რატომ სჯერა ამდენ ადამიანს შეთქმულების თეორიების?
შექმნა თუ არა ჰილარი კლინტონმა ბავშვების ტრეფიკინგის ბუდე ვაშინგტონის პიცერიაში? — არა.
დაგეგმა თუ არა ჯორჯ ბუშ უმცროსმა ტყუპების აფეთქება და ათასობით ადამიანის სიკვდილი 2001 წლის 11 სექტემბერს? — არა.
მაშინ, რატომ სჯერა ამდენ ადამიანს, რომ ყველაფერი სწორედ ასე მოხდა? და რას გვეუბნება შეთქმულების თეორიების არსებობა ჩვენი მსოფლმხედველობის შესახებ?
შეთქმულების თეორიები ახალი ფენომენი ნამდვილად არ არის. პროფესორი ჯო ასინსკის სიტყვებით, მინიმუმ 100 წელია, ადამიანები მათ იგონებენ და იჯერებენ.
"ყველას სჯერა ერთი ან რამდენიმე შეთქმულების თეორიის", - ამბობს ის, - "მიზეზი მარტივია: ჩვენ გარშემო უსასრულო რაოდენობის შეთქმულების თეორიაა. გამოკითხვა რომ ჩავატაროთ, სადაც კონსპირაციული ისტორიების სრული სია იქნება მოცემული, თითოეული ადამიანი ჩამონათვალიდან ერთს მაინც მონიშნავს".
ეს მიგნება მხოლოდ შეერთებულ შტატებზე არ ვრცელდება. 2015 წელს კემბრიჯის უნივერსიტეტის კვლევით დადგინდა, რომ ბრიტანელების დიდ ნაწილს ხუთი გავრცელებული შეთქმულების თეორიიდან ერთის მაინც სჯერა. კვლევა მოიცავდა ისეთ შეთქმულებებს, როგორებიცაა მსოფლიოს მმართველთა საიდუმლო ჯგუფის არსებობა და უცხოპლანეტელებთან კონტაქტი.
ეს იმას ნიშნავს, რომ შეთქმულების თეორიების ტიპიური "მომხმარებელი" სულაც არაა საშუალო ასაკის კაცი, რომელიც დედის სახლის სარდაფში ცხოვრობს და მთავრობის მხრიდან აზრების კონტროლს ფოლგიანი ქუდით გაურბის.
"დემოგრაფიულ მონაცემებს თუ დააკვირდებით, აღმოაჩენთ, რომ სოციალურ კლასს, სქესსა და ასაკს მნიშვნელობა არ აქვს. შეთქმულების თეორიების მოყვარულები ყველგან გვხვდებიან", - ამბობს პროფესორი კრის ფრენჩი, ლონდონის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგი.
განსხვავება არც პოლიტიკურ იდეოლოგიაშია:.
"ადამიანები, რომლებსაც სჯერათ, რომ ტყუპები ბუშმა ააფეთქა, უმეტესად დემოკრატები არიან, ხოლო ისინი, ვისი აზრითაც ობამამ დაბადების მოწმობა გააყალბა - რესპუბლიკელები, თუმცა მათი რაოდენობა დაახლოებით თანაბარია", - ამბობს პროფესორი ასინსკი.
კარგად რომ გავიაზროთ, რატომ ვიჯერებთ ჩრდილში შემალული ფიგურების არსებობას ასეთი ხალისით, შეთქმულების თეორიების მიღმა არსებულ ფსიქოლოგიურ მოტივებზე უნდა დავფიქრდეთ.
"ჩვენ, ადამიანები, ტენდენციებსა და ლოგიკურ ჯაჭვებს მარტივად ვამჩნევთ, თუმცა ხანდახან ზედმეტი მოგვდის: მნიშვნელობასა და აზრს იქ ვხედავთ, სადაც რეალურად არაფერია", - ამბობს პროფესორი ფრენჩი, - "ჩვენი დაშვებაა, რომ რაიმე მოვლენა იმიტომ ხდება, რომ ვიღაცამ ან რაღაცამ განზრახ გამოიწვია".
მარტივად რომ ვთქვათ, ჩვენ ვხედავთ უცნაურ დამთხვევებს და მერე ვიგონებთ ამბავს მათ გასამართლებლად.
ნებისმიერი ასეთი ამბავი შეთქმულების თეორიად იქცევა, რადგან მასში არიან "კარგები" და "ცუდები". სწორედ ეს უკანასკნელნი არიან პასუხისმგებელი ყველაფერზე, რაც არ მოგვწონს.
