ვეგანობის გრძელი ისტორია მოკლედ: რატომ დაიწყო ადამიანმა კვების რაციონის შეცვლა
ვეგანებად ის ადამიანები იდენტიფიცირდებიან, რომლებიც არ ჭამენ არც ხორცს, არც თევზს, არც ყველს, არც მაიონეზს და არც თაფლს; ისინი არც რძის შრატის პროტეინს იღებენ და არც ჟელატინს — ანუ არაფერს, რაც ცხოველისგან ან მის მიერ იქმნება. ვეგანები არც ისეთ ტანსაცმელს, აქსესუარებსა თუ ნებისმიერ სხვა ნივთს იყენებენ, რომლებიც ცხოველისგან მზადდება — არანაირი ტყავი, მატყლი, მარგალიტი ან სპილოს ძვლის კლავიშებიანი პიანინო.
ვეგანობა ვეგეტარიანელობის უკიდურესი ფორმაა. მართალია, ეს ტერმინი 1944 წელს დამკვიდრდა, თუმცა ხორცის მიღებისგან თავის შეკავების იდეას ჯერ კიდევ ძველ ინდურ და აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთის ხალხებში ვხვდებით. ვეგეტარიანიზმი კი პირველად ბერძენმა ფილოსოფოსმა და მათემატიკოსმა, პითაგორა სამოსელმა დაახლოებით ძვ.წ. 500 წელს ახსენა. მართკუთხა სამკუთხედებზე თეორემის შემქმნელი ყველა არსებისადმი — მათ შორის, ადამიანებისადმიც — გულმოწყალების ღირებულებას უსვამდა ხაზს. ვეგეტარიანელობას მხარს ბუდიზმის, ინდუიზმისა და ჯაინიზმის მიმდევრებიც უჭერდნენ და მიიჩნევდნენ, რომ ადამიანებმა სხვა ცხოველებს ტკივილი არ უნდა მიაყენონ.
უხორცო ცხოვრების წესი დასავლეთში მასობრივად არასდროს გავრცელებულა. თუმცა ის საზოგადო ჯანდაცვაზე ყურადღების გამახვილებისა თუ რელიგიური სენტიმენტების გაძლიერების პერიოდებში იჩენდა ხოლმე თავს. Ephrata Cloister, მკაცრი რელიგიური სექტა, რომელიც 1972 წელს პენსილვანიაში დაარსდა, ცელიბატობასთან ერთად ვეგეტარიანელობასაც უჭერდა მხარს. მე-18 საუკუნის უტილიტარისტი ფილოსოფოსი, ჯერემი ბენტამი მიიჩნევდა, რომ ცხოველთა ტანჯვა ისეთივე სერიოზული საკითხი იყო, როგორიც ადამიანის ტანჯვა. მან ამ ასპექტში ადამიანის უპირატესობის იდეა რასიზმსაც კი შეადარა.
პირველი ვეგეტარიანული საზოგადოება ინგლისში, 1847 წელს ჩამოყალიბდა. სამი წლის შემდეგ კი მღვდელმა სილვესტერ გრემმა ამერიკის ვეგეტარიანული საზოგადოება დააფუძნა. გრემი პრესვიტერელი ღვთისმსახური იყო და მისი მიმდევრები, რომლებსაც გრემელებს უწოდებდნენ, მის მითითებებს ემორჩილებოდნენ. ეს მითითებები ვეგეტარიანელობას, ზომიერებას, თავშეკავებასა და ხშირ ბანაობას მოიცავდა.
1944 წლის ნოემბერში ბრიტანელმა დურგალმა, დონალდ უოტსონმა გამოაცხადა, რომ რადგან ვეგეტარიანელები რძის პროდუქტებსა და კვერცხს ჭამდნენ, ის ახალი ტერმინის, ვეგანის, შექმნას აპირებდა იმ ადამიანების აღსაწერად, რომლებიც ამ პროდუქტებსაც არიდებდნენ თავს.
ამ ამბამდე ერთი წლით ადრე ბრიტანეთის ფერმის ძროხების 40%-ში ტუბერკულოზი აღმოაჩინეს და უოტსონმა ეს თავის სასარგებლოდ გამოიყენა. მან თქვა, რომ ვეგანური ცხოვრების წესი ხალხს დაბინძურებული საკვებისგან იცავდა. ტერმინის გამოყენებიდან სამი თვის შემდეგ კი უოტსონმა ოფიციალური განმარტება გამოსცა, თუ როგორ უნდა გამოთქმულიყო ეს სიტყვა. "ვეგანი და არა ვეჯანი", — წერდა ის თავის ახალ ვეგანთა საზოგადოების გაზეთში, რომელსაც 25 გამომწერი ჰყავდა. 2005 წელს, როდესაც უოტსონი 95 წლის ასაკში გარდაიცვალა, ბრიტანეთში 250,000 თვითიდენტიფიცირებული ვეგანი სახლობდა. აშშ-ში კი იმავე პერიოდში 2 მილიონი ვეგანი ცხოვრობდა — მობის, ვუდი ჰარელსონის და ფიონა ეფლის ჩათვლით.
