თუ თქვენ აუდიოფილი, ან უბრალოდ მუსიკით გატაცებული ადამიანი ხართ გეცოდინებათ, რომ მუსიკის ენთუზიასტებს შორის ყოველთვის არის კამათი იმის შესახებ, თუ რომელი ფორმატია უპირატესი - ციფრული თუ ანალოგური.

ანალოგურ ფორმატში მოცემული ინფორმაცია უწყვეტია, ასეთი ფორმატებია, მაგალითად, ვინილი და კასეტა, ხოლო ციფრული ინფორმაციას კი კომპიუტერებში, სმარტფონებსა და სხვა ციფრულ მოწყობილობებში ვხვდებით. ციფრული ინფორმაცია, ანალოგურისგან განსხვავებით, წყვეტილია, ანუ ის 0-ებისა და 1-ების სახით არის წარმოდგენილი.

შეიძლება გაგიგიათ მოსაზრება, რომ საყვარელი ალბომის ვინილის მოსმენას ვერაფერი შეედრება, ან, შეიძლება სულაც თქვენვე ფიქრობდეთ ასე.

თანამედროვე სამყაროში მუსიკის უმეტესი ნაწილი, რომელსაც ჩვენ ვუსმენთ, ციფრულ ფორმატშია. ინტერნეტმა და ციფრულმა რევოლუციამ არა მარტო ის შეცვალა, თუ როგორ ვუსმენთ ჩვენ მუსიკას, არამედ თავად მუსიკაც, რომელსაც ვუსმენთ.

90-იანი წლებიდან ვინილის მოხმარება მკვეთრად შემცირდა და ის დიდწილად კომპაქტურმა დისკებმა ჩაანაცვლა, თუმცა, დაახლოებით 2010 წლიდან ვინილის გაყიდვები სტაბილურად იმატებს.

ამ ფაქტს მივყავართ კითხვამდე, რატომ ხდება ვინილი დღითი დღე უფრო პოპულარული? არის თუ არა ანალოგური მუსიკა ციფრულზე აღმატებული, თუ ეს უბრალოდ უაზრო გატაცებაა, რომელიც ნოსტალგიითა და მოგონებებით არის გაღვივებული?

პირველი ნაბიჯები და ფოლგაზე აღბეჭდილი ბგერები

ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად, პირველ რიგში, უნდა გავიგოთ, თუ როგორ ხდება ხმოვანი ბგერების ჩაწერა და შემდეგ მათი გაჟღერება.

ხმოვანი ბგერების ჩაწერის ყველაზე გავრცელებული საშუალება მიკროფონია, რომელიც ჰაერში გავრცელებულ წნევის ტალღებს აღიქვამს და მათ ანალოგურ ან ციფრულ სიგნალებად გარდაქმნის.

ხმის ჩაწერის ტექნოლოგია პირველად ტომას ედისონმა, 1877 წელს შექმნა და მას ფონოგრაფი უწოდა. ეს ფოლგაში გახვეული მბრუნავი ცილინდრული დისკი იყო, დისკს ნემსი ეხებოდა, რომელიც თავის მხრივ სპეციალურ მემბრანასთან იყო დაკავშირებული, მემბრანას ჰაერში გავრცელებული ბგერები არხევდა, საბოლოოდ კი მექანიზმი მემბრანის რხევას ნემსს გადასცემდა, რომლითაც ფოლგაზე ხმა მექანიკურად იწერებოდა. ჩაწერილი ბგერების დასაკრავად კი საკმარისი იყო, ნემსი საწყის წერტილზე დაგვებრუნებინა და დისკი დაგვეტრიალებინა, რის შედეგადაც აღნიშნული პროცესი უკუღმა მიმდინარეობდა და ფოლგაზე "დახატული" ტალღები კვლავ ხმოვან ბგერებად იქცეოდა.

