალფეროვანი გამომწვევებით და წინასწარ განწყობით. მისი მიზეზების შესახებ განსჯა ზოგჯერ ობობას ქსელზე იმგვარად დაკვირვებას ჰგავს, როდესაც ცდილობ გაარკვიო, მთავარი ძაფი რომელია. ხშირად გამომწვევი მიზეზი უშუალოდ კიბოს რაობასთან არის მჭიდრო კავშირში — მაგალითად: ნიკოტინის მოხმარება ფილტვის ავთვისებიანი სიმსივნის ყველაზე ხშირი გამომწვევია და ეს უკვე ათწლეულებია ვიცით.
ავთვისებიანი სიმსივნე ახლახანს გამოჩენილი დაავადება ნამდვილად არ არის, მაგრამ საზოგადოებას ისეთი განცდა აქვს, თითქოს აქამდე ეს არავის აწუხებდა. საქმე იმაშია, რომ მისი განვითარების რისკები ასაკის მატებასთან ერთად უფრო იზრდება. წინა თაობებთან შედარებით, სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობის ზრდის თანმდევად ავთვისებიანი დაავადებების სიხშირეც იზრდება. კიბოს კვლევის საერთაშორისო სააგენტოს (IARC) პროგნოზით, 2030 წელს კიბოს რაოდენობა 2008 წელთან შედარებით გასამმაგდება.
ასეთი უსიამოვნო პროგნოზის პირობებში, ძალზე მნიშვნელოვანია ონკოლოგიური დაავადებებისა და გარემო ფაქტორების ურთიერთობის სიღრმისეულად შესწავლა. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) მონაცემებით, კიბო ადამიანთა სიკვდილიანობის მაჩვენებლით მეორე ადგილზეა (პირველ ადგილზე გულ-სისხლძარღვთა პათოლოგიებია) და საშუალოდ შემთხვევათა 19%-ში მისი გამომწვევი გარემო ფაქტორები გახლავთ.
რა იგულისხმება გარემო ფაქტორებში?
ეს არის ყველა სახის გარე ფიზიკური, ქიმიური და ბიოლოგიური ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენენ ადამიანის ორგანიზმზე. გარემო ფაქტორებს არ მიეკუთვნება ბუნებრივი ფაქტორები, რომელთა შეცვლაც ჩვენ არ შეგვიძლია. ამ ვიწრო დეფინიციაში ასევე არ იგულისხმება ცხოვრების სტილი და კვებითი ქცევა.
აქვე ხაზგასმით უნდა აღვნიშნოთ — სახიფათო გარემო ფაქტორების მიმართ ყველაზე დაუცველნი ბავშვები არიან.
გარემოს ქიმიური ფაქტორებით დაბინძურება
2019 წლის დასაწყისში NDI-ის საზოგადოებრივმა კვლევამ აჩვენა, რომ გამოკითხულთა უმრავლესობა საქათველოში უმთავრეს ეკოლოგიურ პრობლემად ჰაერის დაბინძურებას მიიჩნევს. ვიზუალურ მტკიცებულებებს ვერსად გავექცევით: დედაქალაქში ჰაერის დაბინძურება თვალით ადვილი შესამჩნევია. მიზეზი სატრანსპორტო საშუალებათა გამონაბოლქვია. ეს უკანასკნელი კანცეროგენად არის კლასიფიცირებული. დაბინძურებული ჰაერი ასევე ძალზე მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ფილტვის კიბოს განვითარებაში.
ჩვენი მოსახლეობის შეშფოთებას საფუძველი ნამდვილად აქვს: WHO-ს მონაცემებით, საქართველო 70-ე ადგილზეა ჰაერის დაბინძურებით გამოწვეული სიკვდილიანობის სტატისტიკაში, რაც იმას ნიშნავს, რომ საქართველოში 100,000 კაცზე 101 ადამიანის სიკვდილს ბინძური ჰაერი იწვევს.
გარემოს ფიზიკური ფაქტორებით დაბინძურება
რადიაციისა და კიბოს მჭიდრო კავშირის შესახებ საუბარიც კი ზედმეტია. ამის შესახებ ფაქტობრივი მტკიცებულებები უკვე ათწლეულებია, რაც გაგვაჩნია. ამჟამად ჩვენთვის ყველაზე ყურადსაღები ულტრაიისფერი გამოსხივებაა.
