ჩვენ ყველანი მუსიკისადმი მიდრეკილებით ვიბადებით. ეს მიდრეკილება თვითნებურად ვითარდება და მუსიკის მოსმენით იხვეწება. თითქმის ყველა ადამიანი ფლობს უნარს, რომელიც მუსიკის შესაგრძნობად და დასაფასებლადაა საჭირო. როგორც დადგინდა, ახალშობილებიც კი მგძნობიარენი არიან მათ გარშემო არსებული ხმების ინტონაციის, მელოდიის, რიტმისა და დინამიკისადმი. ეს ყველაფერი იმაზე მოწმობს, რომ ადამიანის ბიოლოგია დაბადების დღიდან მზად არის მუსიკისთვის - მის აღსაქმელად და მისგან სიამოვნების მისაღებად.

ადამიანის მუსიკალურობა აშკარად განსაკუთრებულია. ეს გახლავთ ბუნებრივი, თვითნებურად განვითარებადი თვისებათა ნაკრები, რომელიც იკვებება ან იზღუდება ჩვენი შემეცნებითი უნარებით - ყურადღებით, მეხსიერებით თუ მოლოდინით - და ბიოლოგიური მიდრეკილებებით. მაგრამ რა აქცევს მას განსაკუთრებულად? არის ამის მიზეზი ის, რომ ცოცხალ არსებათა შორის მხოლოდ ჩვენ ვფლობთ ასეთ ფართო მუსიკალურ რეპერტუარს? მუსიკისადმი ჩვენი მიდრეკილება ისეთივე უნიკალურია, როგორიც - ენისადმი? თუ მუსიკალურობას იმგვარი ევოლუციური ისტორია აქვს, რომელსაც სხვა ცხოველებიც იზიარებენ?

დარვინი ვარაუდობდა, რომ ყველა ხერხემლიანი ცხოველი რიტმსა და მელოდიას მსგავსი ნერვული სისტემის ქონის გამო აღიქვამდა და აფასებდა. ის დარწმუნებული იყო, რომ ადამიანის მუსიკალურობას ბიოლოგიური საფუძვლები ჰქონდა. მან, ასევე, მუსიკისადმი მგრძნობელობა უძველეს თვისებად მოიხსენია - იმაზე ძველადაც კი, ვიდრე ენისადმი მგრძნობელობაა. უფრო მეტიც, ის მუსიკალურობას ორივეს, მუსიკისა და ენის აღქმის ბაზისად მიიჩნევდა და ადამიანებსა და ცხოველებში მის არსებობას სქესობრივი გადარჩევის ევოლუციურ მექანიზმს მიაწერდა.

მაგრამ მაინც რამდენად მსგავსადაა განვითარებული ეს თვისება ადამიანებსა და ცხოველებში? მუსიკალურობა უნიკალურად ადამიანური უნარია თუ მას, როგორც დარვინი ეჭვობდა, სხვა ცხოველებთან ვიზიარებთ "ჩვენი ნერვული სისტემების საერთო ფიზიოლოგიური აგებულებიდან" გამომდინარე? მუსიკისა და მუსიკალურობის ევოლუციის გასაგებად აუცილებელია, რომ მუსიკის შემადგენელი კომპონენტები გამოიყოს, რათა დავაკვირდეთ, როგორ აღიქვამენ თითოეულ მათგანს ადამიანები და ცხოველები. მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება განვსაზღვროთ, რამდენად განსაკუთრებულია მუსიკალურობისადმი ადამიანისეული მიდრეკილება.

მეოცე საუკუნის დასაწყისში ივანე პავლოვმა აღმოაჩინა, რომ ძაღლებს შეეძლოთ ცალკეული ხმის დამახსოვრება და მისი საკვებთან დაკავშირება. მგლებსა და ვირთხებს კი თავიანთი სახეობის წევრების იდენტიფიცირება მათ მიერ გამოცემული ხმების საფუძველზე შეუძლიათ. მათ, ასევე, ბგერათა სიმაღლეების აღქმის უნარიც აქვთ. იგივე შეიძლება ითქვას შოშიებსა და მაკაკის გვარის რეზუსებზე.