ფონოგრაფი იყო პირველი მოწყობილობა, რომელსაც ჰაერში გავრცელებული ბგერების ჩაწერა და შემდეგ მისი დაკვრა შეეძლო, ვინილი კი სხვა არაფერია, თუ არა ამ ტექნოლოგიის გადამღერება.

ვინილის პირველი ფირფიტა 1948 წელს შეიქმნა, როგორც ვახსენეთ, აღნიშნული ტექნოლოგია იმავე მარტივ პრინციპს ეყრდნობა, რომელსაც ედისონის ფონოგრაფი - ამ დროს ხმოვანი ტალღის სამგანზომილებიანი სურათი ვინილის ფირფიტაზე იტვიფრება.

ამოტვიფვრის პროცესი საჭრელი თავით იწყება, რომელიც პლასტმასის ფირფიტაზე ხმოვანი ტალღის ანალოგს ქმნის, ამ პროცესის დროს იქმნება მთავარი ყალიბი, რომლითაც შემდეგ დანარჩენი ფირფიტები იბეჭდება.

ფირფიტის დაკვრისას წარმოქმნილი ბგერების სიხშირე იმაზეა დამოკიდებული, თუ რამდენად გაწელილია ფირფიტაზე ჩაწერილი ტალღები, ხოლო ბგერების სიმძლავრე კი მათ ზომაზე, ანუ ამპლიტუდაზეა დამოკიდებული. აღნიშნული ინფორმაციის ვინილზე ჩაწერა სამი სხვადასხვა ფორმით ხდება: ჰორიზონტალური მოდულაცია, ვერტიკალური მოდულაცია და ორარხიანი მოდულაცია, რომელიც 45-გრადუსიანი დახრის კუთხით ხდება.

ჰორიზონტალური მოდულაცია ვერტიკალურ მოდულაციაზე უპირატესია, ეს იმიტომ, რომ ვერტიკალური მოდულაციის დროს ამპლიტუდა შეზღუდულია, დეფორმაცია კი მომატებული, ეს კი იმის ბრალია, რომ საკრავ ნემსს ამ ტიპის კვალის წაკითხვა უჭირს.

საქმე ისაა, რომ ჰორიზონტალური ან ვერტიკალური მოდულაციის გამოყენებისას ჩანაწერის დაკვრა მხოლოდ მონო ფორმატში შეგვიძლია, ამ დროს ჩანაწერი სტერეო ფორმატში განცალკევებული არ არის.

მონო ფორმატში აუდიო სიგნალის მხოლოდ ერთი წყარო არსებობს, მაგალითად, თუ თქვენ ორი დინამიკი გაქვთ, მონო ფორმატის მუსიკის მოსმენისას ორივე დინამიკიდან იდენტურ ჩანაწერს მოისმენთ. სტერეო ფორმატი კი ორარხიანია და თითოეული დინამიკიდან განსხვავებული ბგერები ისმის, რაც მუსიკის სივრცეში გაშლის საშუალებას იძლევა.

შესაბამისად, ყველაზე ფართოდ გავრცელებული მეთოდი ორარხიანი, 45-გრადუსიანი მოდულაციაა, რომელიც ვინილზე სტერეო ფორმატის ხმოვანი ჩანაწერის გაკეთების საშუალებას იძლევა.

ჩანაწერის დაკვრისას ნემსი ფირფიტაზე ამოტვიფრულ კვალს მიჰყვება, რაც სპილენძის ხვიებში შეფუთულ მაგნიტს ამოძრავებს, ეს კი ელექტრული დენის წარმოქმნას იწვევს, რომელიც ფირფიტაზე არსებული კვალის სიღრმისა და სიგანის პროპორციულია, რაც თავის მხრივ ჩანაწერის გაკეთებისას ჰაერში არსებული ხმოვანი ტალღების ანალოგია.

ნემსის მოძრაობის შედეგად წარმოქმნილი ელექტრული დენი კი საბოლოოდ დინამიკების მემბრანას ამოძრავებს, რის შედეგადაც ბგერები წარმოიქმნება.

