ხელოვნურმა ინტელექტმა (AI) ლამის მთელი ჩვენი ყოველდღიურობა ისე მოიცვა, რომ მის გამოყენებასთან დაკავშირებულ ეთიკურ საკითხებზე ხან უნებლიედ და ხანაც გამიზნულად თვალს ვხუჭავთ. არადა, ჩვენი დახუჭული თვალების მიღმა ისეთი სერიოზული პრობლემები წამოიჭრება, როგორიცაა ხელოვანების საავტორო და, ზოგადად, ადამიანური უფლებების ფეხქვეშ გათელვა.

სოციალური მედიის ტრენდებს თუ აქტიურად აკვირდები, ბოლო დღეებში აუცილებლად შენიშნავდი გიბლისეული ანიმაციური სურათების სიჭარბეს. საუბარია სტუდია გიბლიზე — ლეგენდარული ჰაიაო მიაძაკისა და მისი თანამოაზრეების მიერ დაფუძნებულ იაპონურ კინოკომპანიაზე, რომელმაც არაერთი ჯადოსნური, ხელით ნახატი ანიმაცია გვაჩუქა, მათ შორის, ოსკაროსანი მოჩვენებების მიერ გატაცებული (2001) და ოსკარის ნომინანტი ჰაულის მოსიარულე ციხე-კოშკი (2004).

როგორ დაიწყო ეს ("ქრინჯი") ტრენდი

მარტის მიწურულს, ხელოვნური ინტელექტის კომპანია OpenAI-მ მოდელ GPT-4o-ის სურათის გენერირების განახლებული ფუნქცია წარადგინა. ამ ხელსაწყოს, წინამორბედებისგან განსხვავებით, სურათზე გარკვევით დაწერილი ტექსტის გენერირება და ხატვის სხვადასხვა სტილის, მათ შორის, ფოტორეალისტური გამოსახულების, ზედმიწევნით გამეორება შეუძლია. ამ შესაძლებლობების სადემონსტრაციოდ, კომპანიის ხელმძღვანელმა სემ ალტმანმა ანიმეს სტილში გაკეთებული სელფი გამოაქვეყნა. ალტმანმა იქვე დაამატა, რომ ხელსაწყო უფრო მეტ "შემოქმედებით თავისუფლებას" გვანიჭებს და მისით შეურაცხმყოფელი სურათების გენერირებაცაა დაშვებული. ასე რომ, პლატფორმის მომხმარებლებმაც არ დაახანეს და 11 სექტემბრის, ჰიტლერისა და ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობის სურათები ანიმაციურ კადრებად აქციეს.

ერთ-ერთმა ინტერნეტმომხმარებელმა კი გადაწყვიტა, თავისი ოჯახური ფოტო სტუდია გიბლის სტილში გაკეთებულ კადრად ექცია. და თვალის დახამხამებაში აგორდა ახალი ტრენდიც, რომელსაც, თითქოს "სიქრინჯე" აკლდაო, თეთრი სახლის ადმინისტრაციაც არ ჩამორჩა და ნარკოდილერის დაკავების გიბლისეული კადრით შეუერთდა. თუმცა, ეს ტრენდი უფრო მეტად პრობლემურია, ვიდრე, უბრალოდ, "სიქრინჯე" ან თუნდაც საავტორო უფლებების დარღვევაა. იმიტომ, რომ...

ზუსტად შეგვიძლია გამოვიცნოთ, რა აზრის იქნება მიაძაკი

"მიმაჩნია, რომ ანიმატორის იარაღი მხოლოდ ფანქარია", — ამბობს ჰაიაო მიაძაკი, სტუდია გიბლის თანადამფუძნებელი და ხელით ნახატი ანიმაციის "უკანასკნელი მოჰიკანი".