თუმცა ამაზე გაცილებით კომპლექსური მუსიკალური უნარი ფარდობითი სმენის ქონაა. ადამიანთა უმრავლესობა მუსიკის არა ცალკეულ ტონებსა და სიხშირეებს უსმენს, არამედ - მთლიან მელოდიას. არ აქვს მნიშვნელობა, ჟუჟუნა წვიმას მაღალ ტონალობაში მოისმენ თუ დაბალში - მის ამოცნობას ორივე შემთხვევაში წარმატებულად შეძლებ.

ხმაურიან კაფეშიც კი რომ მოკრა ყური ნაცნობ მელოდიას, მაშინაც დაუყოვნებლად ამოიცნობ მას. მაგრამ ვინ ასრულებს ამ სიმღერას? შენ გონებას ძაბავ, რომ ასოციაციური ბმებით გაიხსენო მომღერლის სახელი ან სიმღერის სათაური. და თუ არაფერი გამოგივა, სმარტფონს იღებ და დინამიკებს უშვერ. შესაბამისი აპლიკაცია ყველა საჭირო ინფორმაციას წამებში გაწვდის და უკვე ზუსტად იცი, რომელი სიმღერა გაიგონე, ვინ მღეროდა მას და რომელი ალბომიდან იყო ის.

ეს რომ შესაძლებელი გამხდარიყო, აპლიკაციის შემქმნელებმა კომერციულად ხელმისაწვდომი ჩანაწერების უმეტესობა სისტემატურად გააანალიზეს და ეფექტიანად აღნუსხეს. თითოეული სიმღერის უნიკალური აღწერა - აკუსტიკური სახასიათო ნიშანი, რომელიც ცალკეული სიმღერის სპეციფიკურ ხმოვან თვისებებზე მიუთითებს - უზარმაზარ არქივში ინახება. კომპიუტერული პროგრამა სმარტფონში ჩაწერილი მუსიკის ნაწილის სახასიათო ნიშნებს არქივში არსებულებს ადარებს და სწრაფად და ზედმიწევნითი სიზუსტით ადგენს ჩანაწერს. კომპიუტერისათვის ამ დავალებისთვის თავის გართმევა უადვილესია; აი, ადამიანებისათვის კი ეს ფაქტობრივად შეუსრულებელია მისიაა.

თუმცა თუ შენს სმარტფონს იმ ადამიანს მიუშვერ, რომელიც იმავე სიმღერას მღერის, რაც ცოტა ხნის წინ კაფეში დინამიკებიდან გაისმა, პროგრამა მელოდიის იდენტიფიცირებას ან საერთოდ ვერ შეძლებს, ან არასწორ შედეგს განახებს. ეს იმიტომ, რომ რადგან შესრულებული სიმღერის ვერსია გაანალიზებულ მუსიკათა საცავში არ მოიპოვება, პროგრამა მელოდიის სახასიათო ნიშნებს ვერ მიაგნებს. პროგრამისგან განსხვავებით, ადამიანები დაუყოვნებლივ ამოიცნობდნენ სიმღერას და, შეიძლება, რამდენიმე დღის განმავლობაში ეს მელოდია მათ მეხსიერებაშიც კი ჩარჩენილიყო.

კომპიუტერს გრძნობები რომ ჰქონდეს, ნამდვილად გააოცებდა ის ფაქტი, რომ ჩვენ, ადამიანებს,სიმღერის მხოლოდ ნაწილის გაგონებაც გვყოფნის მელოდიის და მისი შემსრულებლის ამოსაცნობად - არ აქვს მნიშვნელობა, რა ტონალობაში, ტემპში ან რამდენად ზედმიწევნით იქნებოდა ის შესრულებული. მუსიკის მოსმენით მიღებული სიამოვნების ნაწილი ადამიანებისთვის ტონებს შორის მელოდიური და ჰარმონიული კავშირებისა და ურთიერთობის ფორმების ამოცნობით მიიღება.