ვინილის ენთუზიასტების ნაწილი მიიჩნევს, რომ ხმის ჩაწერისა და შემდეგ მისი აღდგენის ეს უწყვეტი, ანალოგური პროცესი უფრო უტყუარი და სანდოა, ვიდრე მუსიკის ჩაწერისა და რეპროდუქციის ციფრული მეთოდი.

ანალოგური და ციფრული მუსიკა

ციფრული ხმოვანი ინფორმაცია ყოველთვის დისკრეტიზებულია, ანუ ციფრულ ფორმატში მუსიკა წყვეტილი ინფორმაციის სახით არის ჩაწერილი, ყველაზე ხშირად, ხმოვან ციფრულ ჩანაწერებში დისკრეტიზაციის სიხშირე წამში 44 100-ია.

თუ ციფრულ სიგნალს დეტალურად გავაანალიზებთ, ცხადად დავინახავთ, რომ რეალური ცხოვრებისა და ანალოგური სიგნალებისგან განსხვავებით, ციფრულ მეთოდში ხმოვანი ინფორმაცია დანაწევრებული და დაყოფილია.

უნდა გვახსოვდეს, რომ ანალოგური ხმოვანი სიგნალის ყოველ ორ პუნქტს შორის უსასრულო რაოდენობის ინფორმაციაა. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ჩანაწერის რაიმე ორ წერტილს შორის უსასრულო რაოდენობის წერტილების პოვნაა შესაძლებელი.

იმისათვის, რომ ციფრული ფაილი უსასრულოდ დიდი ზომის არ იყოს, საჭიროა, რომ ის რეგულარულ ინტერვალებად დავყოთ. თუ აღნიშნულ ციფრულ სიგნალს ვინილზე ჩაწერილ ანალოგურ, უწყვეტ ინფორმაციას შევადარებთ, შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ჩანაწერის ციფრულ ვერსიაში გარკვეული ინფორმაცია დაკარგულია.

რეალურად, ჩავთვლით თუ არა, რომ ციფრულ ფორმატში ინფორმაცია იკარგება, იმაზეა დამოკიდებული, არის თუ არა დისკრეტიზაციის აღნიშნული სიხშირე საკმარისად მაღალი, ანუ არის თუ არა წამში 44 000 ნიმუში საკმარისი იმისათვის, რომ ციფრული ჩანაწერი ანალოგურისგან ვერ გავარჩიოთ.

ამ კითხვაზე პასუხს 1928 წელს, ჰარი ნაიქვისტის მიერ გამოქვეყნებულ კვლევაში ვკითხულობთ, რომლის მიგნებებიც 1949 წელს კლოდ შენონის ავტორობით გამოქვეყნებულ კვლევაში საბოლოოდ დადასტურდა. ნაიქვისტ-შენონის თეორიის მიხედვით, იმისათვის, რომ ანალოგური სიგნალის ციფრულად გარდაქმნის დროს ინფორმაციის დაკარგვა არ მოხდეს, საჭიროა, რომ ერთ წამში განხორციელებული დისკრეტიზაციის რაოდენობა სიგნალის მაქსიმალურ სიხშირეს ორჯერ აღემატებოდეს.

მაქსიმალური სიხშირე, რომლის აღქმაც ადამიანს შეუძლია 20 000 ჰერცია, ხოლო ზემოთ განხილული თეორიის საფუძველზე, ციფრული ჩანაწერების დისკრეტიზაციის, სტანდარტული და ყველაზე ფართოდ გავრცელებული სიხშირე სწორედ 44 100 ჰერცია, რაც 20 000-ს დაახლოებით 2,2-ჯერ აღემატება. შესაბამისად, თუ ანალოგური სიგნალის ციფრულად გარდაქმნისას ნაიქვისტ-შენონის თეორიის წესებს დავიცავთ, ინფორმაციას პრაქტიკულად არ დავკარგავთ. ამის გამო, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ციფრულ მუსიკას აქვს შესაძლებლობა, რომ ანალოგურის იდენტური იყოს.

