როგორ შეცვალა ტექნოლოგიურმა განვითარებამ ჩვენი მეხსიერება
ეჭვგარეშეა, რომ ზოგ ადამიანს შეუძლია, მხოლოდ ერთხელ წაიკითხოს წიგნი ან ერთხელ უყუროს ფილმს და ზედმიწევნით დაიმახსოვროს სიუჟეტი. მაგრამ ბევრისთვის კულტურის ნიმუშებთან გაცნობა აბაზანის მიღებას წააგავს. ჩვენ ვავსებთ აბაზანას, ცოტა ხნით მასში ვნებივრობთ და შემდეგ ვუყურებთ, როგორ იცლება იგი წყლისგან. ფსკერზე კი შეიძლება დარჩეს რამდენიმე წვეთი, მაგრამ წყლის უმეტესი ნაწილი, უბრალოდ, უჩინარდება.
New York Times-ის წიგნების რეცენზიათა რედაქტორის, პამელა პოლისთვის წაკითხულ წიგნთა მოგონებები გამოცდილებასთან უფრო მჭიდრო კავშირშია, ვიდრე - სიტყვებთან. "თითქმის ყოველთვის მახსოვს, სად ვიყავი კითხვის დროს და როგორ გამოიყურებოდა თვითონ წიგნი, როგორც ფიზიკური ნივთი", - ამბობს პოლი, რომელიც, თამამად შეიძლება ითქვას, ძალიან ბევრ წიგნს კითხულობს, - "მახსოვს გამოცემა; მახსოვს ყდა; როგორც წესი, ისიც მახსოვს, სად შევიძინე წიგნი ან - ვინ მაჩუქა. რაც არ მახსოვს, - და ამის აღიარება მიჭირს, - ყველაფერი დანარჩენია".
"ზოგადად, მეხსიერებას თავისებური შეზღუდვები აქვს", - ამბობს ფარია სანა, ათაბასკის უნივერსიტეტის ფისქოლოგიის ასისტენტ-პროფესორი, - "იგი, არსებითად, მარტივად იცვითება". მავიწყობის მრუდი, როგორც ამ ფენომენს უწოდებენ, ყველაზე გამოხატულად ინფორმაციის მიღებიდან პირველი 24 საათის განმავლობაში მოქმედებს. მიღებული ცოდნის ზუსტად რა პროცენტი გვავიწყდება, ინდივიდუალურია, თუმცა გამეორების გარეშე მისი დიდი ნაწილი დღის ბოლომდე ქრება. პროცესი მომდევნო დღეების მანძილზეც გრძელდება და ბოლოს მიღებული ინფორმაციის მცირე ნაწილიღა გვრჩება.
გავრცელებული მოსაზრებით, მეხსიერება ყოველთვის ასე მუშაობდა. თუმცა ჯარედ ჰორვათი, მელბურნის უნივერსიტეტის მკვლევარი, ამბობს, რომ იმ გზებმა, რომლითაც თანამედროვე ადამიანი ინფორმაციას და გასართობ პროდუქტს იღებს, შეცვალა მეხსიერების ის ტიპი, რომელიც უფრო ღირებულად მიგვაჩნია - და ეს ცვლილება ექვსი თვის წინ ნანახი ფილმის სიუჟეტის დამახსოვრებას სულაც არ უწყობს ხელს.
ინტერნეტის ხანაში აღდგენითი მეხსიერება - ანუ მიღებული ინფორმაციის სპონტანურად მოხმობის უნარი - ნაკლებად საჭირო გახდა. იგი მაინც გამოსადეგია გასართობი ვიქტორინების სათამაშოდ ან ყოველდღიური გეგმების დროულად შესასრულებლად, მაგრამ, ჰორვათის თანახმად, ეგრეთ წოდებული შენახვითი მეხსიერება უფრო მნიშვნელოვანი გახდა. "თუ გვახსოვს, სად შეიძლება ინფორმაციის მოპოვება და როგორ უნდა მივაგნოთ მას, თავად ინფორმაციის დამახსოვრება საჭირო აღარაა", - ამბობს ის.
