როგორ შექმნეს სტალინმა და საბჭოთა კავშირმა შამპანური მუშათა კლასისთვის
1936 წელს პარტიამ მოულოდნელად აზრი იცვალა და იქამდე დაგმობილი შუშხუნა ღვინის მასობრივი წარმოება დაიწყო.
როცა ავტორიტარი მმართველები ერთი კონკრეტული საკვები პროდუქტისადმი გამორჩეულ ყურადღებას იჩენენ, ამან მთლიანი ქვეყნის მასშტაბით და თაობათა მანძილზე შეიძლება შეცვალოს ჭამა-სმასთან დაკავშირებული ადათ-წესები. სწორედ ამის მაგალითია სტალინის დამოკიდებულება შუშხუნა ღვინოსადმი, რომელიც გასული საუკუნის 30-იანი წლებიდან საბჭოთა კავშირში გაშლილ საზეიმო სუფრათა განუყრელი ნაწილი გახდა.
ადრეულ 1930-იან წლებში საბჭოთა კავშირი კატასტროფულმა შიმშილმა მოიცვა. კოლექტივიზაციის ქაოსმა, რომელსაც თან ერთვოდა მწირი მოსავალი და მკაცრი სოციალურ-ეკონომიკური პირობები, ქვეყანაში მარცვლეულის მომყვანი რეგიონები გააპარტახა. მილიონობით ადამიანი შიმშილისგან დაიღუპა. მატარებლის ლიანდაგები და გზები — გვამებით, ხოლო ჰაერი მათი ხრწნის მძაფრი სუნით აივსო. მშიერ გლეხთა ბრბო სოფლებში დახეტიალობდა და სასოწარკვეთილი ეძებდა სამსახურს ან საჭმელად ვარგის რაიმეს: სიმინდის ტაროს, რკოს, ბალახს, კატებს, ძაღლებს და, რაც ყველაზე შემზარავია, ერთმანეთსაც კი.
ამ უმძიმესი პერიოდიდან სულ რაღაც სამი წლის შემდეგ — მაშინ, როდესაც პირველადი საჭიროების საგნები ბევრისთვის ჯერ კიდევ ხელმიუწვდომელი იყო — კრემლმა ყურადღება სრულიად სხვა სახის დეფიციტურ პროდუქტზე, შამპანურზე გადაიტანა. 1936 წელს საბჭოთა ხელისუფლებამ შუშხუნა ღვინოს წარმოების მნიშვნელოვნად გაზრდის გადაწყვეტილება მიიღო, რითაც მომდევნო წლების განმავლობაში მილიონობით ბოთლის გამოშვების ამბიციური მიზანი დაისახა.
კონტექსტის გათვალისწინებით უაღრესად რთული წამოწყების, კომუნისტური შამპანურის ინდუსტრიის შექმნის იდეა თვით იოსებ სტალინს ეკუთვნოდა. ამ პროდუქტით ბელადის დაინტერესებას მის ქართულ წარმომავლობასაც უკავშირებენ. გასაკვირი არაა, რომ როგორც ღვინის წარმოების უძველესი კულტურის მქონე ქვეყანაში დაბადებულს, დიქტატორს ამ სასმელისადმი განსაკუთრებული დამოკიდებულება ჰქონდა. მან განაცხადა, რომ შამპანური "კარგად ყოფნის, კარგად ცხოვრების მნიშვნელოვანი ნიშანი" გახლდათ და რომ მას სოციალიზმი ყველასთვის ხელმისაწვდომად აქცევდა. ამ სენტიმენტს ცოტა რამ თუ ჰქონდა საერთო ლენინის მიერ წლების წინ გაცემული უბრალო, "პურისა და მშვიდობის" დაპირებასთან.
შამპანურის ზღვად გადმოდენის პირობის ასრულება პარტიამ 1936-შივე, სასურსათო ტალონების გაუქმებიდან სულ რაღაც ერთი წლის შემდეგ შეძლო. იმის საჩვენებლად, რომ საბჭოთა კავშირს გაჭირვებასა და დევნაზე მეტის შემოთავაზება შეეძლო, ხელისუფლებამ ერთდროულად დაიწყო შამპანურისა და სხვა ძვირადღირებული პროდუქტების მასობრივი წარმოება და მათი ყველასთვის ხელმისაწვდომად ქცევა.
