"[კონფლიქტი] გადაწყდება ყველაზე საუკეთესო მეგობრულ ატმოსფეროში, დარწმუნებული ვარ, ორ სახელმწიფოს შორის", — ასე დააფიქსირა საკუთარი აზრი დმანისში მომხდარ დაპირისპირებაზე ქართული ოცნების დეპუტატმა, ელისო ბოლქვაძემ. იმავე ფრაზაში ახსენა, რომ "საქართველოსთვის ყველა მისი მოქალაქე არის ძვირფასი", თუმცა ქვეყანაში ღრმად გამჯდარი დისკრიმინაციული დამოკიდებულებისა თუ "უნებლიე შეცდომის" გამო, საქართველოს მოქალაქეებს შორის წარმოქმნილი დაპირისპირება მეორე სახელმწიფოსაც დაუკავშირა.

ადგილობრივებს შორის დაპირისპირება დმანისში ყოფით ნიადაგზე დაიწყო. არსებული ინფორმაციით, დმანისში მცხოვრები რამდენიმე ეთნიკურად ქართველი მაღაზიაში პროდუქტს იღებდა, მაგრამ ფულს არ იხდიდა. 16 მაისს კი მეპატრონემ, რომელიც ეთნიკურად აზერბაიჯანელია, ამაზე უარი უთხრა, რამაც დაპირისპირება გამოიწვია. კონფლიქტის პირველ დღეს ათეულობით ადამიანმა ერთმანეთს ხელკეტებით სცემა. ეს გაგრძელდა მომდევნო დღესაც და უფრო მასშტაბური სახე მიიღო.

შინაგან საქმეთა მინისტრი, ვახტანგ გომელაური დმანისში ჩავიდა და განაცხადა, რომ დაპირისპირების ეთნიკურ კონტექსტში გადაზრდას "არ დაუშვებდნენ". არგუმენტად კი ორი რამ მოიყვანა:

"ეთნიკურად აზერბაიჯანელები არიან ჩვენი მოქალაქეები, პირველ რიგში. მეორეც, აზერბაიჯანი ჩვენი სტრატეგიული მოკავშირეა, ჩვენი მეზობელია და ჩვენი მეგობრები არიან".

გაუგებარია, რატომ შეგვახსენა მინისტრმა ჩვენი და აზერბაიჯანის სტრატეგიული პარტნიორობა, მაშინ, როცა საქართველოს მოქალაქეებზე საუბრობდა, თუმცა აქვე დაამატა — "ეს არის ქვეყნის მტრობა, ვინც ამბობს, რომ ეს ეთნიკური თემაა".

რატომ არის პრობლემა დმანისის კონფლიქტის ირგვლივ მმართველი პარტიის წარმომადგენლების განცხადებები და არის თუ არა გამწვავებული კონფლიქტი სახელმწიფოს არასწორი პოლიტიკის ბრალი — ამ და სხვა საკითხებზე On.ge სამოქალაქო აქტივისტებსა და არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებს ესაუბრა.

"არასახელმწიფოებრივი, პრობლემური, არაკომპეტენტური"

ჩვენი რესპონდენტები ქართული ოცნების წევრების ამ განცხადებებს სხვადასხვა ეპითეტით აფასებენ. ყველა თანხმდება, რომ მსგავსი რიტორიკა არც პირველი ყოფილა და ალბათ, არც უკანასკნელი იქნება.

პლატფორმა სალამის წევრი, ქამრან მამმადლი განმარტავს, რომ მსგავსი დამოკიდებულება საზოგადოების ქვეცნობიერშია დალექილი, თუმცა სახელისუფლებო გუნდის მხრიდან ეს განცხადებები არასახელმწიფოებრივი და შეურაცხმყოფელია.