ამ საკითხების გამო, არგუმენტი, რომ ანალოგურ ფორმატში ჩაწერილი მუსიკა უფრო უტყუარი და ზუსტია, სიმართლეს არ შეესაბამება. თუმცა, არგუმენტი ვინილის უპირატესობის შესახებ აქ არ მთავრდება, ამის მიზეზი კი ისაა, რომ ვინილს, როგორც ფორმატს, გარკვეული შეზღუდვები გააჩნია.

ვინილის შესაძლებლობები შეზღუდულია

თუ ამ შეზღუდვებს გავეცნობით, მალევე მივხვდებით, თუ რატომ ამჯობინებს ადამიანების ნაწილი ციფრულ მუსიკას ვინილს.

ვინილის მთავარი შეზღუდვა ისაა, რომ მასზე დიდი რაოდენობის ინფორმაციის ჩაწერა რთულია.

მაგალითად, 12-ინჩიან ფირფიტაზე, რომელიც ვინილის ყველაზე გავრცელებული ზომაა (არსებობს 7 და 10-ინჩიანი ფირფიტებიც), მხოლოდ გარკვეული რაოდენობის ინფორმაციის ჩაწერაა შესაძლებელი, ფირფიტას თითოეული ბრუნის შესასრულებლად 1,8 წამი სჭირდება, შემდეგი კითხვა კი ისაა, თუ რამდენი ბრუნის შესრულება შეუძლია თითოეულ ფირფიტას.

ფირფიტაზე ჩაწერილი ინფორმაციის რაოდენობაზე გავლენას ორი რამ ახდენს, ერთ-ერთია, მაგალითად, დაბალი სიხშირეები, ანუ ბასი. დაბალი სიხშირეების ჩაწერისას ფირფიტაზე ამოტვიფრული კვალი უფრო ფართოა, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ბასები ფირფიტაზე უფრო დიდ ადგილს იკავებს. ისევე როგორც ხმამაღალი ბგერები, რომელთა ფირფიტაზე დასატანადაც უფრო ფართო კვალის შექმნაა საჭირო.

შესაბამისად, ამ ორი საკითხის გამო, ვინილზე, ხმამაღალი და ძლიერი ბასების მქონე სიმღერების ჩაწერა გარკვეულწილად შეზღუდულია, საინტერესო კი ისაა, რომ ციფრული მუსიკის შემთხვევაში მსგავსი შეზღუდვები არ არსებობს.

ვინილს სხვა შეზღუდვებიც გააჩნია, მაგალითად, თუ ბგერის სიხშირე დაბალია (ბასი), ხოლო ხმის სიძლიერე კი მაღალი, საკრავმა ნემსმა შესაძლოა ჩაღრმავებებზე სათანადოდ "სრიალი" ვერ შეძლოს, რაც ხმოვანი სიგნალის დეგრადაციას იწვევს.

ამ შეზღუდვების გამო, ვინილზე ძლიერი ბასების მქონე სიმღერების ჩაწერისას სპეციფიკური პარამეტრები გამოიყენება, რომლებიც დაკვრისას ხმის დეგრადაციას ამცირებს.

როგორც ვახსენეთ, პრობლემურია მაღალი სიხშირეებიც: ერთ-ერთი ასეთი დაბრკოლება ე.წ. სისინის ხმებია, რომლებიც მაღალი სიხშირის ბგერების დაკვრისას წარმოიქმნება.

როდესაც ვინილზე მაღალი სიხშირის ბგერებია ჩაწერილი, ეს ნიშნავს, რომ ფირფიტაზე ამოტვიფრული ტალღები ერთმანეთთან ძალიან მჭიროდაა განლაგებული, ხოლო როდესაც ტალღის გამრუდება საკრავი ნემსის წვერის რადიუსზე უფრო მჭიდრო ხდება, ნემსი ტალღებზე სრიალს იწყებს, რაც ხმის დეგრადაციას იწვევს.