"მიზანი ის გახლდათ, რომ შამპანურის, შოკოლადის და ხიზილალის მსგავსი პროდუქტების შეძენა შედარებით დაბალ ფასად ყოფილიყო შესაძლებელი. ასე ისინი იტყოდნენ, რომ ახალი საბჭოთა კავშირის მუშათა კლასი ძველი სამყაროს არისტოკრატებივით ცხოვრობდნენ", — გვიხსნის იუკა გრონოვი, წიგნის, ხიზილალა შამპანურით: კოლექტიური ფუფუნება და კარგი ცხოვრების იდეალები სტალინის რუსეთში, ავტორი.
მაგრამ სანამ პროლეტარიატი შამპანურის ბოთლებს გახსნიდა, იქამდე მეღვინეებს შუშხუნა ღვინო შეზღუდული ხარჯებით უნდა ეწარმოებინათ. ასეთი წარმოება დიდ სამრეწველო მასშტაბებს ითხოვდა, რაც ტრადიციული დაძველების მეთოდის გამოყენებას შეუძლებელს ხდიდა. თუმცა გამოსავალი მეღვინე ანტონ ფროლოვ-ბაგრეიევმა იპოვა. მან ფერმენტაციის პროცესის ფრანგული მეთოდი ახალი ტექნოლოგიით ჩაანაცვლა: აღმოჩნდა, რომ ჰერმეტიზებულ ცისტერნებს დაღვინების 3-წლიანი პროცესი 1 თვემდე ჩამოჰყავდა, რაც 5 ათასიდან 10 ათასამდე ლიტრის ერთდროულად წარმოების საშუალებას იძლეოდა.
სტალინის შუშხუნა რიტორიკის რეალობად გადასაქცევად საბჭოთა ხელისუფლებამ მთელი რიგი რეზოლუციები გამოსცა. ბიუროკრატებმა ახალი მეღვინეობების, ქარხნების თუ საწყობების აშენების და ათასობით თანამშრომლის დაქირავებისა და მომზადების ბრძანება გასცეს. საჭირო რესურსები გამოიყო და სახელმწიფო ბანკმა მილიონობით რუბლის ღირებულების ინიციატივის დასაფინანსებლად სპეციალური ანგარიშიც კი გახსნა.
სტალინის ხედვის ამბიციურობა ოფიციალურად გამოქვეყნებულ გეგმაშიც გამოჩნდა, რომლის მიხედვითაც, ახლადწარმოქნილ ინდუსტრიას 1942 წლისთვის ყოველწლიურად 12 მილიონი ბოთლი უნდა გამოეშვა. რადგან საბჭოთა კავშირის პირველ წლებში შამპანური ბურჟუაზიულ გადმონაშთად შეირაცხა, მრავალი ვენახი ან განადგურებული იყო, ან სხვა სახის მოსავლის მოსაყვან ნაკვეთად გადაეკეთებინათ. გადარჩენილი და სახელმწიფო საკუთრებაში მყოფი ღვინის ქარხნები კი ძლივსღა ფუნქციონირებდნენ.
საბჭოთა მევენახეობის კატასტროფულმა მდგომარეობამ წარმოების მიზნების მიღწევა შეუძლებელი გახადა. "პროგნოზები არასდროს იყო რეალური, მაგრამ თუკი ქარხნები მათ განხორციელებას ვერ შეძლებდნენ, მაშინ იქ მომუშავე ან მათ სათავეში მყოფი ადამიანები ხალხის მტრებად შეიძლება გამოეცხადებინათ და თავიდან მოეშორებინათ", — ამბობს დარა გოლდშტეინი, კვების ექსპერტი და წიგნის, ჩრდილოეთის ქარის მიღმა: რეცეპტებსა და ტრადიციებში დანახული რუსეთი, ავტორი. როდესაც შავი ზღვის რუსეთის სანაპიროზე მდებარე აბრაუ-დიურსოს ვენახმა 1938 წელს მოლოდინები ვერ გაამართლა, საბჭოთა გაზეთმა, იზობილიე, ეჭვქვეშ დააყენა მისი დირექტორის ქვეყნისადმი ერთგულება და განაცხადა, რომ მეღვინეობის სფერო "კლასობრივი მტრებისგან უნდა გაწმენდილიყო".