დიდი ხნის განმავლობაში მეცნიერებს სჯეროდათ, რომ მგალობელ ბეღურებს მელოდიების ამოცნობა და დამახსოვრება ბგერის სიმაღლეზე ან ფუნდამენტურ სიხშირეზე დაყრდნობით შეეძლოთ, რაც, თავის მხრივ, აბსოლუტური სმენით გამომუშავებადი უნარია. ჩიტების მკვლევარი სტიუარტ ჰალსი ამ დასკვნამდე 40 წლის წინ მივიდა, როდესაც ევროპულ შოშიებზე სმენითი ფუნქციების შემსწავლელი ექსპერიმენტები ჩაატარა. კვლევამ აჩვენა, რომ შოშიებს აღმავალი და დაღმავალი ტონების მიმდევრობის გარჩევა შეეძლოთ, მაგრამ არა მაშინ, როდესაც მიმდევრობას თავდაპირველზე ოდნავ განსხვავებულ ხმის სიმაღლეზე ასმენინებდნენ. ჰალსმა ამიტომ დაასკვნა, რომ ჩიტები აბსოლუტურ სიხშირეებზე ფოკუსირდებიან. აღმოჩნდა, რომ ევროპულ შოშიებს, მრავალი ძუძუმწოვრის მსგავსად, ფარდობითი სმენის ნაცვლად აბსოლუტური სმენა ჰქონდათ.

ფარდობითი სმენა ისეთი მელოდიების ამოცნობის უნარს ეწოდება, რომლებშიც ბგერის სიმაღლეებია შეცვლილი და ის ადამიანებში კარგადაა შესწავლილი. ნევროლოგიური კვლევები აჩვენებს, რომ ფარდობითი სმენა იყენებს სხვადასხვა ნერვული მექანიზმის რთულ ქსელს - მათ შორის, სმენით და პარიეტალურ ქერქებს შორის ურთიერთობას. მსგავსი ქსელის არსებობა მგალობელი ბეღურების ტვინში არ აღინიშნება. ეს გარემოება ადამიანის მუსიკალურობის ბიოლოგიური საფუძვლების კვლევისას ერთიორად მნიშვნელოვანს ხდის კითხვას, ადამიანების გარდა სხვა რომელიმე ცხოველს თუ აქვს გამომუშავებული ფარდობითი სმენის უნარი.

რამდენადაც ამ ეტაპზე ვიცით, ცხოველთა სახეობების უმეტესობას არ გააჩნია ფარდობითი სმენა. როგორც ჩანს, ამ მხრივ ადამიანები გამონაკლისები არიან. თუმცა აქ ჩნდება კითხვა, რამდენადაა ფარდობითი სმენა მხოლოდ ბგერის სიმაღლის აღქმით შემოფარგლული. იქნებ, ხმას სხვა ისეთი ასპექტებიც აქვს, რომლებშიც აბსოლუტურ ფიზიკურ მახასიათებლებზე მეტად ამ ხმებს შორის არსებული კავშირები არის მუსიკალურობის განმსაზღვრელი?

2016 წელს კალიფორნიის უნივერსიტეტის მკვლევრებმა ამ კითხვაზე პასუხის ძიების გზაზე მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადადგეს წინ. მათ შოშიებს მოასმენინეს სხვადასხვა ისეთი მელოდია, რომლებშიც ორივე - ტემბრიცა და ბგერის სიმაღლეც იცვლებოდა. გამღიაზიანებელი შედგებოდა ისეთ ტონთა თანმიმდევრობებისგან, რომლებშიც თითოეულ ტონს განსხვავებული ტემბრი ჰქონდა. ექსპერიმენტის ფარგლებში მელოდიების ის აკუსტიკური ასპექტები შეისწავლეს, რომლებიც ჩიტებმა მათთვის ახალი, იქამდე მოუსმენელი მელოდიების კლასიფიცირებისთვის გამოიყენეს.

რაც უნდა გასაოცრად ჟღერდეს, მკვლევრებმა აღმოაჩინეს, რომ შოშიები ხმოვანი სტიმულების ერთმანეთისგან გასარჩევად ბგერის სიმაღლეს არ იყენებენ, სანაცვლოდ ისინი ტემბრსა და ტემბრებს შორის ცვლილებებს ეყრდნობიან, რასაც მეორენაირად სპექტრული კონტური ეწოდება. ჩიტებმა კონკრეტული სიმღერის ამოცნობა მას შემდეგაც შეძლეს, რაც ხმის ვოკოდირების ტექნიკის გამოყენებით მელოდიიდან ბგერათა სიმაღლის შემცველი მთლიანი ინფორმაცია მოაცილეს. ამ მანიპულაციის შედეგად შექმნილი მელოდია ბგერათა ხმაურიან წყობას წააგავს - ასეთ დროს ერთი ნოტი მეორეს კი ცვლის, მაგრამ ეს ცვლილება აღქმადი ტონალობისგან დაცლილია. მგალობელი ბეღურები ტონალობას ყურადღებას მხოლოდ მაშინ აქცევენ, როცა მასტიმულირებელი ხმა ყოველგვარი სპექტრული ინფორმაციისგანაა განძარცვული, ანუ წმინდა ნოტებისგან შედგება.