მკაცრი ვეგანიზმი ყველა ტიპის ცხოველური პროდუქტის გამოყენებას კრძალავს — მათ შორის ისეთსაც, რომელიც საკვები არ არის. მაგრამ როგორც ცხოვრების ნებისმიერი ისეთი წესის არჩევანი, რომელიც "იზმით" მთავრდება, ვეგანიზმიც მკაცრ საზღვრებს არ მოიაზრებს. ეს იმას ნიშნავს, რომ ვეგანიზმისა თუ ვეგეტარიანიზმის მრავალი მიმდევარი დადგენილ წესებს ხშირად არღვევს ხოლმე. მაგალითად, ვიტამინი B12 თითქმის მთლიანად ცხოველურ პროდუქტებში გვხვდება, ამიტომ ბევრი ვეგანი დანამატებიან საკვებს მიირთმევს ან პირდაპირ ვიტამინს სვამს, რათა მისი საჭირო რაოდენობა მიიღოს.
თანამედროვე დასავლურ სამყაროში ვეგეტარიანელობა ფილოსოფიური და რელიგიური ფესვებისგან გათავისუფლდა და ჯანმრთელობისთვის მიღებულ არჩევანად გადაიქცა. ამაზე ის მრავალრიცხოვანი რესტორნები მეტყველებს, რომლებიც ვეგეტარიანულ კერძებს გვთავაზობს. ხოლო წვეულების მენიუს დაგეგმვამდე სულ უფრო ხშირად კითხულობენ, არის თუ არა სტუმართაგან ვინმე ვეგეტარიანელი. თუმცა ვეგანიზმი ჯერ კიდევ ცხოველთა უფლებების მოძრაობას უკავშირდება და ფართო საზოგადოების ცნობიერებაში ბოლომდე არაა დამკვიდრებული.
ვეგანებმა საკვების არჩევისას იმ დონის სიმკაცრე შეუძლიათ გამოავლინონ, რამდენიც მოუნდებათ. მაგალითად, საერთაშორისო ვეგეტარიანელთა კავშირის ვებსაიტზე ვეგანებისთვის ისეთი სასარგებლო რჩევებს შეხვდებით, როგორიც საცხობ ფორმებზე ცხოველური ცხიმის წასმა ან ძვლის ნახშირით რაფინირებული შაქრის გამოყენებაა. თუმცა, ამასთან, არსებობს უმი ვეგანიზმიც, რომელიც საკვების მოუმზადებლად, უმად მირთმევას ნიშნავს. თუ კიდევ ერთი ნაბიჯით წინ წავალთ, მონო კვებას მივიღებთ — იდეას, რომ კუჭმა ერთ ჯერზე მხოლოდ ერთი ტიპის საკვები უნდა გადაამუშაოს. მოკლედ რომ ვთქვათ, თუ რაიმეს მიირთმევთ, დიდი ალბათობით, არსებობს ვინმე სხვა, ვინც იმავეს ჭამაზე ამა თუ იმ მიზეზით უარს ამბობს.
