"შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს ჯერ კიდევ ვერ ხედავს სახელმწიფო", — ამბობენ საქართველოში მოქმედი, შშმ პირთა უფლებებზე მომუშავე ორგანიზაციები და აქტივისტები. სწორედ ხილვადობის გასაზრდელად და სხვა გამოწვევებთან საბრძოლველად ისინი შშმ პირთა ქსელში ერთიანდებიან.

ქსელის ხედვა ინკლუზიური და მრავალფეროვანი საზოგადოებაა, სადაც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე თითოეული ადამიანი თანასწორი, დამოუკიდებელი და ავტონომიურია, მათი პოტენციალი — რეალიზებული, უფლებები კი — სათანადოდ დაცული.

პლატფორმა 100-მდე ორგანიზაციასა და შშმ აქტივისტს აერთიანებს. მათი მიზანი საერთაშორისო და ეროვნული კანონმდებლობით განსაზღვრული უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა, ასევე, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა დამოუკიდებელი ცხოვრების ხარისხის გაზრდაა.

როგორ შეიქმნა შშმ პირთა ქსელი

შშმ აქტივისტი, ბათუმის დამოუკიდებელი ცხოვრების ცენტრის თავმჯდომარე, რამინ მაჭარაშვილი გვიყვება, რომ ქსელის დაარსების იდეა პანდემიის პერიოდში გაჩნდა, როცა შშმ პირთა უფლებების დაცვა, მათი საჭიროებების მოკვლევა და დაკმაყოფილება განსაკუთრებით გართულდა.

"ყველა ორგანიზაცია ცალ-ცალკე ცდილობდა, რაღაც გაეკეთებინა. ერთმანეთს ვუკავშირდებოდით, ვაწვდიდით ჩვენ ხელთ არსებულ უახლეს ინფორმაციას, ვუცვლიდით რესურსებს და ა.შ. სწორედ აქედან გაჩნდა იდეა, რომ უკეთესი იქნებოდა, რაღაც საერთო პლატფორმა შექმნილიყო, სადაც თემისთვის საჭირბოროტო საკითხებს სწრაფი ტემპით განვიხილავდით და სწრაფად გავაკეთებდით რეაგირებას გამოწვევებზე", — ამბობს მაჭარაშვილი.

იურისტის თქმით, პანდემიის დროს დარწმუნდნენ, რომ რესურსების გაერთიანებით, გაზიარებითა და საერთო პლატფორმის შექმნით უფრო ეფექტურად იყო შესაძლებელი როგორც ინდივიდუალური, ისე სისტემური გამოწვევების მართვა და დაძლევა.

დაუნის სინდრომის ასოციაციის ხელმძღვანელი, ლია ტაბატაძე, რომელიც შშმ პირთა ქსელში თავის ორგანიზაციას წარმოადგენს, გვეუბნება, რომ ქსელის საჭიროებას უფლებადამცველები და აქტივისტები წლების განმავლობაში ხედავდნენ.

"სულ იკვეთებოდა ხოლმე ის პრობლემა, რომ რაღაც საკითხი არ იყო ყველასთვის თანაბრად მიწოდებული. ვიღაცას ბუნდოვანი წარმოდგენა ჰქონდა ან საერთოდ არ ჰქონდა ინფორმაცია. ამიტომ დგებოდა ხოლმე საკითხი, რომ რაღაც გაერთიანება ხომ არ გაგვეკეთებინა, სადაც ინფორმაციის გაცვლა მოხდება, მინიმუმ. გარდა ამისა, რაღაც პროცესის ადვოკატირებისას ყოფილა აზრთასხვადასხვაობა, რასაც ხელი შეუშლია. აქედან გამომდინარე, ყველას ინტერესი იყო, რომ შევთანხმდეთ საკითხებზე, რომლებიც ყველას გვეხება, რათა ლობირებისთვის ეს არ იყოს, მინიმუმ, დამაზიანებელი", — ამბობს ტაბატაძე.

მისივე თქმით, შშმ პირთა ქსელის შექმნის საჭიროება ამ საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციების მომრავლებამაც განაპირობა.