რაც შეეხება მელოდიის აღქმას, მგალობელი ბეღურები, ძირითადად, სპექტრულ ინფორმაციასა და მის ცვლას ეყრდნობიან, კერძოდ იმას, თუ როგორ იცვლება სპექტრული ენერგია ერთი ხმიდან მეორეზე გადასვლისას. ამის საპირისპიროდ, ადამიანები ხმის სიმაღლეს უსმენენ, ხოლო ტემბრს ნაკლებ ყურადღებას აქცევენ.

შეიძლება ითქვას, რომ მგალობელი ბეღურები ისევე უსმენენ მელოდიებს, როგორც ადამიანები - მეტყველებას. მართლაც, მეტყველებისას ადამიანები ყურადღებას უმეტესად სპექტრულ ინფორმაციაზე ვამახვილებთ. სწორედ ეს გვაძლევს იმის საშუალებას, რომ განსხვავებული ბგერების შემცველი სიტყვები ერთმანეთისგან გავარჩიოთ. მუსიკაში კი მელოდია და რიტმი ითხოვს ჩვენგან სრულ ყურადღებას. მაშინ, როცა, საუბრისას ბგერის სიმაღლე მეორეხარისხოვანია, - მან, შეიძლება, მოსაუბრის ვინაობაზე ან ნათქვამის ემოციურ დატვირთვაზე გვითხრას რამე, - მუსიკაში ის პირველხარისხოვნად იქცევა. ადამიანებში მუსიკისა და საუბრის მოსმენის გამოცდილებებს შორის მსგავსი განსხვავებათა არსებობა კვლავაც დამაინტრიგებელ და ამოუცნობ ფენომენად რჩება.

ამ მოვლენის ერთ-ერთი სავარაუდო ახსნა ის არის, რომ მუსიკალურობა თავის ტვინის იმ ქერქოვანი სისტემების გვერდითი შედეგია, რომლებიც მეტყველებისთვის განვითარდა და მუსიკით სუპერნორმალურად სტიმულირდება. ამის საპირისპირო ახსნის მიხედვით კი შესაძლებელია, რომ მუსიკალურობა ჩვენში უფრო ადრე განვითარდა, ვიდრე ორივე - ენაც და მუსიკაც. ამ შემთხვევაში, მუსიკალურობა შეიძლება განიმარტოს მგრძნობელობად, რომელსაც ადამიანი მრავალ სხვა სახეობასთან იზიარებს, მაგრამ ჩვენში ეს მიდრეკილება დროთა განმავლობაში ორ, ნაწილობრივ ურთიერთგადაჯაჭვულ კოგნიტურ სისტემად - მუსიკისა და ენის აღქმად გარდაიქმნა.

ამ იდეის გამამყარებელ ემპირიულ მონაცემად შეიძლება ჩაითვალოს მაიკლ სპირინგსის, ვენის უნივერსიტეტის მკვლევრის მონათხრობი იმაზე, თუ როგორ ისწავლეს ზოლიანმა სკვინჩებმა ხმათა თანმიმდევრობებში განსხვავებების შემჩნევა. ხმათა ეს თანმიმდევრობები წარმოადგენდნენ ისეთ სამეტყველო ერთეულებს, როგორებიცაა მო, კა და პუ მარცვლები. სხვადასხვა ტიპის ქცევითი ექსპერიმენტის ფარგლებში იცვლებოდა ამ მარცვლების რიგითობა, ხმის სიმაღლე, ხანგრძლივობა და დინამიკური დიაპაზონი (სპექტრული კონტური).

თავდაპირველად ზოლიანმა სკვინჩებმა განსხვავების აღქმა შეძლეს შემდეგი ტიპის თანმიმდევრობებში: Xyxy და xxyY, სადაც x და y განსხვავებული სამეტყველეო ერთეულებია, ხოლო დიდი და პატარა ასო აღნიშნავს სხვაობებეს მუსიკალურ აქცენტებს შორის სიმაღლის, ხანგრძლივობის და სიძლიერის მიხედვით. მაგალითად, სკვინჩებს უნდა აღექვათ განსხვავება MO-ca-mo-ca-სა და mo-mo-ca-CA-ს შორის.