ბოლო წლებში, ანიმაციის სამყარო CGI-მ, კომპიუტერულმა გრაფიკამ, დაიპყრო, მაგრამ მიაძაკის ხელიდან ფანქარი არ გაუგდია (პირდაპირი მნიშვნელობით — 80 წელს გადაცელილიც კი აგრძელებს მუშაობას). ამიტომ, როცა მისმა ამ დროისთვის ბოლო ფილმმა, ბიჭი და ყანჩა (2023), ოსკარი დაიმსახურა, ეს ხელით ნახატი ანიმაციის დაფასების იშვიათი შემთხვევაც იყო.

კარიერას ვამთავრებო, არაერთხელ უთქვამს მიაძაკის, მაგრამ ამ სიტყვებშიცაა სიმართლის მარცვალი — ლეგენდარული ანიმატორი თავის ყოველ ფილმს ისეთი მონდომებით უდგება, თითქოს, ბოლო იყოს; მთელი რუდუნებით, უმცირეს დეტალებზე ყურადღების გამახვილებით ხატავს თითოეულ კადრს. ცხადია, ამას ნებისყოფასთან ერთად, დიდი დროც სჭირდება, მაგრამ მიაძაკის აკვარელში შესრულებული ესკიზები თუ გინახავს, დარწმუნდები, რამდენად მნიშვნელოვანია მისთვის, ხელოვნების დანიშნულება გაამართლოს და ადამიანური განცდა გადმოსცეს. ამბობს კიდეც, ანიმატორისთვის შთაგონების მთავარი წყარო საკუთარი ემოციები და ტკივილიაო. და ალბათ ამიტომაც, ყოველთვის სკეპტიკურად იყო განწყობილი ანიმაციაში CGI-ს გამოყენების მიმართ.

აი, 2016 წელს კი, მიაძაკის აჩვენეს, რა შეუძლია გენერაციულ ხელოვნურ ინტელექტს, რომელიც მაშინ ჯერ კიდევ პირველ ნაბიჯებს დგამდა. ვიდეოში, რომელიც ბოლო დღეებში ისევ ამოტივტივდა, ლეგენდარულ რეჟისორს AI-ით შექმნილი დასახიჩრებული სხეულის ანიმაციას უჩვენებენ. მიაძაკი ნანახით მოხიბლული არ ჩანს, მცირეხნიანი დუმილის მერე კი ამბავს ჰყვება:

"ბოლო დღეებში აღარ, მაგრამ ყოველ დილით ვხვდები ჩემს მეგობარს, რომელსაც შეზღუდული შესაძლებლობა აქვს. მას ხელზე ხელის მირტყმაც კი უჭირს. გახევებული კუნთით მკლავს ჩემს ხელამდე ვერ სწევს. ახლა მასზე ვფიქრობდი და ვხვდები, რომ ეს [ანიმაცია] ჩემთვის საყურებლად სრულიად უინტერესოა. ვინც ამას ქმნის, წარმოდგენა არ აქვს, რას ნიშნავს ტკივილი. ეს ზიზღს მგვრის. თუკი საშიში რაღაცის გაკეთება გინდა, მიდი და გააკეთე.

"თუმცა, არასდროს ვისურვებდი, ეს ტექნოლოგია ჩემს საქმეში გამომეყენებინა. მიმაჩნია, რომ ეს თვით სიცოცხლისთვის მიყენებული შეურაცხყოფაა".

საუბარში შემდეგ გიბლის თანადამფუძნებელი ტოშიო სუძუკი ერთვება და ანიმაციის შემქმნელებს ეკითხება, თქვენი მიზანი რა არისო. ისეთი მოწყობილობის შექმნა, რომელიც ადამიანის მსგავსად დახატავს სურათებსო, პასუხობენ. აქ კადრი მიაძაკის ნაღვლიან მზერაზე ინაცვლებს, რომელიც ჩვეული პესიმიზმით ამბობს, ბოლო ჟამს ვუახლოვდებითო.

დღევანდელი გადმოსახედიდან კი, მიაძაკის პესიმიზმი მაშინდელზე გადამდებია...