"დადგა რეალობა, რომ შეიძლება, უკვე ერთმანეთს აღარ ვიცნობდეთ მოქმედი ორგანიზაციები. ამიტომ დადგა დღის წესრიგში, რომ ერთიანი პლატფორმის არსებობა ხომ არ ჯობია, სადაც, მინიმუმ, გაიცვლება ინფორმაცია, ჩამოყალიბდება საერთო ხედვა, რომ ჩვენი ხმა უფრო ეფექტურად იქნას მიტანილი გადაწყვეტილების მიმღებ პირებამდე", — გვეუბნება ტაბატაძე.

ქუთაისის დამოუკიდებელი ცხოვრების ცენტრის პროგრამის კოორდინატორი, თინათინ გელხვიიძე, რომელიც ქსელში შშმ ქალთა ორგანიზაციას წარმოადგენს, ამბობს, რომ გაერთიანების სურვილი აქამდეც ჰქონიათ.

"ქსელის მონახაზის მცდელობები იყო ადრეც, გაერთიანებები, კოალიციები, მაგრამ ასეთი მასშტაბური, რაც ახლა ჩამოყალიბდა ამ რეალობაში პირველია. ასე რომ, ძალიან მნიშვნელოვანია", — გვეუბნება ის.

ქსელის მიზნები და ამოცანები

პლატფორმის მიზანი, პირველ რიგში, ერთიანი ბრძოლაა შშმ პირთა უფლებებისა და დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის.

ქსელის მიზანი ურთიერთმხარდაჭერა, საერთო საკითხების ადვოკატირება, ინფორმაციის სწრაფი გაცვლა და შშმ პირთა კონვენციის იმპლემენტაციის ხელშეწყობაა.

უფლებადამცველები ფიქრობენ, რომ საკანონმდებლო დონეზე საკითხები მეტ-ნაკლებად დალაგდა, თუმცა ყველაფერი ფურცლებზე დარჩა და შშმ ადამიანების ცხოვრებაში ბევრი არაფერი შეცვლილა.

"განსაკუთრებით, სერვისების საჭიროება არის სოფლებში, მაღალმთიან რაიონებში, სადაც არანაირი სერვისი არ არსებობს და ხალხი ყურადღების მიღმაა. ბათუმში, ქუთაისში, თბილისში, ელემენტარული, ტრანსპორტი მაინცაა განვითარებული, რომლითაც, ვთქვათ, შშმ პირს იმის პრობლემა მაინც არ ექნება, რომ აფთიაქამდე ან მაღაზიამდე მივიდეს და საყოფაცხოვრებო ნივთები შეიძინოს, თუნდაც, საკუთარი პენსიით", — ამბობს მაჭარაშვილი.

ქსელის ერთ-ერთი ამოცანა სწორედ ის არის, რომ რეგიონში მცხოვრები შშმ პირების საჭიროებები უფრო აქტიურად წარმოჩინდეს და დაკმაყოფილდეს.

"დღემდე სოფლად მცხოვრები ბავშვებისთვის არ არსებობს არანაირი მხარდამჭერი მომსახურებები, მხოლოდ მსხვილი ქალაქებისთვის არის ხელმისაწვდომი. დღემდე არ გვაქვს ზრდასრულთა რეაბილიტაცია. 18 წლის ზემოთ ადამიანს არ შეუძლია, გაიაროს რეაბილიტაცია, რაც შშმ პირისთვის არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რომ იფუნქციონიროს", — ამბობს ტაბატაძე.

ის ყურადღებას ინკლუზიური განათლების პრობლემაზე და ზრდასრულთა რეაბილიტაციის პროგრამების არარსებობაზე ამახვილებს.

"10 წელი შესრულდა, რაც ინკლუზიური განათლება დაინერგა ამ ქვეყანაში, მაგრამ ხარისხზე ჯერ კიდევ ვერ ვილაპარაკებთ, სავალალო მდგომარეობაში გვაქვს დღემდე. ერთი მხრივ, სკოლაში ვერ ვიღებთ შესაბამის განათლებას, რაც პროფესიულ და დამოუკიდებელ ცხოვრებაზე აისახება. რომ გაიზრდები კიდევ, 18 წლის მერე საერთოდ მთავრდება საქართველოში ყველანაირი მხარდაჭერა, პენსიაც ნახევრდება, სამუშაო ადგილები არ არის.