რაც შეეხება მაღალ სიხშირეებს, ამ დროს საჭრელ თავს უფრო მეტი სამუშაოს შესრულება უწევს, რის გამოც ხშირად ფირფიტის გადახურება ხდება, რაც თავის მხრივ ხმოვანი ჩანაწერის ხარისხსს აუარესებს.

ამ პრობლემებთან გასამკლავებლად 1940 წელს ამერიკელმა ინჟინრებმა ვინილზე ჩასაწერი სიმღერებისა და მუსიკისათვის სპეციალური პარამეტრები (RIAA Curve) შეიმუშავეს, რომლითაც ვინილზე ჩაწერამდე მუსიკის დამუშავება უნდა მოხდეს. აღნიშნული პარამეტრები ძირითადად ორ რამეს ემსახურება - მათი საშუალებით მცირდება ბასების რაოდენობა და ძლიერდება საშუალო და მაღალი სიხშირეები. მსგავსი დამუშავების გარეშე ერთ 12-ინჩიან ფირფიტაზე ჩანაწერის მაქსიმალური ხანგრძლივობა მხოლოდ ხუთი წუთი იქნებოდა.

გარდა ამისა, საშუალო და მაღალი სიხშირეების მომატება მნიშვნელოვნად ამცირებს იმ ხმაურს, რომელიც ფირფიტაზე ნემსის მოძრაობით წარმოიქმნება.

შეიძლება გაგიგიათ, რომ ფირსაკრავებს სიგნალის სპეციალური გამაძლიერებლებიც სჭირდებათ, ნემსის მიერ წარმოქმნილი სუსტი ელექტრული დენის გაძლიერების გარდა, ფირსაკრავის გამაძლიერებელი ფირფიტიდან ხმოვანი ჩანაწერის წაკითხვისას RIAA-ს მრუდის საპირისპირო პარამეტრებს იყენებს, რითაც ჩანაწერის თავდაპირველი ხმოვანი მახასიათებლების აღდგენა - სპეციალურად შესუსტებული ბასების თავიდან გაძლიერება ხდება.

სტატიის განმავლობაში ვინილის შეზღუდვებზე ფართოდ ვისაუბრეთ და საკმაოდ მკაცრი სურათიც დავხატეთ, რეალობა კი ისაა, რომ ციფრულ და ანალოგურ ფორმატებს შორის პრაქტიკული, შესამჩნევი განსხვავება არ არსებობს. ბრმა ცდებით კი ირკვევა, რომ ადამიანებს ანალოგური და ციფრული მუსიკის ერთმანეთისგან განსხვავების უნარი არ აქვთ.

ეს ყველაფერი საკმარისია, რათა უარვყოთ გავრცელებული ცრურწმენა, რომ ციფრული ფორმატის მუსიკა ანალოგურ მუსიკასთან შედარებით დაბალხარისხიანია.

რჩება ერთი მნიშვნელოვანი კითხვა, ამ ყველაფრის მიუხედავად, რატომ მოსწონს ადამიანების უმეტესობას ვინილი?

ამ კითხვაზე რამდენიმე მარტივი პასუხი არსებობს, ერთ-ერთი კი ნოსტალგიაა. ხშირად, ადამიანებს ვინილთან დადებით ასოციაციები აქვთ, იქნება ეს მათი ბავშვობის მოგონებები, თუ რაიმე სხვა პირადი გამოცდილება. არსებობს სხვა მიზეზებიც. მიუხედავად იმისა, რომ თეორიულად ვინილსა და ციფრულ მუსიკას შორის ხარისხის განსხვავება არ არსებობს, ვინილზე ჩაწერილ მუსიკას სპეციფიკური და დამახასიათებელი ჟღერადობა მართლაც ახასიათებს, ეს კი იმ დამუშავების, ანუ მასტერინგის შედეგია, რომელსაც მუსიკა ვინილზე ჩაწერამდე გადის. მასტერინგი აუდიოჩანაწერის პოსტ-წარმოების ფორმაა, ამ დროს ხდება ჩანაწერის საბოლოო მიქსის მომზადება და მისი მონაცემთა შემნახველ მოწყობობილობაზე გადატანა, რომლიდანაც შემდეგ დანარჩენი ასლების შექმნა ხდება.