ხელოვნური ინტელექტი ხელოვანების წინააღმდეგ

ხელოვნება ადამიანების ინდივიდუალურ გამოცდილებებსა და განცდებს ემყარება. გიბლის ანიმაციებიც ხომ იმიტომ გვიყვარს ასე ძალიან, რომ ჯადოსნურობასთან შერწყმული რეალისტურობით ჩვენში ყველაზე სათუთ შეგრძნებებს აღვივებს. ამას ვერასდროს ვერ შეცვლის ვერცერთი მოწყობილობა თუ მანქანა. მას მხოლოდ უღიმღამო ასლის შემოთავაზება თუ შეეძლება.

"მათ ხელოვნება არ ესმით, მათ ესმით მხოლოდ სარგებელი, ამიტომაც ვერ მოიხელთეს მიაძაკის შემოქმედების ხიბლი", — ასე აფასებს ბოლოდროინდელ ტრენდს სიდნეის ტექნოლოგიების უნივერსიტეტის ლექტორი დებორა შაპირო.

თუმცა, ხიბლის მოხელთებას ვინ ჩივის, როცა საქმე ეხება ცოცხალი ხელოვანების საავტორო უფლებების დარღვევას. ხელოვნური ინტელექტის პლატფორმები თავიანთი ხელსაწყოების გასაწვრთნელად ხშირად უნებართვოდ და კომპენსაციის გადახდის გარეშე იყენებენ საავტორო მასალებს, მათ შორის, ნახატებსა და ტექსტებს. ამ პრაქტიკის წინააღმდეგ 10 ათასზე მეტმა მწერალმა, როგორებიც არიან ჯეიმს პეტერსონი და მარგარეტ ეტვუდი, ღია წერილით გაილაშქრეს. რამდენიმე მათგანმა OpenAI-სთან სამართლებრივი დავაც წამოიწყო. მათ შორისაა სატახტოთა თამაშის ავტორი ჯორჯ რ.რ. მარტინი.

• ლოდინით დაღლილმა ფანმა GOT-ის ბოლო ორი წიგნი ხელოვნურ ინტელექტს დააწერინა

ხელოვნური ინტელექტის შემოქმედებით ინდუსტრიასთან დაკავშირებაზე დისკუსია რამდენიმე შემთხვევამ გაამწვავა. მაგალითად, წინა წლის დასაწყისში იაპონიაში ერთ-ერთი ყველაზე პრესტიჟული ლიტერატურული კონკურსის, აკუტაგავას პრემიის, გამარჯვებულმა განაცხადა, რომ წიგნი ხელოვნური ინტელექტის დახმარებით დაწერა, რასაც ინტერნეტში არაერთგვაროვანი გამოხმაურება მოჰყვა. ბერლინელმა ფოტოგრაფმა ბორის ელდაგსენმა 2023 წელს Sony-ის ფოტოკონკურსში ხელოვნური ინტელექტის გენერირებული სურათით გაიმარჯვა, მაგრამ პრიზზე უარი თქვა. ელდაგსენის თქმით, ამ ქმედებით მას საკითხზე დისკუსიის გამოწვევა სურდა. რამდენიმე კვირის წინ, 4 ათასზე მეტმა ადამიანმა მოაწერა ხელი ღია წერილს, რომელიც კრისტის აუქციონს მოუწოდებს, AI-ნამუშევრების პირველი გამოფენა-გაყიდვა გააუქმოს.

• კომპანია Lionsgate კინოწარმოებაში ხელოვნური ინტელექტის დანერგვას იწყებს
• ოქროს გლობუსის მფლობელი ფილმი AI-ის გამოყენების გამო კრიტიკის ქარცეცხლში ეხვევა

თუმცა, საავტორო უფლებების საკითხზე არანაკლებ დამაფიქრებელია თვით ხელოვნების ბედი ასეთ არასაიმედო დროში. ახლა ხელოვანებზე მეტად უკვე ის ხალხი მედარდება, რომელიც უფერულ იმიტაციებს შეიძლება დასჯერდესო, წერს The New Yorker-ის კრიტიკოსი კაილ შეიკა.