მაგალითად, აუტიზმის ან დაუნის სინდრომის მქონე ადამიანის ხმა როგორ გავიგოთ, თუ მის განვითარებას ხელი არ შევუწყვეთ, სკოლაში ვერ მიიღო შესაბამისი განათლება, მას ხომ ეს უნარები არ ექნება და ვერ გავიგებთ, ირღვევა თუ არა უფლებები, რა სურვილები აქვს. დღემდე სკოლები ადაპტირებული არ არის ეტლით მოსარგებლე ბავშვებისთვის. რეგიონებში, ფაქტობრივად, სკოლებში არ დადიან. როგორ უნდა მივიდეს? წარმოუდგენელია ამდენი ბარიერის გადალახვა", — გვეუბნება ტაბატაძე.

თინათინ გელხვიიძე, ასევე, ამბობს, რომ ამ ეტაპზე შშმ ორგანიზაციები სახელმწიფოსგან მნიშვნელოვანი მხარდაჭერით არ სარგებლობენ, ქსელი კი ამ დანაკლისის კომპენსირებას ცდილობს.

"ჩვენ თვითონ ვცდილობთ, ქსელის სახით მოვახდინოთ გაძლიერება. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ქსელის წევრები გვიზიარებენ გამოცდილებას. შესაძლებლობა გვაქვს, ჩვენი ხმა გაჟღერდეს. ასე რეგიონები მოწყვეტილი აღარ არის უკვე ცენტრალური მმართველობიდან და ეს ჩვენთვის ძალიან მნიშვნელოვანია ჩართულობისთვის, ინკლუზიისთვის", — გვეუბნება ის.

"არაფერი ჩვენზე ჩვენ გარეშე"

აქტივისტი, რამინ მაჭარაშვილი განსაკუთრებულ ყურადღებას სახელმწიფო პოლიტიკის შემუშავების პროცესში შშმ პირთა მონაწილეობაზე ამახვილებს.

"როდესაც იდეა გაჩნდება, რომ რაღაც უნდა გაკეთდეს, იმ ეტაპიდანვე უნდა მოხდეს კონკრეტულად იმ პირების ჩართვა, ვისაც ეს ეხება და არა, როგორც, ვთქვათ, დღემდე ხდებოდა, რომ გამზადებულ პროგრამას წარვუდგენდით შშმ პირებს: ეს მოვიფიქრეთ, ეს დავგეგმეთ და ეს განხორციელდება მომავალი წლიდან. ეს არ არის ჩართულობა, ეს არის უბრალოდ ინფორმაციის გაცნობა", — ამბობს ის.

მაჭარაშვილი ფიქრობს, რომ ამგვარი ჩართულობა სახელმწიფოსთვისაც უფრო მომგებიანია, რადგან პასუხისმგებლობა ყველა აქტორზე ნაწილდება და ხელისუფლებას ყოველთვის შეუძლია, თქვას, რომ მან ყველაფერი გააკეთა.

თინათინ გელხვიიძე ამბობს, რომ ქსელში ყველა თანასწორია და ყველას აქვს საკუთარი ხმა. ფიქრობს, რომ ამ პლატფორმის არსებობა არა მხოლოდ შშმ თემის, არამედ ნებისმიერი მოქალაქის ინტერესშია.

"ეს არა მარტო ჩვენთვის არის მნიშვნელოვანი, შშმ პირებითვის, არამედ საზოგადოებაც უფრო მრავალფეროვანი და ინკლუზიური გახდება, რა თქმა უნდა, ინსტიტუტებიც უფრო მდგრადი იქნება სახელმწიფოში, თუ შშმ თემიც იქნება განვითარებული და სრულყოფილად ჩართული ყველა პროცესში".

პოზიტიური შედეგები

ქსელის მიღწევებზე საუბრისას შშმ აქტივისტი სახელმწიფო კომპენსაციის გაცემის ამჟამინდელ წესს ასახელებს. მაჭარაშვილის თქმით, სწორედ ქსელის დამსახურებაა, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანების ე.წ. პენსიაში ინფლაციაც გათვალისწინებულია.

"როცა საპენსიო რეფორმა მიმდინარეობდა ქვეყანაში, ჩვენ მოვითხოვეთ, რომ როგორც ასაკით პენსიონერებზე ხდებოდა პენსიის გაცემა, ისე მომხდარიყო შშმ პირებზეც, ყოველწლიური ინფლაციის გათვალისწინებული ნამატით და ეს სახელმწიფომ გაიზიარა. ქსელის რეაგირებამ შედეგი გამოიღო", — ამბობს ის.

ქსელის მიღწევად ფასდება რაიონული ორგანიზაციების შეკავშირება ქალაქში მოქმედ ორგანიზაციებთან და მათი აქტიური ჩართულობა პოლიტიკის შემუშავების პროცესში.