საბჭოთა შამპანურის წარმოების პრიორიტეტი რაოდენობა იყო და არა — ხარისხი. მწარმოებლებმა მოლდოვადან ტაჯიკეთამდე არსებული ადგილობრივი ვაზის ჯიშები ძირფესვიანად ამოძირკვეს და ჩაანაცვლეს უფრო გამძლე, დიდი მოსავლის მომტანი ისეთი ჯიშებით, როგორებითაც ტკბილეულის მოყვარული სტალინის გულს მოიგებდნენ. ცენტრალიზებული ქარხნები ყურძენს მთელი ქვეყნიდან იღებდნენ და დიდი რაოდენობით ღვინის ნარევს ბოთლებში ჩასასხმელად უზარმაზარ ქარხნებში გზავნიდნენ. იქ კი, ფროლოვ-ბაგრეიევის ცისტერნის მეთოდითა და მექანიზებული სისტემით, საათში ათასობით ბოთლი მზადდებოდა. შედეგად შეიქმნა სოვეცკოე შამპანსკოე — რიგითი საბჭოთა მუშისთვის განკუთვნილი იაფფასიანი, სიროფივით ტკბილი შუშხუნა ღვინო.
"ხარისხი მაღალი იმიტომ არ იყო, რომ მთავარი მიზანი მასობრივი წარმოების მიღწევა გახლდათ", — ამბობს გოლდშტეინი, — "გემოსა და დახვეწილობის საკითხი მეორეხარისხოვანი იყო". ცხადია, ქარხნები ღვინოში სხვადასხვა ქიმიკატსა და შაქარს ურევდნენ, რათა მისი დაბალი ხარისხი შეენიღბათ.
საბჭოთა შამპანურის გემო დასავლეთში მცხოვრებისთვის, რომელიც მშრალ შამპანურსაა მიჩვეული, ძალიან ტკბილია. "ბავშვობაში ჩემთვის მას ალკოჰოლიანი გაზიანი სასმლის გემო ჰქონდა", — ამბობს ანია ვონ ბრეზმენი, კულინარი მწერალი, რომელიც საბჭოთა კავშირში დაიბადა, — "მას სიტკბოება დაჰკრავდა და იაფფასიანი, თუმცა თავშესაქცევი გემო ჰქონდა. შეგეძლო, უამრავი დაგელია".
ამასთან, რკინის ფარდის მიღმა მხოლოდ საბჭოთა შამპანური იყო ხელმისაწვდომი და მათთვის, ვინც სოციალისტური ბანაკის ქვეყანაში გაიზარდა, ეს გემო მუდამ იქნება გადაჯაჭვული მოგონებებთან და ნოსტალგიასთან. "რთულია, ამ სასმლის გემოს იმ გამოცდილებიდან გამოცალკევება, რომელიც ახალგაზრდობაში მოსკოვში გატარებული ცხელი, გვიანი ზაფხულის საღამოებთან ან კიევში, მდინარე დნეპრის სანაპიროზე ყოფნასთან ასოცირდება", — ამბობს გრონოვი.
ათწლეულის მიწურულს საბჭოთა შამპანური უკვე ფართოდ იყო ხელმისაწვდომი მოსკოვისა და სხვა დიდი ქალაქების მაღაზიებში. მოგვიანებით, 1950-იან წლებში, მას ლენინის სახელობის სტადიონის მიმდებარედ ჭიქებითაც კი ყიდდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ შამპანური ყოველდღიური მოხმარებისათვის ძვირადღირებული პროდუქტი იყო, ის ყველა საბჭოთა დღესასწაულის აღნიშვნის მნიშვნელოვან ნაწილად იქცა. "ახალი წლის შამპანურის გარეშე აღნიშვნა წარმოუდგენელი გახლდათ. ის აუცილებელი სასმელი იყო სუფრაზე", — ამბობს გოლდშტეინი.
საბჭოთა შამპანურის მასობრივი წარმოება უფრო დიდი პროპაგანდისტული კამპანიის ნაწილი გახლდათ, რომლის მიზანიც სოციალიზმის მიერ მოტანილი კულტურული და ეკონომიკური პროგრესის დემონსტრირება იყო. "ის თითქოს საბჭოთა კავშირის კოკა-კოლა იყო, რომელიც კარგ საბჭოთა ცხოვრებას გამოხატავდა", — აცხადებს გრონოვი.