"ხედვა, რომ ეთნიკურ აზერბაიჯანელებთან ურთიერთობის დროს უნდა გავითვალისწინოთ სხვა ქვეყნები, არის, როგორც მინიმუმ, არასახელმწიფოებრივი. ჩემთვის, როგორც ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლისთვის, ჩემი დაკავშირება მეზობელ ქვეყნებთან, პირველ რიგში, ჩემი შეურაცხყოფაა, როგორც მოქალაქის".

მამადლი აღნიშნავს, რომ გომელაურისა და ბოლქვაძის განცხადებები, განსხვავებული ფორმატის მიუხედავად, ერთ შინაარსს ატარებდა — "ეთნიკური აზერბაიჯანელების უფლებებს ვიცავთ, იმიტომ, რომ აზერბაიჯანი არის სტრატეგიული პარტნიორი".

"ხვალ რომ აზერბაიჯანი საქართველოსთვის სტრატეგიული პარტნიორი აღარ იყოს, ესე იგი, რა გამოდის, ჩვენს უფლებებს აღარ დაიცავენ? ან ჩვენი დაჩაგვრა ნორმალური იქნება ამ შემთხვევაში? ეს კითხვები, უპირველეს ყოვლისა, მე, როგორც ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელ მოქალაქეს მაწუხებს", — აცხადებს მამმადლი.

აქტივისტის თქმით, ხელისუფლებას უმცირესობების არ ესმის იმის მიუხედავად, რომ ისინი ცდილობენ საკუთარი ხმა გააგონონ. ამიტომ უწევთ მტკიცება, რომ არა აზერბაიჯანის დიასპორა, არამედ საქართველოს მოქალაქეები არიან.

"ამდენი ხნის განმავლობაში ძალიან ვცდილობთ, გავაგონოთ გადაწყვეტილების მიმღებებსაც და დომინანტ ჯგუფსაც, რომ ჩვენ არ გვინდა, ვიყოთ დაკავშირებული მეზობელ სახელმწიფოსთან. ჩვენ ვართ ადგილობრივი მოსახლეობა საქართველოში, ჩვენ არავის დიასპორას არ წარმოვადგენთ. მაგრამ სამწუხაროდ, ეს ქვეცნობიერ დონეზეა სახელმწიფო მოხელეებში", — თქვა მან.

ბოლქვაძისა და გომელაურის განცხადებებს არაკომპეტენტურად აფასებს სამოქალაქო აქტივისტი, სამირა ბაირამოვა. ამბობს, რომ მსგავსი დამოკიდებულებების გამო, აქ მცხოვრებ ეთნიკურად აზერბაიჯანელ მოქალაქეებს "საქართველოს იმედი არ აქვთ" და პრობლემებთან დაკავშირებით აზერბაიჯანის მთავრობას, საელჩოს ან მედიას მიმართავენ.

"მაგალითად, ჩემს სკოლას არემონტებდა აზერბაიჯანის მთავრობა, ჩემი უნივერსიტეტის საფასურს იხდის აზერბაიჯანი, ქართული ენის სწავლის კურსებს აფინანსებს აზერბაიჯანის სახელმწიფო. ეს ხომ ძალიან სირცხვილია? ყველა სახის სოციალური, კულტურული ინტეგრაცია დღეს აზერბაიჯანის მთავრობაზეა და რატომ? მე ხომ აქ ვიხდი გადასახადს და ამ დროს რატომ ვარ უთანასწორობაში?" — აცხადებს ის.

ტოლერანტობის და მრავალფეროვნების ინსტიტუტის (TDI) დირექტორი, ეკა ჭითანავა ამბობს, რომ სახელმწიფო უწყებების მსგავსი დამოკიდებულება ეთნიკური უმცირესობების სამოქალაქო და პოლიტიკურ ინტეგრაციას უშლის ხელს.

