აგვისტოში, ჟურნალმა Science გამოაქვეყნა მნიშვნელოვანი კვლევა, რომელიც გვიჩვენებს, რომ სიღარიბე აუარესებს განათლებასთან, ფინანსებთან და ცხოვრებისეულ ნაბიჯებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღების უნარს და გონებრივ ტვირთად გვაწევს. ეს ტვირთი გაზომილიც კია და ის დაახლოებით IQ-ის 13 ქულის დაკარგვის ტოლფასია.

გავრცელებული მოსაზრებაა, რომ ღარიბი ადამიანების მდგომარეობა მათივე ბრალია, ვინაიდან მათ ცხოვრების განმავლობაში სულელური ნაბიჯები გადადგეს. ეს კვლევა კი საპირისპიროზე მეტყველებს.

ზოგჯერ მეცნიერებას არგუმენტად შესაბამისი "ამბავიც" მოჰყავს. ერთ-ერთ პლატფორმაზე გამოქვეყნებული კომენტარი სახელად “რატომ ვიღებ საშინელ გადაწყვეტილებებს”, რომელიც სიღარიბეში მცხოვრები ადამიანის მიერაა დაწერილი, Science-ის კვლევის საინტერესო ილუსტრაციაა. გარკვეული თვალსაზრისით ეს კომენტარი ავტორის აღსარებაა და მის ქართულ თარგმანს ქვევით გთავაზობთ.

“მე ძალიან ბევრ ცუდ ფინანსურ გადაწყვეტილებას ვიღებ. შორიდან რომ შევხედოთ, თითოეული ასეთი გადაწყვეტილება უმნიშვნელოა. მე ვერასდროს დავაღწევ თავს სიღარიბეს და რა მნიშვნელობა აქვს, გადავიხდი თუ არა გადასახადებს? ისიც ტყუილია, რომ მიღებული გადაწყვეტილებები აუმჯობესებს ჩემს ცხოვრებას. ჩემი პრობლემა ის კი არაა, ვენდისში ხუთ დოლარს რომ ვხარჯავ. პრობლემა ისაა, რომ ვიცი, რომ ღარიბი ვარ და მუდამ ასეთი ვიქნები. მე არ მიღირს პატარა ცხოვრებისეული სიამოვნებების მოკლება იმისთვის, რომ ერთ მშვენიერ დღეს მნიშვნელოვანი შენაძენი გავაკეთო. მე ვერასდროს ვიგრძნობ მნიშვნელოვანი შენაძენით მიღებულ სიამოვნებას. სანამ ჯიბეში ფული მიდევს, მინდა, რომ ცხოვრება პატარა დეტალებით გავილამაზო. მნიშვნელობა არ აქვს, რამდენად თავდაჭერილი პიროვნება ხარ, სამ დღეში მაინც უკაპიკოდ დარჩები. როდესაც ფული არასოდეს გაქვს საკმარისი რაოდენობით, მისი არსებობა მნიშვნელობას კარგავს. მგონია, რომ ბევრი ფულის ქონაც იმავე შეგრძნებას აჩენს. სიღარიბე პირდაპირია და ტვინს მოკლევადიანი გეგმების შესრულებისკენ უბიძგებს. ამიტომ ვხედავთ ხოლმე ადამიანებს, რომელთა შვილებმაც არ იციან, რომ ერთ ადამიანს დაუძახონ მამა. გადარჩენისათვის ჩვენ ვიყენებთ შემთხვევით ნაპოვნი კავშირების მცირე ნაგლეჯებს. წარმოდგენაც არ გაქვთ, რამდენად ძლიერია სურვილი, თავი დაფასებულად იგრძნო. ეს მოთხოვნილება შიმშილზე უფრო ძლიერია. მიდიხარ ადამიანთან, რომელიც თავს კარგად გაგრძნობინებს, მხოლოდ ერთი საათით, მხოლოდ ერთხელ და ეს არის ყველაფერი, რასაც იღებ. გრძელვადიან ურთიერთობაზე პასუხისმგებელი არ ხარ, თუმცა ამ ერთი წუთის განმავლობაში თავს ძლევამოსილად და ღირებულად გრძნობ. მნიშვნელობა არ აქვს, რა მოხდება ერთ თვეში. ის რაც ერთ თვეში მოხდება, ალბათ, იმდენადვე უმიშვნელოა, რაც დღეს ან წინა კვირას მოხდა. თითოეული დღე უმნიშვნელოა. ჩვენ იმიტომ არ ვგეგმავთ მომავალს, რომ წარუმატებლობა უფრო გაგვიტეხს გულს. უმჯობესია, რომ იმედი არ გვქონდეს. უბრალოდ მიიღე ის, რაც შეგიძლია და როდესაც შეგიძლია."