ზაფხულის პერიოდში რუჯის მიღება ძალზე აქტუალური ხდება. აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ: არ არსებობს ულტრაიისფერი გამოსხივების "უსაფრთხო დოზა"! განსაკუთრებით საშიში იგი ოზონის შრის დაზიანების პირობებში ხდება. ულტრაიისფერი დასხივება ხშირად კანის ონკოლოგიური დაავადებების (უპირატესად მელანომის) გამომწვევ ფაქტორად გვევლინება. იგივე შეგვიძლია ვთქვათ ხელოვნურ ულტრაიისფერ დასხივებაზე (ე.წ. "სოლარიუმი"). ასეთ დროს კანის კიბოს განვითარების რისკი უფრო მაღალია 30 წლამდე ასაკის ადამიანებში. ზოგადად, რადიაციული დასხივებით კიბოს განვითარების რისკები პირდაპირ კავშირშია დასხივების დოზასა და ასაკთან — უფროსებთან შედარებით უფრო მგრძნობიარეები ამ დროს ბავშვები და მოზარდები არიან.
არსებული გამოწვევები
ონკოლოგიური დაავადებების გამომწვევი გარემო ფაქტორების კვლევა ეპიდემიოლოგიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა. მის ძირითად სირთულეს საკვლევი ადამიანების სიმრავლე და ფაქტორების ხშირი ცვალებადობა წარმოადგენს. კიბოს შესახებ ცნობადობის ამაღლება რამდენადაც დადებითი მოვლენაა, იმდენად შესაძლოა ე.წ. "კანცეროფობიის" ჩამოაყალიბებას შეუწყოს ხელი. ასეთ დროს ადამიანები ნებისმიერი სახის გარემო ფაქტორის დაკავშირებას ცდილობენ ავთვისებიან სიმსივნესთან. მსგავსი მიდგომა, რათქმაუნდა, არამეცნიერულია. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რაც თავში აღვნიშნეთ: კიბო მულტიფაქტორული დაავადებაა.
კიბოს კონკრეტული სახის სპეციფიური კარცენოგენის ადეკვატური იდენტიფიცირება და მისი როლის დადგენა გარემო ფაქტორებით გამოწვეულ ონკოლოგიურ პროცესებში რთული და ხანრძლივი სამუშაოა. ასეთი ტიპის კვლევები ათწლეულებიც კი გრძელდება და მასში ჩართული ადამიანების რაოდენობა რამდენიმე ათასსაც კი აჭარბებს.
მეცნიერები დიდ იმედს ამყარებენ მოლეკულურ ეპიდემიოლოგიაზე. ეს ვიწრო მიმართულება თავის თავში გააერთიანებს ეპიდემიოლოგიასა და მოლეკულურ ტოქსიკოლოგიას, რათა ამ სახით შეძლოს დაავადების გამომწვევ გენეტიკურ და გარემო ფაქტორებს შორის კავშირის დადგენა.