მაჭარაშვილი იხსენებს, რომ შინ მოვლისა და პერსონალური ასისტენტის სერვისების შემუშავებისას სახელმწიფოს გამორჩა, პროგრამებში სათანადოდ აესახა რეგიონში მცხოვრები შშმ პირების საჭიროებები და ამ დროს სწორედ ქსელის წევრმა რაიონულმა ორგანიზაციებმა იაქტიურეს.

"რეგიონის ორგანიზაციებმა ძალიან დიდი წვლილი ითამაშეს, სახელმწიფოს სწორად აუხსნეს, თუ რა დიდი მნიშვნელობა აქვს რეგიონებსა და სოფლებში, განსაკუთრებით, შინ მოვლისა და პერსონალური ასისტენტის სერვისს. შესაბამისად, სახელმწიფო დაფიქრდა და ის პროგრამა, რომელიც გათვლილი იყო მხოლოდ დიდ ქალაქებზე, გადაკეთდა და გავრცელდება უკვე უახლოეს პერიოდში მთელ საქართველოზე", — გვეუბნება ის.

ქსელის წევრების კავშირის მნიშვნელობაზე, ასევე, საუბრობს ლია ტაბატაძე. მისი თქმით, მთავრობის სახელზე უკვე 20-მდე წერილი დაწერეს და გაერთიანებული ხმა ახლა უფრო აღწევს გადაწყვეტილების მიმღებ პირებამდე. ის პოზიტიურ შედეგად აფასებს გარკვეული კომიტეტების შექმნას ჯანდაცვის სამინისტროში.

"ჩვენი ამ წერილებისა და კომუნიკაციის შედეგად გადაწყდა, რომ შეიქმნას დასაქმებისა და ჯანმრთელობის დაცვის კომიტეტი შშმ პირებისთვის ჯანდაცვის სამინისტროში, რაც აქამდე არ იყო და ეს თავისთავად არის პოზიტიური ნაბიჯი. ასევე, ქსელის სახელით გაგვაქვს საკითხები იმ კომიტეტებსა და საბჭოებში, რომლებშიც ვართ და ეს ძალიან მნიშვნელოვანი თემაა. ერთად ვმსჯელობთ, რა საკითხები, როგორ და რა თანმიმდევრობით დავაყენოთ. ის, რომ მთავრობამ დაინახა, რომ ბევრი ორგანიზაცია ასე პოზიციონირებს, უკვე ძალიან კარგი ნაბიჯია", — გვეუბნება ის.

სამომავლო გეგმები

ქსელის წევრი ორგანიზაციები და აქტივისტები აპირებენ, უფრო ეფექტურად გაუწიონ ადვოკატირება კონვენციის დანერგვის პროცესს და შშმ პირთა საჭიროებების გათვალისწინებას ბიუჯეტში, რათა სახელმწიფომ ნაკისრი ვალდებულებები შეასრულოს.

"ჩვენი მიზანია, გაჩნდეს ხელმისაწვდომი მომსახურებები ბევრგან. ყველა ბავშვისთვის უნდა იყოს მომსახურება ხელმისაწვდომი, ზრდასრულებისთვის კი ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ გაჩნდეს როგორც მომსახურებები, ისე რეაბილიტაციის ცენტრები და ამაზე ერთად ვმუშაობთ. ეს პროცესი არის რთული და იმედი გვაქვს გამოგვივა ყველაფერი ერთად", — ამბობს ტაბატაძე.

გარდა ამისა, საარჩევნო წლისთვის ემზადებიან და მუშაობენ, რომ ქსელის საქმიანობა კიდევ უფრო ორგანიზებული გახდეს.

"გვინდა, ჩვენი ხმა უფრო კარგად ისმოდეს, საარჩევნო პროგრამებშიც აისახოს შშმ პირთა საკითხები და არჩევნებშიც იყვნენ გათვალისწინებულები, როგორც ამომრჩევლები", — გვეუბნება ის.

ქსელის ამოცანაა, ორგანიზაციები და აქტივისტები, რომლებმაც უკვე მოახერხეს შეზღუდული რესურსებით გაძლიერებულიყვნენ, სხვებსაც დაეხმარონ, რათა ყველას ჰქონდეს თანაბარი უნარები და შესაძლებლობები საკუთარი უფლებების დასაცავად.