-
გადახედვაატაკამის უდაბნოს მიწისქვეშ, 4 მეტრ სიღრმეში, მიკრობული სიცოცხლე აღმოაჩინეს ატაკამის უდაბნოს მიწისქვეშ, 4 მეტრ სიღრმეში, მიკრობული სიცოცხლე აღმოაჩინეს
-
გადახედვავცხოვრობთ თუ არა სიმულაციაში — მეცნიერის თქმით, მან ამის მტკიცებულებას მიაგნო ვცხოვრობთ თუ არა სიმულაციაში — მეცნიერის თქმით, მან ამის მტკიცებულებას მიაგნო
-
გადახედვაLIO with ILA — ქართული მუსიკალური პროექტი, რომლის სიმღერა პროტესტის ჰიმნად იქცა LIO with ILA — ქართული მუსიკალური პროექტი, რომლის სიმღერა პროტესტის ჰიმნად იქცა
-
გადახედვა126 სამოქალაქო და მედიაორგანიზაცია ხელისუფლებასთან თანამშრომლობას წყვეტს 126 სამოქალაქო და მედიაორგანიზაცია ხელისუფლებასთან თანამშრომლობას წყვეტს
-
გადახედვაკროსვორდი: გამოიცანი ევროპის ქალაქი ღირშესანიშნაობით კროსვორდი: გამოიცანი ევროპის ქალაქი ღირშესანიშნაობით
-
-
გადახედვაშსს-მ დააკავა პირი, რომელმაც გარდაბანში თანასოფლელი მოკლა შსს-მ დააკავა პირი, რომელმაც გარდაბანში თანასოფლელი მოკლა
-
გადახედვამანჯგალაძე: მინდა იცოდეს ყველამ, ვინც აპირებს 29 აპრილის აქციაზე მისვლას, ეს არ არის უბრალოდ თბილისში გასეირნება, ეს არის ღალატში თანამონაწილეობა მანჯგალაძე: მინდა იცოდეს ყველამ, ვინც აპირებს 29 აპრილის აქციაზე მისვლას, ეს არ არის უბრალოდ თბილისში გასეირნება, ეს არის ღალატში თანამონაწილეობა
-
გადახედვასანქციები ივანიშვილს და უვიზო რეჟიმის პუნქტების გადახედვა — ევროპარლამენტმა საქართველოზე რეზოლუცია შესწორებებით მიიღო სანქციები ივანიშვილს და უვიზო რეჟიმის პუნქტების გადახედვა — ევროპარლამენტმა საქართველოზე რეზოლუცია შესწორებებით მიიღო
-
გადახედვანიკა გვარამია : სრული კატასტროფა — რუსული კანონის გამო, ევროპარლამენტი საქართველოსთან უვიზო მიმოსვლის გადახედვას ითხოვს ნიკა გვარამია : სრული კატასტროფა — რუსული კანონის გამო, ევროპარლამენტი საქართველოსთან უვიზო მიმოსვლის გადახედვას ითხოვს
-
გადახედვათვითმკვლელობამდე მიყვანის და ადევნების ფაქტებზე ერთ პირს ბრალდება წარედგინა თვითმკვლელობამდე მიყვანის და ადევნების ფაქტებზე ერთ პირს ბრალდება წარედგინა
-
გადახედვა"ლგბტ პროპაგანდის ამკრძალავი" კანონის გამო, რუსეთში პაზოლინის ბიოგრაფიულ წიგნის ნაწილს ცენზურა დაადეს "ლგბტ პროპაგანდის ამკრძალავი" კანონის გამო, რუსეთში პაზოლინის ბიოგრაფიულ წიგნის ნაწილს ცენზურა დაადეს
-
გადახედვაჯო ბაიდენმა TikTok-ის აკრძალვის კანონპროექტს ხელი მოაწერა ჯო ბაიდენმა TikTok-ის აკრძალვის კანონპროექტს ხელი მოაწერა
-
გადახედვატროლები და ბოტები: როგორ გამოვააშკარაოთ ყალბი პროფილები — ინტერვიუ ანი ქისტაურთან ტროლები და ბოტები: როგორ გამოვააშკარაოთ ყალბი პროფილები — ინტერვიუ ანი ქისტაურთან
-
გადახედვავენეციაში შესასვლელად €5 უნდა გადაიხადოთ ვენეციაში შესასვლელად €5 უნდა გადაიხადოთ
-
გადახედვადააკავეს საქართველოს 4 მოქალაქე, რომლებმაც ევროკავშირის ქვეყნების ბიბლიოთეკებიდან ძვირადღირებული წიგნები მოიპარეს დააკავეს საქართველოს 4 მოქალაქე, რომლებმაც ევროკავშირის ქვეყნების ბიბლიოთეკებიდან ძვირადღირებული წიგნები მოიპარეს
-
გადახედვაორბანი მიიჩნევს, რომ კობახიძე პოლიტიკაში დიდი მოჭადრაკეა, მას გროსმაისტერის უნარები აქვს — რა თქვეს ლიდერებმა უნგრეთში, კონფერენციაზე ორბანი მიიჩნევს, რომ კობახიძე პოლიტიკაში დიდი მოჭადრაკეა, მას გროსმაისტერის უნარები აქვს — რა თქვეს ლიდერებმა უნგრეთში, კონფერენციაზე
-
-
გადახედვარამ გამოიწვია ათენის ცის გასაოცარი მოწითალო შეფერილობა რამ გამოიწვია ათენის ცის გასაოცარი მოწითალო შეფერილობა
-
გადახედვაემა სტოუნს უნდა, თავისი ნამდვილი სახელი დავუძახოთ ემა სტოუნს უნდა, თავისი ნამდვილი სახელი დავუძახოთ
-
გადახედვახატია დეკანოიძე: 29 აპრილს იქნება აქცია "რუსული მარში" რუსული კანონის დასაცავად ხატია დეკანოიძე: 29 აპრილს იქნება აქცია "რუსული მარში" რუსული კანონის დასაცავად
კომენტარები