ამავე თემაზე:
-
გადახედვაბასიანი: კანონი სრულად ზღუდავს გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლებას, აწესებს ცენზურას ფაქტობრივად ყველა სფეროზე ბასიანი: კანონი სრულად ზღუდავს გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლებას, აწესებს ცენზურას ფაქტობრივად ყველა სფეროზე
-
-
გადახედვასაქართველოს 10 საუკეთესო გამოსვლა ევროვიზიაზე საქართველოს 10 საუკეთესო გამოსვლა ევროვიზიაზე
-
გადახედვამასშტაბური კვლევის თანახმად, ვიაგრა ალცჰაიმერის განვითარების რისკებს 50%-ით ამცირებს მასშტაბური კვლევის თანახმად, ვიაგრა ალცჰაიმერის განვითარების რისკებს 50%-ით ამცირებს
-
გადახედვაახალი რობოტი ადამიანის სახის გამომეტყველებას იმეორებს ახალი რობოტი ადამიანის სახის გამომეტყველებას იმეორებს
-
გადახედვამედიაკოალიცია სამართალდამცავ უწყებებს მოუწოდებს, ჟურნალისტ ნატო გოგელიას სახლში შეღწევისა და ქონების დაზიანების ფაქტი დროულად გამოიძიონ მედიაკოალიცია სამართალდამცავ უწყებებს მოუწოდებს, ჟურნალისტ ნატო გოგელიას სახლში შეღწევისა და ქონების დაზიანების ფაქტი დროულად გამოიძიონ
-
გადახედვაროგორ აისახება ყინულის დნობა დღის ხანგრძლივობაზე? — ახალი კვლევა როგორ აისახება ყინულის დნობა დღის ხანგრძლივობაზე? — ახალი კვლევა
-
გადახედვავინ იქნება Neuralink-ის შემდეგი პაციენტი — რა ვიცით ვინ იქნება Neuralink-ის შემდეგი პაციენტი — რა ვიცით
-
გადახედვა340 000 ლარზე მეტი ოდენობის თანხის თაღლითურად დაუფლების ფაქტზე, ორ პირს ბრალდება წარედგინა 340 000 ლარზე მეტი ოდენობის თანხის თაღლითურად დაუფლების ფაქტზე, ორ პირს ბრალდება წარედგინა
-
გადახედვაბელას ადგილას, ედვარდს დავშორდებოდი — კრისტენ სტიუარტი ბელას ადგილას, ედვარდს დავშორდებოდი — კრისტენ სტიუარტი
-
გადახედვამამუკა ხაზარაძე: რეალურად, ვდგავართ ძალიან დიდ გზაჯვარედინზე — ან ევროპა ან რუსეთი მამუკა ხაზარაძე: რეალურად, ვდგავართ ძალიან დიდ გზაჯვარედინზე — ან ევროპა ან რუსეთი
-
გადახედვაინტერნეტის სიჩქარე რამდენიმე მილიონჯერ გაზარდეს — როგორ გადაიტანეს წამში 301 ტერაბიტი ინტერნეტის სიჩქარე რამდენიმე მილიონჯერ გაზარდეს — როგორ გადაიტანეს წამში 301 ტერაბიტი
-
-
-
გადახედვაახალი სურათი ჩვენი გალაქტიკის შავი ხვრელის მაგნიტური ველის სტრუქტურას გვიჩვენებს ახალი სურათი ჩვენი გალაქტიკის შავი ხვრელის მაგნიტური ველის სტრუქტურას გვიჩვენებს
-
გადახედვა2023 წელს შემცირდა ქორწინების, განქორწინების და შობადობის მაჩვენებელი — საქსტატი დემოგრაფიულ მაჩვენებლებს აქვეყნებს 2023 წელს შემცირდა ქორწინების, განქორწინების და შობადობის მაჩვენებელი — საქსტატი დემოგრაფიულ მაჩვენებლებს აქვეყნებს
-
გადახედვაემა სტოუნს Poor Things-ის რეჟისორის ახალ ფილმში ვიხილავთ — ნახე ტრეილერი ემა სტოუნს Poor Things-ის რეჟისორის ახალ ფილმში ვიხილავთ — ნახე ტრეილერი
-
გადახედვაბაკურიანში, თოვლის მასაში ერთი ადამიანია მოყოლილი — ადგილზე მუშაობენ მაშველები ბაკურიანში, თოვლის მასაში ერთი ადამიანია მოყოლილი — ადგილზე მუშაობენ მაშველები
-
გადახედვალაზარე გრიგორიადისის საქმეზე დასკვნითი სხდომა კვლავ გადაიდო ლაზარე გრიგორიადისის საქმეზე დასკვნითი სხდომა კვლავ გადაიდო
-
გადახედვა2026 წელს ასტრონავტები მთვარეზე მცენარეებსაც წაიღებენ 2026 წელს ასტრონავტები მთვარეზე მცენარეებსაც წაიღებენ
-
გადახედვაBlack Sea Arena-ზე Scorpions და OneRepublic მაისში კონცერტებს გამართავენ Black Sea Arena-ზე Scorpions და OneRepublic მაისში კონცერტებს გამართავენ
კომენტარები