ყოველ ჯერზე, როცა კრიტიკულ სიტუაციაში მაღაზიები ფასებს ზრდიან, უკმაყოფილო მოქალაქეები მთავრობას მოქმედებისკენ მოუწოდებენ. მაგრამ თუ მომხმარებლების შფოთვას ფასების რეგულირება მოჰყვება, შედეგი არავის მოეწონება.

გავარჩიოთ მარტივი მაგალითი. დავუშვათ, პანიკის ფონზე წიწიბურას ფასი მკვეთრად გაიზარდა. სანამ მთავრობას მივმართავთ, ვნახოთ, თუ რატომ მოხდა ეს და რა შედეგი მოყვება გაზრდილ ფასს.

პირველ რიგში, ფასის ეს ცვლილება გაზრდილი მოთხოვნით არის განპირობებული. მომხმარებელმა გადაწყვიტა, რომ წიწიბურა მისთვის უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე სხვა პროდუქტი თუ სერვისი, მაგალითად, ტელეფონი, მოგზაურობა, ნამცხვარი და ა.შ. სხვა სიტყვებით, წიწიბურას შეფასება შეიცვლა, ის უფრო ფასეული გახდა, პირველ რიგში, თვით მომხმარებლის გადმოსახედიდან. რადგან თვითონ ადამიანები წიწიბურას უფრო მეტად აფასებენ, ეს ფასშიც აისახება.

თუ სიტუაციას მიმწოდებლის მხრიდან გადავხედავთ, უამრავ ადამიანს დავინახავთ, რომელიც რიგში დგას, რომ ამ ბიზნესმენის შეზღუდული რაოდენობით არსებული პროდუქტი იყიდოს. თუ გამყიდველი ფასს დაწევს, პირველივე მომხმარებელი იმდენ წიწიბურას წაიღებს, რამდენსაც შეძლებს, ხოლო უმრავლესობა წიწიბურას გარეშე დარჩება. თუ კი ის ფასს აწევს, წიწიბურას მხოლოდ ის იყიდის, ვისაც ეს უკანასკნელი მეტად უღირს. ორივე შემთხვევაში პროდუქტის ერთი და იგივე რაოდენობა გაიყიდება, მაგრამ მაღალი ფასის პირობებში მიმწოდებელს მეტი მოგება დარჩება. რაც ასევე გასაგებია, რადგან ბიზნესმენმა ბაზარზე ის პროდუქტი გაიტანა, რომელიც ამ მომენტში მოხმარებელს ყველაზე მეტად ჭირდებოდა.

უფრო მეტიც, ვინაიდან წიწიბურას მარაგი უსასრულო არ არის (საწინააღმდეგო შემთხვევაში არც ფასი გაიზრდებოდა), ამ შეზღუდულ რესურს მომხმარებელი სიფრთხილით და ეკონომიით გამოიყენებს - ის ხომ მას ძვირი დაუჯდა. ხოლო მიმწოდებლის გაზრდილი მოგება სხვა ბიზნესმენებისთვის სიგნალი იქნება იმისა, რომ მათ თავისი, ამ მომენტისთვის ნაკლებად მომგებიანი საქმიანობა შეაჩერონ და მათ ხელთ არსებული რესურსი წიწიბურას მიწოდებაზე დახარჯონ. საბოლოო ჯამში ბაზარზე წიწიბურა არ გაქრება და რაც უფრო მეტად დაჭირდება ის მომხმარებელს, მით უფრო მეტი სტიმული ექნებათ ბიზნესმენებს, დამატებითი პროდუქტი გაიტანონ გასაყიდად.

ახლა ვნახოთ, რა მოხდება, თუკი ამ პროცესში მთავრობა ჩაერევა და ფასის ზედა ზღვარს დააწესებს. ასეთ დროს სულ ორი შესაძლო შედეგი არსებობს.

თუ გამყიდველი კანონს დაემორჩილება და წიწიბურას ნაკლებ ფასად გაყიდის, მისი მოგება შემცირდება. ეს კი სხვა ბიზნესმენს აღარ მოიხიბლავს და შედეგად ბაზარზე ნაკლები წიწიბურა გვექნება. გაზრდილ მოთხოვნასთან ერთად წიწიბურას ნაკლები რაოდენობა დეფიციტს ნიშნავს, რომელიც ჩვენ უფროს თაობას კარგად ახსოვს იმ ჩვენი ქვეყნის ისტორიიდან, როცა ფასებს მთავრობა აწესებდა და არა ბაზარი. ამ პერიოდიდან ჩვენ ასევე ვიცით, რომ დიდ რიგში არა სოციალურად დაუცველი (რომლის ზრუნვით მთავრობამ ფასების რეგულირება დაიწყო) მოიპოვებს უპირატესობას, არამედ სწრაფი, ძლიერი მომხმარებელი, ის ვინც რიგს გვერდს აუვლის, სხვას გადაასწრებს და მეტ ელასტიურობას გამოიჩენს.

თუმცა ასეთი სიტუაცია ბაზარზე დიდხანს არ გაგრძელდება. ადრე თუ გვიან, წიწიბურას მარაგის ნაწილი არალეგალურ ბაზარზე გადაინაცვლებს, სადაც ფასი კვლავ მომხმარებლის შეცვლილ სურვილებთან შესაბამისობაში მოვა. მაგრამ ვინაიდან ფასი არალეგალურია, ჯერ კიდევ გუშინ პატიოსანი ადამიანები, წიწიბურას გამყიდვლები და მათი კლიენტები, კრიმინალები გახდებიან, რომლებსაც პოლიცია დასდევს, ნაცვლად იმისა, რომ სხვა კრიმინალებს ებრძოლოს. შედეგად, ახალი კრიმინალების ნაწილი ციხეში აღმოჩნდება, დანარჩენები კი პოლიციელებს მოისყიდიან, ამიტომ მალე ანტიკორუფციულ სამსახურებსაც დამატებითი სამუშაო გაუჩნდებათ.

ამდენად, საბაზრო ფასი არ არის უბრალოდ რიცხვი, პარამეტრი, რომელიც მთავრობის დეკრეტით შეიძლება შევცვალოთ. ფასი მომხმარებლების და მიმწოდებლების სურვილებისა და შესაძლებლობების ინდიკატორია. ის საშუალებას გვაძლევს, ჩვენი განსხვავებული მიზნები ერთმანეთს შევუთანხმოთ. თუმცა, ამ, როგორც ნებისმიერ სხვა პროცესში ყოველთვის იარსებებს უკმაყოფილო ადამიანთა ჯგუფი, მაგრამ თუ კი ჩვენ, ამ უკმაყოფილო თანამოქალაქეების სურვილისამებრ, ფასების რეგულირებას დავიწყებთ, მოგებული არავინ დარჩება, ხოლო უამრავი ადამიანი პირდაპირ თუ ირიბად დაზარალდება. ამიტომ თუ კონკრეტულ დღეს, კონკრეტულ პროდუქტზე დაწესებული ფასი მაღალი მოგეჩვენათ, ყველაზე ცუდი, რაც კი შეიძლება გააკეთოთ, მთავრობას ფასების დარეგულირების მოთხოვნით მიმართოთ. ფასები მაინც არ დაიწევს, მაგრამ თქვენს ისედაც რთულ ცხოვრებას ბევრი ახალი პრობლემა დაემატება.

ავტორი: ალექსანდრე რაქვიაშვილი