"არ შეიძლება აქ ორ სახელმწიფოს შორის დაძაბულ მდგომარეობაზე საუბარი. ეს პრობლემა უნდა მოაგვაროს სახელმწიფომ ადგილობრივად. ამ შემთხვევაში, ეთნიკური აზერბაიჯანელები არ არიან დაკავშირებული მეზობელ სახელმწიფოსთან, ისინი ხომ დიასპორა არ არიან?! ეს იყო კონფლიქტი ადგილობრივებს შორის", — ამბობს ის.

სოციალური სამართლიანობის ცენტრის (ყოფილი EMC) იურისტი, თამთა მიქელაძე On.ge-სთან აღნიშნავს, რომ საქართველოში მცხოვრები ეთნიკური უმცირესობები ხშირად მეზობელ ქვეყანასთან კავშირში არიან დანახულები.

"ბუნებრივია, რომ ამას ინკლუზიური მოქალაქეობის იდეის მშენებლობისთვის ძალიან ნეგატიური ეფექტი აქვს, იმიტომ, რომ მუდმივად ახდენს ამ ჯგუფების გაუცხოებას საერთოდ სახელმწიფოებრივი, სოციალური თუ კულტურული სივრციდან. ამავდროულად, ქმნის განწყობებს, რომ თითქოს ეთნიკური უმცირესობების სამშობლო სხვაგან არის, რაც რა თქმა უნდა, აზიანებს თანასწორი, სოლიდარული საზოგადოების მშენებლობის პროცესს", — აცხადებს ის.

მიქელაძე მიუთითებს, რომ პოლიტიკური ლიდერების მხრიდან მსგავსი განცხადებები, გარდა იმისა, რომ თვითონ სახელმწიფოებრიობის იდეასთან მოდის წინააღმდეგობაში, იწვევს ამ ჯგუფების მიმართ გაუცხოების რიტორიკის კიდევ უფრო ზრდას.

"ყოფით ნიადაგზე დაიწყო, თუმცა კონტექსტი არის უფრო დიდი"

ქამრან მამმადლი აღნიშნავს, რომ მეორე დღეს კონფლიქტმა იდენტობის საკითხი წამოსწია წინ.

"როცა ვუყურებდით კადრებს, ვერ ვნახეთ, ეთნიკური აზერბაიჯანელი, რომელიც ჩხუბობდა ქართველის მხარეს ან ეთნიკური ქართველი, რომელიც ჩხუბობდა აზერბაიჯანელების მხარეს. ფაქტია, რომ წყალგამყოფი ხაზი მხარეებს შორის იყო ეთნიკური კუთვნილება და არავინ, არცერთი მხარის წარმომადგენელი დმანისელი, არ ფიქრობდა იმაზე, ვინ არის სწორი. ჭეშმარიტებასა და სიმართლეზე უფრო მაღლა იდგა იდენტობა.

მე მგონი, სახელმწიფოს მიერ ამ კონფლიქტის ამ ფორმატში დავიწროვება და იმის არდანახვა, რომ მეორე დღეს პროცესები ლუდზე აღარ იყო, ძალიან პრობლემურია და საჭიროა ამაზე დაფიქრება", — აცხადებს ის.

თამთა მიქელაძეს ამბობს, რომ მომდევნო დღეს კონფლიქტმა "თემთაშორისი დაპირისპირების" ხასიათი მიიღო.

"ეს კონფლიქტი აჩვენებს სოციალური გაუცხოების პრობლემას. ჩვენ წლებია ვლაპარაკობთ, რომ ინკლუზიური საზოგადოების მშენებლობის პროცესში გვაქვს ბევრი გამოწვევა. ამ რეგიონებში ვხედავთ, რომ სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფები ისეთ სოციალურ სივრცეებში არსებობენ, რომლებიც არ იკვეთება ერთმანეთთან. სამწუხაროდ, გარკვეულწილად კულტივირდება რადიკალური ეთნონაციონალიზმი, რომელიც ჩვენ ერთმანეთისგან გვაშორებს.