ამის შემდეგ ზოლიან სკვინჩებს მათთვის უცნობი თანმიმდევრობა შეცვლილი აქცენტებითა და სტრუქტურით მოასმენინეს. მიზანი გახლდათ იმის გამორკვევა, სამეტყველო ბგერების რა მახასიათებლებს იყენებენ ჩიტები განსხვავებათა აღსაქმელად: მუსიკალურ აქცენტს თუ ელემენტთა თანმიმდევრობას.

როგორც სპირინგსი განმარტავს, ადამიანები განსხვავებებს უპირველესად ელემენტთა წყობაზე დაყრდნობით პოულობენ: abab განსხვავებულია aabb-ისგან, მაშინ, როცა cdcd წააგავს abab-ს. ეს იმ ჰიპოთეზას ამყარებს, რომ ადამიანები მსგავსი თანმიმდევრულობების მოსმენისას ყურადღებას, ძირითადად, სინტაქსზე ანუ ელემენტთა წყობაზე ამახვილებენ. სინტაქსი - იგივე სიტყვათა წყობა წინადადებებში - ენის მნიშვნელოვან მახასიათებელს წარმოადგენს.

ამის საპირისპიროდ, აღმოჩნდა, რომ ზოლიანი სკვინჩები ყურადღებას უმეტესად თანმიმდევრობათა მუსიკალურ ასპექტებზე ამახვილებენ. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ისინი გულგრილები არიან წყობის მიმართ (მათ ამ მახასიათებლის რაღაც დონეზე შესწავლა მაინც მოახერხეს). განსხვავებათა აღსაქმელად ეს ჩიტები, ძირითადად, ხმის სიმაღლეს (ინტონაციას), ხანგრძლივობასა და დინამიკურ აქცენტებს - მუსიკალურ ლექსთწყობას ეყრდნობიან.

ამ მონაცემთა ინტერპრეტაციის შედეგად იმ დასკვნის გამოტანაა შესაძლებელი, რომ ადამიანები მუსიკალური სმენის ერთ ფორმას ზოლიან სკვინჩებთან იზიარებენ. ეს სმენის ის ფორმაა, რომლის დროსაც ყურადღება ხმის მუსიკალურ ასპექტებზე მახვილდება და არა - სინტაქსსა და სემანტიკაზე, ანუ იმ ნაწილებზე რომლებსაც ადამიანები მეტყველების მოსმენისას აკვირდებიან.

აქ კვლავ დარვინი უნდა გავიხსენოთ. შესაძლებელია, რომ ადამიანებისა და ზოლიანი სკვინჩების მუსიკალური მოსმენის პროცესი ერთმანეთს ჰგავდეს?

შოშიებსა და ზოლიან სკვინჩებზე ჩატარებული კვლევები აჩვენებს, რომ მგალობელი ჩიტები ინფორმაციის მოსაპოვებლად ხმის მთლიან სპექტრს იყენებენ. როგორც ირკვევა, მათ ფარდობითი სმენის უნარი აქვთ - ანუ ხმის ტემბრის კონტურის, ინტონაციისა და დინამიკის დიაპაზონის აღქმა შეუძლიათ. ეს მოსმენის ის ფორმააა, რომელსაც მუსიკის თეორეტიკოსები დიდი ხანია, აკვირდებიან; ედგარ ვარეზეს, დიერდ ლიგეტის და კაია საარიაჰოს მსგავსი თანამედროვე კომპოზიტორები კი სმენის ამ ფორმამ იმისკენ უბიძგა, რომ თავიანთ კომპოზიციებში ტემბრისთვის მნიშვნელოვანი ადგილი მიეკუთვნებინათ.

ადამიანებში ფარდობითი სმენის უნარის არსებობა, შეიძლება, იმას ნიშნავდეს, რომ ჩვენ ხმის სიმაღლეებს შორის ურთიერთობაზე მეტის აღქმა შეგვიძლია. ნაცნობი მელოდიები, რომლებშიც ხმის სიმაღლე სრულიადაა შეცვლილი, ჩვენ ხმის კონტურის სხვა ასპექტებზე დაყრდნობით შეგვიძლია ამოვიცნოთ. თუმცა ადამიანები იშვიათად თუ ინტერესდებიან სპექტრული კონტურებით.