ბოლო 37 წლის განმავლობაში, იმ ფიზიკური შეზღუდვების მოხსნის შედეგად, რომლებიც ვინილს გააჩნია და ციფრული მუსიკის სწრაფი განვითარების გამო, თანამედროვე მუსიკა ბევრად უფრო ხმამაღალი და კომპრესირებულია. როდესაც ხმოვანი ჩანაწერი კომპრესირებულია, მასში არსებული ჩუმი ხმები უფრო ხმამაღალი ხდება, ხმამაღალი ხმები კი დაბლდება, საბოლოო ჯამში კი მიიღება უფრო ხმაურიანი, მაგრამ თითქოს ნაკლებად დინამიური მუსიკა, რომელშიც, ზოგიერთი ადამიანის თქმით, დეტალები და ნიუანსები თანდათან უჩინარდება.

აღნიშნული ტრენდის გამო, კომერციული მუსიკა ხმის სიმძლავრისთვის გამართულ ბრძოლაშა ჩართული, რა დროსაც მუსიკის გამომცემლები იძულებულნი არიან, რომ საკუთარი მუსიკა უფრო ხმამაღალი და შესამჩნევი გახადონ.

საქმე ისაა, რომ ციფრულ მუსიკაში გაჩენილი მსგავსი ტრენდების მიმართ ვინილი, საკუთარი შეზღუდვების გამო, გარკვეულწილად თავისუფალია, რის გამოც, ვინილზე ჩაწერილი მუსიკა, შესაძლებელია, ზოგჯერ უფრო დეტალური და ნიუანსირებული იყოს.

თუმცა, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ვინილზე ჩაწერილი ინფორმაციის გადატანა RIAA-ს მრუდებისა და ნემსის მიერ ფირფიტაზე სრიალის შედეგად გამოწვეული ხმაურის ჩათვლით, ციფრულ ფორმატში პრაქტიკულად იდენტური სახით შეიძლება, ცხადი ხდება, რომ ანალოგური მუსიკა ციფრულთან შედარებით უპირატესი არაფრით არ არის. ხოლო თუ ორ აღნიშნულ ფორმატს შესაძლებლობების მხრივ შევადარებთ, ცალსახაა, რომ ციფრულ ფორმატს, რომელიც პლასტმასის ფირფიტაზე ამოტვიფრული ღარების სიდიდითა და ნემსის თავის რადიუსით შეზღუდული არ არის, აშკარა უპირატესობა აქვს.

აუცილებლად უნდა ვთქვათ, რომ აღნიშნული ნაკლოვანებების მიუხედავად, გრამფირფიტა, ანუ იგივე ვინილი, ძალიან გამძლე, მარტივი და ელეგანტური ფორმატია.

შეგვიძლია გავიხსენოთ 1977 წლის სექტემბერში გაშვებული ხომალდი, Voyager 1. რთული წარმოსადგენია, მაგრამ ხომალდზე მიმაგრებული ოქროს ფირფიტა, რომელზეც დედამიწელების ხმოვანი და ვიდეოსიგნალებია ჩაწერილი, ამჟამად ჩვენგან თითქმის 19 მილიარდი კილომეტრის დაშორებით, უკიდეგანო სივრცეში მიფრინავს და ის დიდი ალბათობით ბევრად უფრო დიდ ხანს გაძლებს, ვიდრე თავად კაცობრიობა.