ამ ეთნონაციონალიზმის საპირისპიროდ არც სახელმწიფო ინსტიტუტები, არც პოლიტიკური ელიტა არ ქმნიან მოქალაქეობაზე დაფუძნებულ ერთობის იდეებს, სადაც ეს ეთნიკური განსხვავებების ხაზები და ამაზე დაფუძნებული იერარქიები იქნება წაშლილი", — თქვა მან.

კონფლიქტი ერთ დღეში რომ არ განვითარდებოდა, ამაზე საუბრობს ეკა ჭითანავაც. მისი თქმით, სავარაუდოდ, ამას წინ უძღოდა სხვა დაპირისპირებებიც, რომელზეც შინაგან საქმეთა სამინისტრო ადეკვატურ რეაგირებას არ ახდენდა.

"ადგილობრივებიც ამბობენ, რომ სიტყვიერი დაპირისპირება, ზოგჯერ ფიზიკური, მანამდეც იყო და უბრალოდ სიტყვიერი გაფრთხილებით შემოიფარგლებოდნენ ხოლმე. რა და რით იყო გამოწვეული, ამაზე ვინმეს უნდა ემუშავა უფრო ძირფესვიანად, სიღრმისეულად. ეს არ მომხდარა. შესაბამისად, ეს კონფლიქტი არც უცბად დაწყებულა და არც ასე ერთი ჩასვლით, მორიგებით და ერთეული განცხადებებით დასრულდება. ახლა მით უმეტეს, პოსტკონფლიქტურ მდგომარეობაში, აუცილებელია დიალოგის ხელშეწყობა", — განაცხადა მან.

სამირა ბაირამოვა კი ამბობს, რომ ხელისუფლება საერთოდ არ აღიარებს პრობლემის არსებობას.

"ყველა სახის პრობლემის დროს, უბრალოდ მალავენ პრობლემას. საერთოდ არ აღიარებენ, რომ პრობლემა არის. "ჩვენ მეგობრები ვართ, ჩვენ კარგად ვართ და ჩვენ მრავალფეროვანი ქვეყანა ვართ" — საკმარისი არ არის. ფასადურია ეს ყველაფერი. სულ სხვა რეალობაში ვცხოვრობთ", — ამბობს ის.

"საჭიროა პრობლემების დანახვა და ამაზე მუშაობა"

17 მაისს ხელისუფლების წარმომადგენლები დმანისში ადგილობრივებს შეხვდნენ. შეხვედრის დასრულების შემდეგ, მოქალაქეებმა განაცხადეს, რომ შერიგდნენ და ერთმანეთს ხელი ჩამოართვეს. ქამრან მამმადლი მიიჩნევს, რომ ამის მიუხედავად, კონფლიქტი მთლიანად ამოწურული არ არის.

"მე მგონია, რომ არსებითი ტრანსფორმაციული პროცესები არც დაწყებულა და შედგა ფასადური და წარმოსახვითი შერიგების პროცესი, რომელიც ადგილობრივ დონეზე, თემის შიგნით, უშუალოდ იმ ადამიანების დონეზე, რომლებიც კონფლიქტში იყვნენ ჩართულები, არ არის გააზრებული".

ქამრანის თქმით, ახლა ყველაზე მნიშვნელოვანია, სახელმწიფომ არსებითად იფიქროს შერიგებაზე, რადგან ამ ყველაფერმა წარმოაჩინა, რომ ქვეყანაში ინტეგრაციის და სამოქალაქო თანასწორობის პრობლემა არსებობს.

"ის სტრატეგიები, რაც იწერება, ხშირად ქაღალდზე რჩება და სამინისტრო და უწყებები შესაბამის საქმინაობას ვერ ახორციელებენ. ამ მხრივ ძალიან დიდი ჩავარდნა გვაქვს. ძალიან ცუდია, რომ ეს ამბავი მოხდა, მაგრამ ერთი მხრივ, მნიშვნელოვანია, ასეთი ინციდენტები არ დაგვავიწყდეს და უფრო აქტიურად ვიმუშაოთ სამოქალაქო თანასწორობისა და ინტეგრაციის პროცესზე", — განაცხადა მან.