ეს ყველაფერი კი ერთ საინტერესო კითხვას აჩენს: რა არის საჭირო იმისათვის, რომ ადამიანმა მგალობელი ჩიტების მსგავსად შეძლოს მოსმენა? ან, პირიქით: შეუძლიათ მგალობელ ჩიტებს, ისე მოუსმინონ მუსიკას, როგორც ადამიანები უსმენენ?

როცა საქმე მოსმენას ეხება, ადამიანებსა და მგალობელ ჩიტებს თავიანთი სტრატეგიები და პრეფერენციები აქვთ. ზოლიანი სკვინჩების შესწავლისას აღმოჩნდა, რომ ისინი რიტმულ სტრუქტურას ყურადღებას ნაკლებად აქცევენ; ისინი ფოკუსირდებიან ინტონაციაზე, ტემბრსა და დინამიკურ განსხავებებზე და ნაკლებად - ხმის დროით ასპექტებზე.

როგორც ჩანს, ის რაც ადამიანებისთვის თავისთავად ცხადია, ცხოველებისთვის მაინცდამაინც აშკარა სულაც არაა. როცა მე რეგულარული რიტმის მოსმენისას ძალაუნებურად სწორედ ამ რეგულარულობას ვაქცევ ყურადღებას, ზოლიანი სკვინჩები სულ სხვა "ლოკალურ" ასპექტებზე კონცენტრირდებიან - მაგალითად, ცალკეულ ბეგრაზე ან დროით ინტერვალზე. ამ მოვლენის საილუსტრაციოდ ამერიკელი ფსიქოლოგის, ჯეიმს გიბსონის ეს მახვილგონივრული ფრაზა გამოდგება: "მოვლენები აღქმადია, დრო კი - არა". დროის აღქმა მხოლოდ მაშინაა შესაძლებელი, როცა რაღაც ხდება. ზოლიანი სკვინჩების შემთხვევაში, ეს "რაღაც", როგორც ჩანს, ის ინდივიდუალური ბგერებია, რომლებსაც ისინი გარკვეულ მახასიათებლებს მიაწერენ, და ნაკლებად - ხმების თანმიმდევრულობის დროითი სტრუქტურა, ანუ რიტმი, რომლითაც ბგერები ერთმანეთს მისდევენ.

ამ ლოგიკით, ადამიანები უფრო გლობალურად და აბსტრაქტულად ისმენენ და ყურადღებას მთლიანობაზე ამახვილებენ. ჩვენ ლამის ზედმეტად კარგად აღვიქვამთ ურთიერთკავშირებს. ეს კავშირები ზოგჯერ რეალურად არც კი არსებობენ, მაგრამ დასაბამს ჩვენი პირადი გამოცდილებებიდან და მოლოდინებიდან იღებენ. ამიტომ გვიკვირს ხოლმე, როცა ცხოველები პრობლემებს ისეთი გზებით წყვეტენ, რომლებიც ჩვენეულ მეთოდებზე რთულად გვეჩვენება. ჩვენ უნდა გვახსოვდეს, რომ ის, რაც ჩვენთვისაა უმარტივესი გამოსავალი, რომელიმე ცხოველისთვის ურთულესი შეიძლება იყოს.

განვიხილოთ მაგალითი, რომელიც ვიზუალური ხასიათის რთულ პრობლემაზე წარმოუდგენლად მარტივ გამოსავალს გვთავაზობს. წარმოიდგინეთ, რომ დავალება გახლავთ ისეთი ალგორითმის შექმნა, რომელსაც ინტერნეტში თვითმფრინავების ფოტოების მოძებნა შეეძლება. ეს ნამდვილად რთული ამოცანაა, რადგან უამრავი ისეთი ფოტო არსებობს, რომელზეც თვითმფრინავის მსგავსი გამოსახულებები შეიძლება იყოს აღბეჭდილი; მაგალითად - ლურჯ ფონზე გამოკვეთილი ფრინველები ან სხვა თეთრი ან რკინისფერი ობიექტები.