"მაშინ ძალიან წინააღმდეგობრივი პერიოდი იყო. არსებობდა ბედნიერების მთლიანი ინდუსტრია, რომელიც მხიარულ რომანტიკულ კომედიებსა და ფილმებს აწარმოებდა — შამპანური და შოკოლადიც სწორედ მის ნაწილს წარმოადგენდა", — გვიხსნის ბრეზმენი, — "ზედაპირზე საზოგადოება მოლხენით ცხოვრობდა, თუმცა, ამავდროულად, ადამიანებს ყოველღამე აპატიმრებდნენ და მოსახლეობაც მუდმივ ტერორს განიცდიდა". შამპანურის ფერადი რეკლამის ხილვა იმ ტრანსპორტის გვერდებზეც კი შეიძლებოდა, რომელსაც პატიმრები საბჭოთა ქალაქებიდან გულაგებში გადაყავდა.
საბჭოთა შამპანურის პარადოქსი ხაზს უსვამს რკინის ფარდის მიღმა არსებული ცხოვრების წინააღმდეგობრიობას, სადაც დახლები კი ცარიელი იყო, თუმცა შამპანური ყველასთვის ხელმისაწვდომი გახლდათ. "ეს გვაჩვენებს, რომ ტოტალიტარულ სახელმწიფოში ცხოვრება მხოლოდ ნაცრისფერი და საშინელი არ ყოფილა", — ამბობს ვონ ბრეზმენი, — "სიხარულის, ბედნიერებისა და ზეიმის წუთები ტერორით სავსე ეპოქაში განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენდა".
ამ სიმსუბუქის მოგონებები დღემდე ასულდგმულებს საბჭოთა ნოსტალგიას თანამედროვე რუსეთში. ამის შედეგად, იზრდება მოთხოვნა საბჭოთა შამპანურზე, რომელსაც ახლა მხოლოდ კერძო კომპანიები აწარმოებენ. თუმცა, საბჭოთა შამპანურის წყურვილი მოგონებასა და წარსულის გადაწერას შორის ზღვარს ხშირად შლის. "ეს მრავალწახნაგონავი ტოტემებია. საბჭოთა შამპანური მდარე ხარისხის თუმცა სასიამოვნო და თავშესაქცევი სასმელია, მაგრამ ის, ამავდროულად, ტრაგიკული დროის გამომხატველი სიმბოლოცაა", — ამბობს ბრეზმენი, — "ვფიქრობ, ის სხვადასხვა მნიშვნელობით დატვირთული ნივთია — თითქოს შამპანურის ბოთლში ბომბი მოუთავსებიათო".
-
გადახედვათსუ-ში მყოფ სტუდენტებს დაცვის თანამშრომლები და ერთი უცნობი პირი დაუპირისპირდნენ თსუ-ში მყოფ სტუდენტებს დაცვის თანამშრომლები და ერთი უცნობი პირი დაუპირისპირდნენ
-
გადახედვა"ჩემი ხმა" 25 ნოემბერს, დილის 9 საათზე, პარლამენტის უკან აქციას აანონსებს "ჩემი ხმა" 25 ნოემბერს, დილის 9 საათზე, პარლამენტის უკან აქციას აანონსებს
-
გადახედვამერია: კოსტავას ქუჩის ნაწილზე საავტომობილო მოძრაობა დროებით შეიზღუდება მერია: კოსტავას ქუჩის ნაწილზე საავტომობილო მოძრაობა დროებით შეიზღუდება
-
გადახედვაილიაუნის "ა" კორპუსის წინ ხვალ 7 ლექცია ჩატარდება — ლექციების განრიგი ილიაუნის "ა" კორპუსის წინ ხვალ 7 ლექცია ჩატარდება — ლექციების განრიგი
-
გადახედვამამუკა ხაზარაძე გახარიას გუნდს შეხვედრას სთავაზობს მამუკა ხაზარაძე გახარიას გუნდს შეხვედრას სთავაზობს
-
გადახედვა22 ნოემბერს თბილისის ნაწილს ელექტროენერგია შეეზღუდება 22 ნოემბერს თბილისის ნაწილს ელექტროენერგია შეეზღუდება
-
გადახედვაგიორგი ვაშაძე: შაბათს გვექნება დიდი აქცია გიორგი ვაშაძე: შაბათს გვექნება დიდი აქცია
-