თამთა მიქელაძეც ამბობს, რომ სახელმწიფომ უნდა შეცვალოს და გააძლიეროს ინტეგრაციის პოლიტიკა და ადგილზე ცოცხალი დემოკრატიული პროცესები შექმნას.

"ჩვენ ვნახეთ, რომ შერიგების პროცესშიც ვერ მოხერხდა ადგილობრივი სამოქალაქო და პოლიტიკური ლიდერების მოძებნა, იმიტომ, რომ ამ რეგიონებში არსებული პოლიტიკური სტრუქტურა, რომელიც კლანებზე დგას, ნეპოტისტურია, ზოგჯერ არაფორმალური ელემენტი აქვს, არ იძლევა ქვემოდან ამოზრდილი დემოკრატიული სამოქალქო და პოლიტიკური ლიდერების შექმნის საშუალებას", — აღნიშნავს ის.

თამთა მიუთითებს, რომ ცვლილებების განსახორციელებლად მნიშვნელოვანია საერთო ინტერესებზე ორიენტირებული პოლიტიკური პრაქტიკების შექმნა, რომელიც ადგილობრივ ეთნიკური ქართველებსა და აზერბაიჯანელებს დაანახებს, რომ მათ სინამდვილეში ბევრი საერთო გამოწვევა აქვთ.

"ეს იქნება სოციალური ინფრასტრუქტურა, სიღარიბე, მდგრადი სოციალური სერვისები თუ სხვა. და პრინციპში, ისინი ამ მოთხოვნების გარშემო ერთად უნდა დაორგანიზდნენ, ანუ ამ საკითხს თუ შევხედავთ შედეგობრივად და მატერიალურად, მათ გასაყოფი არა აქვთ იმიტომ, რომ ორივე მხარე ძალიან მძიმე სოციალურ ეკონომიკურ გამოწვევებშია", — თქვა მან.

ეკა ჭითანავა აღნიშნავს, რომ არ ჩანს სახელმწიფოს მხრიდან სურვილი, გადაიაზრონ არსებული პრობლემები, უფრო კომპლექსურად შეხედონ და იფიქრონ მათი გადაჭრის გზებზე. მისი თქმით, განცხადებები, რომლებიც სახელმწიფო სტრუქტურებისგან გავრცელდა, იყო "თავდაცვის პოზიციაში" ყოფნა.

"თუ ხელისუფლება და სახელმწიფო ინსტიტუტები არ იაზრებენ, რა პრობლემა არსებობს, თვალს ხუჭავენ მასზე, ბუნებრივია, ვერც პრევენციული მექანიზმები ექნებათ, რომ მომავალში ასეთი ძალადობრივი დაპირისპირების რისკები შეამცირონ. ამ შემთხვევაში გამოდის, რომ რეალურად, ყველა არის არასწორი პოლიტიკის მსხვერპლი", — განაცხადა მან.

ამ ეტაპზე დმანისში სიტუაცია დამშვიდებულია, თუმცა, მაშინ, როცა სახელმწიფოს სათანადო პოლიტიკა არ აქვს და პრობლემის მიჩქმალვას ზედაპირული განცხადებებით ცდილობს, ისევ არსებობს საფრთხე, რომ მსგავსი დაპირისპირებები კვლავ ვიხილოთ.

წაიკითხეთ ასევე:

• მუსლიმებით დასახლებულ რეგიონებში მოსახლეობას აღდგომა მიულოცეს, რამაზან ბაირამი — არა
• დისკრიმინაციული კომენდანტი: როცა შობა და ფეხბურთი გამონაკლისია, ნოვრუზ ბაირამი — არა
• რას გვეტყვის მარნეული, თუ კარგად მოვუსმენთ