ხელოვნური ინტელექტის სფეროსთვის ამ დავალებასთან გამკლავების კლასიკური მეთოდი იქნებოდა ცოდნაზე დაფუძნებული სისტემის შექმნა კოდირებული ზუსტი წესებით იმაზე, თუ რას წარმოადგენს და რას არ წარმოადგენს თვითმფრინავი. ასეთი სია ერთობ გრძელი გამოვიდოდა. უკიდურესად რთულია, ისეთ კრიტერიუმთა ჩამონათვალის შედგენა, რომელიც ყველა თვითმფრინავს მოერგება, მაგრამ, ამასთანავე, გამორიცხავს ფრინველებსა და თვითმფრინავის მსგავს სხვა ობიექტებს.

რაც უნდა გასაკვირი იყოს, უახლესი კომპიუტერული სიმულაციები ერთმნიშვნელოვნად ამტკიცებენ, რომ იმის განსასაზღვრად, არის თუ არა ობიექტი ფოტოსურათში თვითმფრინავი, ყველაზე ეფექტიანი გზა ცოდნაზე დაფუძნებული სისტემის გამოყენება სულაც არაა. კითხვაზე - არის თუ არა ფოტოსურათზე თვითმფრინავი - პასუხის გაცემა გაცილებით მარტივად და ეფექტიანად მხოლოდ ერთ დეტალზე ფოკუსირებითაა შესაძლებელი; კერძოდ, უბრალოდ, უნდა დადგინდეს, არის თუ არა გამოსახული კადრზე წინა ბორბალი.

ზოლიანი სკვინჩები და სხვა ცხოველები, რომლებიც რეგულარულად იღებენ მონაწილეობას კატეგორიზაციის ექსპერიმენტებში, შეიძლება, სწორედ მსგავსი პრინციპით იქცევიან. ისინი უსმენენ მუსიკის "წინა ბორბალს": დეტალს, რომელსაც მუსიკის არსთან ცოტა რამ თუ აკავშირებს. ჩიტი იმახსოვრებს და ცნობს ერთ გამორჩეულ დეტალს, რომელმაც საჭმელი იმდენად ხშირად მოაპოვებინა, რომ მომავალში კვლავაც იმავე დეტალზე გააგრძელებს ყურადღების გამახვილებას.

რაც დანამდვილებით ცნობილია, არის ის, რომ ადამიანები, მგალობელი ბეღურები, მტრედები, ვირთხები და ოქროს თევზისა და კობრის მსგავსი ზოგიერთი თევზი ადვილად არჩევენ ერთმანეთისგან განსხვავებულ მელოდიებს. თუმცა კამათის საგნად რჩება ის, აკეთებენ თუ არა ეს ცხოველები ამ ყველაფერს ადამიანების მსგავსად, ანუ მუსიკის სტრუქტურული მახასიათებლების მოსმენით.

ჩრდილოეთ ამერიკული კვლევა კობრის სახეობის თევზებზე, - რომელთაც, ოქროს თევზის მსგავსად, თევზების უმეტესობაზე უკეთესად ესმით, - უჩვეულო მაგალითს გვთავაზობს. კობრთა აუდიტორული მგრძნობელობა შეიძლება შეედაროს სატელეფონო კავშირის შედეგად მოსმენილ ხმას: მიუხედავად იმისა, რომ მაღალ და დაბალ დიაპაზონებში ხმის აღქმის ხარისხი დაბალი აქვს, კობრს ხმების უმრავლესობა ძალიან სუფთად ესმის.

ექსპერიმენტის ფარგლებში, სამი კობრი - ბიუთი, ორო და პეპი - მოათავსეს აკვარიუმში ჰარვარდის უნივერსიტეტის როულენდის ინსტიტუტში, სადაც უკვე ჰქონდათ მონაწილეობა მიღებული სხვადასხვა სახის აუდიტორულ ექსპერიმენტში. წინა ცდებისას მათ ისწავლეს, რომ საკვებს მიიღებდნენ, თუ აკვარიუმის ფსკერზე მოთავსებულ ღილაკს დააწვებოდნენ და იმავე დროს მუსიკაც გაისმებოდა. უკანასკნელი ექსპერიმენტი კონცენტრირდებოდა კობრების უნარზე, ერთმანეთისგან განესხვავებინათ მელოდიები. იმის გარდა, რომ ბიუთის, ოროსა და პეპის ორ მელოდიას შორის სხვაობის აღქმა ასწავლეს, ასევე დააკვირდნენ, შეძლებდნენ თუ არა ისინი მუსიკის უცნობი ნაწილების სხვა კომპოზიციებთან მიმსგავსებას, ანუ მათ კატეგორიზებას.