როდესაც ნეირომეცნიერებმა ჯოზეფ ვ. ქეიბლმა და ჯოზეფ ტ. მაკგუაირმა დროის, ჩამოუყალიბებლობისა და გადაწყვეტილებების მიღების უნარის შესწავლისას აღმოაჩინეს, რომ მოთმინება და თვითკონტროლი ისეთი მარტივი ღირსება სულაც არ ყოფილა, როგორადაც მათ წინა კვლევები გვიხატავდნენ. 1960-იან წლებში, ფსიქოლოგმა ვოლტერ მიშელმა შექმნა "ზეფირის ტესტი", რომელიც სკოლამდელი ასაკის ბავშვების მოთმინებისა და თვითკონტროლის უნარს ამოწმებდა. ბავშვებს ოთახში მარტოს ტოვებდნენ ერთი ცალი ზეფირისა და ზარის პირისპირ. თუ ბავშვი ზარს დარეკავდა, ოთახში მკვლევარი დაბრუნდებოდა და ბავშვს ზეფირის ჭამის ნებართვა ექნებოდა. მაგრამ თუ ბაშვი მკვლევარის დაბრუნდებას ზარის დარეკვის გარეშე დაელოდებოდა მას ორ ცალ ზეფირს მისცემდნენ. ამ კვლევაში იმ ბავშვებს, რომლებიც სასუსნავს მალე ჭამდნენ მოუთმენლებად აღიქვამდნენ, ხოლო მათ ვინც სასუსნავი გამოიზოგეს - მომთმენებად. მომთმენებს შედარებით უფრო მეტი თვითკონტროლი ჰქონდათ და კვლევის მიხედვით, საბოლოო ჯამში უფრო პროდუქტიული ცხოვრებით ცხოვრობენ, ვიდრე მოუთმენლები.

კეიბლის თქმით, რაციონალური თვითკონტროლი რეალურ სამყაროში ცალსახა სულაც არაა. შეიძლება შენი მოთმინება იმისთვისაც კი იყოს მზად, რომ მატარებელს ერთი საათის განმავლობაში ელოდო, ან ყოველკვირეული ვარჯიშითა და დიეტით წონაში დაიკლო. ეს პასუხისმგებლობის გრძნობის მქონე ადამიანის საქციელს ჰგავს, მაგრამ მატარებელმა რომ საათნახევრით დაიგვიანოს? ან წონაში რომ ვერ დაიკლოთ და დიეტით მხოლოდ იტანჯებოდეთ? იქნებ სწორიცაა, რომ დანებდეთ! მკვლევარების აზრით, ამ სიტუაციაში დანებება შეიძლება ყველაზე ბუნებრივი და რაციონალური ქცევაც კი იყოს.

ენდრიუ გოლისის აზრით, ამ კვლევებმა შეიძლება უფრო ღრმა დასკვნებამდე მიგვიყვანოს. კომენტარის ავტორს იმდენად მძიმედ აწევს სიღარიბის ტვირთი, რომ ის სრულიად უკუაგდებს ცხოვრების გრძელვადიანი დაგეგმვის იდეას. მისი მატარებელი აღარ მოდის. შესაძლოა, რომ ღარიბის ფსიქოლოგია, რომელიც არაღარიბებისათვის ირაციონალურიც კია, სინამდვილეში “მოულოდნელი შედეგების ქაოტურ სამყაროში ყველაზე რაციონალური გადაწყვეტილება იყოს”.

ზემოთ განხილული აზრები იმას არ ნიშნავს, რომ ღარიბებმა მატერიალური კეთილდღეობის მოპოვებაზე ხელი უნდა ჩაიქნიონ და გრძელვადიანი გეგმები აღარ უნდა დააწყონ. “მონაცემთა ბაზა გვაჩვენებს, რომ ეს კვლევა არა ღარიბ ხალხს, არამედ სიღარიბეში ჩავარდნილ ხალხს ეხება. ეს მდგომარეობა ამ ადამიანებს არ შეუქმნიათ, უფრო პირიქით - ასეთმა მდგომარეობამ შექმნა ასეთი ადამიანები” - აღნიშნა ჟურნალ Science-ში გამოქვეყნებული კვლევის ავტორმა, ელდარ შარიფმა.