პოლიტიკოსების დადანაშაულება
"ყოველდღიური პოლიტიკისა არ იყოს, ჩვენ ხშირად ვიშვერთ ხელს პოლიტიკოსებისკენ, მაშინაც კი, როცა კონკრეტული მოვლენები მათი ძალაუფლების ფარგლებს სცდება", - ამბობს ლარი ბარტელსი, ვანდერბილტის უნივერსიტეტის პროფესორი.
ადამიანები ბრმად აჯილდოვებენ ან სჯიან მთავრობას კარგი და ცუდი პერიოდებისათვის, იმაზე დაფიქრების გარეშე, მართლა იყო თუ არა ესა თუ ის შედეგი პოლიტიკოსების ქმედებებით გამოწვეული.
ამის მაგალითად პროფესორ ბარტელსს 1916 წელს ნიუ ჯერსის სანაპიროზე ზვიგენების რეგულარული შეტევები მოჰყავს (ეს მოვლენები მოგვიანებით ლეგენდარულ ფილმს, ყბებს დაედო საფუძვლად). იმ დასახლებებში, სადაც ზვიგენების თავდასხმა განსაკუთრებით ხშირი იყო, პრეზიდენტ ვუდრო ვილსონის პოპულარობა საგრძნობლად დაეცა.
"ჩვენ" და "სხვები" ჩვეულებრივ პოლიტიკურ ლანდშაფტზეც არსებობს.
მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში BREXIT-მა ადამიანები ორ თითქმის თანაბარ ჯგუფად დაყო: ევროკავშირში დამრჩენები და წამსვლელები.
ლონდონის ეკონომიკური სკოლის პროფესორის, სარა ბოლტის თქმით, ადამიანები თავს რომელიმე ჯგუფს მიაკუთვნებენ, თუმცა, იმავდროულად, ისინი გარკვეულ მტრობასა და ანტაგონიზმს გამოხატავენ მეორე ჯგუფის მიმართ.
დამრჩენებმა და წამსვლელებმა შეიძლება იდენტური ფაქტები სხვადასხვანაირად გადათარგმნონ. მაგალითად, დამრჩენებმა დიდი შანსია აღნიშნონ, რომ ეკონომიკური მდგომარეობა მძიმეა, წამსვლელებმა კი იგივე მოცემულობა დადებითად შეაფასონ.
"წამსვლელები, რომლებიც რეფერენდუმის წინა პერიოდში თავს წამგებიან პოზიციაზე მიიჩნევდნენ, ამბობდნენ, რომ არჩევნები გაყალბდებოდა. მოგვიანებით კი, როცა შედეგები გამოცხადდა, დამრჩენებმა აღნიშნეს, რომ რეფერენდუმის შედეგები სანდო არ იყო", - ამბობს პროფესორი ჰობოლტი.
გამოსავალი არ არსებობს
შეიძლება დამაიმედებელი არ იყოს იმის გაგება, რომ შეთქმულების თეორიებს ასე ღრმად აქვთ გადგმული ფესვები პოლიტიკურ აზროვნებაში, თუმცა ეს გასაკვირი ნამდვილად არაა.
"ჩვენ ხშირად პოლიტიკურ შეხედულებებს იმ აზრების გარშემო ვაგებთ, რომელთა დაჯერებაც გვინდა", - ამბობს პროფესორი ბარტელსი.
სამწუხაროდ, მეტი ინფორმაციის ქონა დიდად ვერ გვეხმარება.
ბარტელსის სიტყვებით, "ადამიანებს, რომლებიც პოლიტიკური ცრურწმენების ქსელში ადვილად ეხვევიან, როგორც წესი, ყურადღება ისედაც გამახვილებული აქვთ. მათთვი პოლიტიკური ფაქტების სისწორეს მნიშვნელობა არ აქვს, რადგან ერთი ხმა მთავრობის გადაწყვეტილებებს მაინც ვერ შეცვლის. თუ არასწორად ვიფიქრებ, ამისთვის არანაირი ფორმით არ ვაგებ პასუხს. თუ თავს უკეთესად მაგრძნობინებს ის აზრი, რომ ვუდრო ვილსონს ზვიგენების შემოტევა უნდა გაეთვალა, მაშინ ამ პროცესიდან მიღებული ფსიქოლოგიური სიკეთე უფრო მეტია, ვიდრე ნებისმიერი უსიამოვნება, რაც შეიძლება შემხვდეს, თუ მცდარი აღმოვჩნდები".
საბოლოოდ კი, ჩვენ სიმართლეზე მეტად კომფორტი გვსურს.
სწორედ ეს არის მიზეზი, რის გამოც შეთქმულების თეორიები ქრება და ჩნდება და ამავე დროს მიზეზი, თუ რატომ ვერ იარსებებს პოლიტიკის ისტორია მათ გარეშე.