მუსიკის გარჩევაზე ფოკუსირებულ ექსპერიმენტში თევზებს მოასმენინეს იოჰან სებასტიან ბახისა და ბლუზის მომღერალ, ჯონ ლი ჰუკერის კომპოზიციები, რათა ენახათ, შეძლებდნენ თუ არა ისინი მელოდიებს შორის სხვაობების აღქმას. რაც შეეხება კატეგორიზაციის ექსპერიმენტს, მეცნიერები დააკვირდნენ, შეძლებდნენ თუ არა კობრები მათთვის უცნობი კომპოზიციის ბლუზის ან კლასიკური მუსიკის ჟანრისთვის სწორად მიკუთვნებას. ამისათვის მათ მორიგეობით მოასმენინეს ბლუზის მომღერლებისა და კლასიკოსი კომპოზიტორების ჩანაწერები.

მეცნიერთა გასაკვირად, სამივე თევზმა არამხოლოდ ჯონ ლი ჰუკერისა და ბახის კომპოზიციების ერთმანეთისგან გარჩევა შეძლო, არამედ - ზოგადად ბლუზისა და კლასიკური მუსიკის ჟანრების დიფერენციაციაც. როგორც აღმოჩნდა, კობრებს განზოგადების უნარი შესწევთ, რადგან მათ ახალი, მათთვის ჯერ კიდევ უცნობი მუსიკა მოსმენილი მელოდიების მეშვეობით ნასწავლი განსხვავებების საფუძველზე დაახარისხეს.

მაგრამ კონკრეტულად რით იყო განპირობებული კობრების გადაწყვეტილებები? როგორ შეძლეს განსხვავებათა აღქმა? და კონკრეტულად რას მოუსმინეს? ამ კითხვებზე პასუხები ჯერ არ არსებობს. მაგრამ კვლევამ ის მაინც აჩვენა, რომ მათ გადაწყვეტილებები ხმის ტემბრზე დაყრდნობით არ მიუღიათ, რადგან მაშინაც კი, როცა კლასიკური მუსიკისა და ბლუზის ჟანრის კომპოზიციები სხვადახვა ტემბრის მქონე ინსტრუმენტებით იყო შესრულებული, თევზებმა მაინც შეძლეს მელოდიათა ერთმანეთისგან გარჩევა.

თევზებზე ჩატარებული ეს ექსპერიმენტები ინსპირირებული იყო 1984 წლის კვლევით, რომელმაც დაადგინა, რომ გარეულ მტრედებს ბახისა და სტრავინსკის კომპოზიციების ერთმანეთისგან გარჩევა შეეძლოთ. ასევე, კობრების მსგავსად, მტრედებმა ნასწავლი მუსიკის განზოგადების უნარიც გამოავლინეს. უფრო მეტიც, მათ ბახისა და სტრავინსკის თანამედროვე მუსიკოსთა კომპოზიციების დახარისხებაც კი შეძლეს.

გარეულ მტრედებსა და კობრებს ისეთი რამის გაკეთება შეუძლიათ, რაც საშუალო სტატისტიკური ადამიანისთვის რთულია: მათ აქვთ უნარი, დაადგინონ, მუსიკა ბახის მოღვაწეობის პერიოდში, ანუ მეთვრამეტე საუკუნეში შეიქმნა თუ - მეოცე საუკუნეში, სტრავინსკის მოღვაწეობისას. უფრო მეტიც, მათ ამის გაკეთება მნიშვნელოვანი სმენითი გამოცდილების, მუსიკალურ ფირფიტათა მოზრდილი კოლექციისა და კონცერტებზე რეგულარულად სიარულის გარეშე შეუძლიათ. სავარაუდოდ, ისინი ამ დავალებას ერთი სპეციფიკური დეტალის ხარჯზე ასრულებენ. უმეტესად, ეს საჭმლის მოსაპოვებლად შემუშავებული წარმატებული ტაქტიკაა. თუმცა ეს ჯერჯერობით ვერაფერს გვეუბნება იმაზე, აქვთ თუ არა ამ სახეობებს თავად მუსიკის მოსმენისგან სიამოვნების მიღების უნარი. ეს, შეიძლება, მუსიკალურობის ისეთი ასპექტი იყოს, რომელიც მხოლოდ ადამიანს ეკუთვნის.