გადახედვაპუტინის თქმით, ბაიდენის ადმინისტრაციის გადაწყვეტილების საპასუხოდ, უკრაინაში ახალი ჰიპერბგერითი ბალისტიკური რაკეტა გამოიყენეს პუტინის თქმით, ბაიდენის ადმინისტრაციის გადაწყვეტილების საპასუხოდ, უკრაინაში ახალი ჰიპერბგერითი ბალისტიკური რაკეტა გამოიყენეს
-
გადახედვასსს ცრუს უწოდებს მოქალაქის მიერ გავრცელებულ ინფორმაციას, თითქოს მას დაუკავშირდნენ და 5 პოლიციელის თავდასხმაში და მიმალვაში დაადანაშაულეს სსს ცრუს უწოდებს მოქალაქის მიერ გავრცელებულ ინფორმაციას, თითქოს მას დაუკავშირდნენ და 5 პოლიციელის თავდასხმაში და მიმალვაში დაადანაშაულეს
-
გადახედვაპროკურატურა ბრალდებას დაუმძიმებს პირს, რომელმაც საგარეჯოში მეუღლეს სიცოცხლისთვის სახიფათო დაზიანებები მიაყენა — ქალი კლინიკაში გარდაიცვალა პროკურატურა ბრალდებას დაუმძიმებს პირს, რომელმაც საგარეჯოში მეუღლეს სიცოცხლისთვის სახიფათო დაზიანებები მიაყენა — ქალი კლინიკაში გარდაიცვალა
-
გადახედვააშშ-მა რუსულ "გაზპრომბანკს" სანქციები დაუწესა აშშ-მა რუსულ "გაზპრომბანკს" სანქციები დაუწესა
-
გადახედვალიზი თირქია: საგამოძიებოში მითხრეს, რომ გაურკვევლობა მოხდა ლიზი თირქია: საგამოძიებოში მითხრეს, რომ გაურკვევლობა მოხდა
-
გადახედვაგიორგი გახარია: "ოცნებას" მალე წამოვაძახებ რაღაცებს, პირველ რიგში ბოდიშს გავახსენებ გიორგი გახარია: "ოცნებას" მალე წამოვაძახებ რაღაცებს, პირველ რიგში ბოდიშს გავახსენებ
-
გადახედვა1 იანვრიდან "საზოგადოებრივი მაუწყებლის" გენერალური დირექტორის ხელფასი 16 250 ლარი იქნება 1 იანვრიდან "საზოგადოებრივი მაუწყებლის" გენერალური დირექტორის ხელფასი 16 250 ლარი იქნება
-
გადახედვადამკვირვებლები აცხადებენ, რომ ქართულ დიასპორას ხმის მიცემის უფლება შეეზღუდა დამკვირვებლები აცხადებენ, რომ ქართულ დიასპორას ხმის მიცემის უფლება შეეზღუდა
-
გადახედვაგიორგი კალანდარიშვილს 6-საათიანი გამოკითხვის შემდეგ, კომენტარი არ გაუკეთებია გიორგი კალანდარიშვილს 6-საათიანი გამოკითხვის შემდეგ, კომენტარი არ გაუკეთებია
-
გადახედვააზერბაიჯანელ აქტივისტ ვაფა ნაგს COP29-ის პროტესტისთვის სამთავრობო მედია ესხმის თავს აზერბაიჯანელ აქტივისტ ვაფა ნაგს COP29-ის პროტესტისთვის სამთავრობო მედია ესხმის თავს
-
გადახედვაარსებობს სიტყვა, რომელიც მრავალ ენაში უნივერსალურია არსებობს სიტყვა, რომელიც მრავალ ენაში უნივერსალურია
-
გადახედვადღეს 20 საათზე მელიქიშვილზე საპროტესტო აქცია — "მათეს თავისუფლებისთვის" გაიმართება დღეს 20 საათზე მელიქიშვილზე საპროტესტო აქცია — "მათეს თავისუფლებისთვის" გაიმართება
-
გადახედვაეროვნულმა ბანკმა ლარის ახალი კურსი დაადგინა ეროვნულმა ბანკმა ლარის ახალი კურსი დაადგინა
-
გადახედვა24 ნოემბერს, თავისუფლების მოედანზე ქალთა მარში გაიმართება 24 ნოემბერს, თავისუფლების მოედანზე ქალთა მარში გაიმართება
კომენტარები