-
-
გადახედვამელანომის პირველ ინდივიდუალიზებულ ვაქცინას უკვე ასობით ადამიანზე ცდიან მელანომის პირველ ინდივიდუალიზებულ ვაქცინას უკვე ასობით ადამიანზე ცდიან
-
გადახედვაყველაზე დიდი ცხოველი, რომელსაც ხმელეთზე უარსებია — პატაგოტიტანი ყველაზე დიდი ცხოველი, რომელსაც ხმელეთზე უარსებია — პატაგოტიტანი
-
გადახედვაSETI-ს მეცნიერის თქმით, არამიწიერი სიცოცხლის აღმოჩენა გარდაუვალია და ამას ჯეიმს ვების ტელესკოპით შევძლებთ SETI-ს მეცნიერის თქმით, არამიწიერი სიცოცხლის აღმოჩენა გარდაუვალია და ამას ჯეიმს ვების ტელესკოპით შევძლებთ
-
გადახედვაამომავალი ვარსკვლავები — გიორგი გიგაშვილი პრესტიჟული ევროპული პროგრამის გამარჯვებულია ამომავალი ვარსკვლავები — გიორგი გიგაშვილი პრესტიჟული ევროპული პროგრამის გამარჯვებულია
-
-
-
-
გადახედვაილიაუნი მოსწავლეებისთვის ასტროფიზიკის პრაქტიკულ შეხვედრებს გამართავს — როგორ დავესწროთ ილიაუნი მოსწავლეებისთვის ასტროფიზიკის პრაქტიკულ შეხვედრებს გამართავს — როგორ დავესწროთ
-
-
-
გადახედვამკვლევრებმა 90 მილიონი წლის წინ მცხოვრები გიგანტური ფრინველის ნაკვალევი აღმოაჩინეს მკვლევრებმა 90 მილიონი წლის წინ მცხოვრები გიგანტური ფრინველის ნაკვალევი აღმოაჩინეს
-
-
გადახედვაკობახიძე: მიგრაციის ერთ-ერთი მიზეზი არის ის, რომ გახსნილია საზღვრები, ანუ ადვილია ქვეყნის დატოვება და ევროკავშირის ქვეყნებში გადასვლა კობახიძე: მიგრაციის ერთ-ერთი მიზეზი არის ის, რომ გახსნილია საზღვრები, ანუ ადვილია ქვეყნის დატოვება და ევროკავშირის ქვეყნებში გადასვლა
-
გადახედვა"ობობები" მარსზე — რატომ ჩნდება წითელ პლანეტაზე სეზონური მუქი ლაქები "ობობები" მარსზე — რატომ ჩნდება წითელ პლანეტაზე სეზონური მუქი ლაქები
-
გადახედვაკობახიძე აცხადებს, რომ ევროპარლამენტის რეზოლუციაში ვიზალიბერალიზაციაზე ჩანაწერს "ჩალის ფასი აქვს" კობახიძე აცხადებს, რომ ევროპარლამენტის რეზოლუციაში ვიზალიბერალიზაციაზე ჩანაწერს "ჩალის ფასი აქვს"
-
-
გადახედვალელო: ვუერთდებით 28 აპრილს დაანონსებულ ევროპულ მარშს, რათა კიდევ ერთხელ ვუთხრათ "კი" ევროპას და "არა" რუსულ კანონს! ლელო: ვუერთდებით 28 აპრილს დაანონსებულ ევროპულ მარშს, რათა კიდევ ერთხელ ვუთხრათ "კი" ევროპას და "არა" რუსულ კანონს!
-
გადახედვარუსული კანონის მეორე საკომიტეტო მოსმენა 29 აპრილს დაინიშნა რუსული კანონის მეორე საკომიტეტო მოსმენა 29 აპრილს დაინიშნა
-
გადახედვაალტ-ინფო აცხადებს, რომ საჯარო რეესტრმა მათი ახალი პარტიის, "ქართული იდეის" გაუქმების პროცესი დაიწყო ალტ-ინფო აცხადებს, რომ საჯარო რეესტრმა მათი ახალი პარტიის, "ქართული იდეის" გაუქმების პროცესი დაიწყო
-
გადახედვა18-წლიანი პატიმრობა მიესაჯა პირს, რომელმაც ყოფილი ცოლი დაჭრა, მისი ქმარი კი მოკლა 18-წლიანი პატიმრობა მიესაჯა პირს, რომელმაც ყოფილი ცოლი დაჭრა, მისი ქმარი კი მოკლა
კომენტარები