კვლევები გვაჩვენებს, რომ ინტერნეტი გარკვეული ტიპის გარე მეხსიერებასავით მუშაობს. ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, "როდესაც ადამიანები დარწმუნებულები არიან, რომ ინფორმაციაზე წვდომა მომავალშიც ექნებათ, ინფორმაციის დამოუკიდებლად აღდგენის უნარი ნაკლებად უვითარდებათ". თუმცა კულტურის ნიმუშები ინტერნეტის არსებობამდეც ერთგვარ გარე მეხსიერებას წარმოადგენდნენ. ჩვენ აღარ გვჭირდება წიგნის რომელიმე ციტატის დამახსოვრება, თუ შეგვიძლია, უბრალოდ, მივუბრუნდეთ მას და საჭირო სიტყვები მოვძებნოთ. ვიდეო ჩანაწერების გაჩენამ კი ფილმების და ტელესერიალების გადახვევის საშუალება მოგვცა. აღარ არის იმის განცდა, რომ თუ კულტურის ამა თუ იმ ნიმუშს გონებაში სრული სიზუსტით არ შევინახავთ, ის ჩვენთვის სამუდამოდ დაიკარგება.
სტრიმინგ-სერვისებისა და ვიკიპედიის სტატიების დახმარებით ინტერნეტმა კიდევ უფრო შეგვიმცირა ხელოვნების ნიმუშების დამახსოვრების საჭიროება. თუმცა ეს იმას სულაც არ ნიშნავს, რომ ადრე მსგავს ინფორმაციას სრულყოფილად ვიმახსოვრებდით.
პლატონი ერთ-ერთი პირველი მოაზროვნე იყო, ვინც გარე მეხსიერების საფრთხეებზე წუხდა. მის მიერ დაწერილ სოკრატესა და არისტოკრატ ფედრუსს შორის გამართულ დიალოგში სოკრატე ჰყვება ამბავს ღმერთი თოტის შესახებ, რომელიც "დამწერლობის მნიშვნელობას" აღმოაჩენს. ეგვიპტელი მეფე თამუსი ეუბნება თოტს:
"ეს შენი აღმოჩენა სწავლის მსურველთა სულებში გულმავიწყობას დაბადებს, რადგან ისინი აღარ გამოიყენებენ საკუთარ მეხსიერებას; ისინი მიენდობიან დაწერილ სიმბოლოებს და თვითონ არ დაისწავლიან".
რა თქმა უნდა, პლატონის იდეები ჩვენთვის მხოლოდ იმიტომაა ხელმისაწვდომი, რომ მან ისინი დაწერა.
"[დიალოგში] სოკრატეს სძულს დამწერლობა, რადგან თვლის, რომ იგი მეხსიერებას გაანადგურებს", - ამბობს ჰორვათი, - "და ის მართალიცაა. დამწერლობამ ნამდვილად გაანადგურა მეხსიერება. მაგრამ დაფიქრდით, რამდენი გასაოცარი რამ მივიღეთ სანაცვლოდ. არასოდეს გავცვლიდი დამწერლობას უკეთესი აღდგენითი მეხსიერებისთვის, არასოდეს".
შესაძლოა, ინტერნეტიც მსგავს კომპრომისს გვთავაზობს: თქვენ შეგიძლიათ გაეცნოთ იმდენ ინფორმაციას და გასართობ მასალას, რამდენსაც მოისურვებთ, მაგრამ მისი უდიდესი ნაწილის დამახსოვრებას ვერ შეძლებთ.
ისიც მართალია, რომ ხშირად ადამიანები იმაზე მეტს იტენიან ტვინებში, რამდენის დამახსოვრებასაც ფიზიკურად შეძლებენ. 2017 წელს მელბურნის უნივერსიტეტში ჰორვათმა და მისმა კოლეგებმა აღმოაჩინეს, რომ მათ, ვინც უწყვეტად უყურებდნენ ტელესერიალებს, უფრო სწრაფად ავიწყდებოდათ სიუჟეტი, ვიდრე მათ, ვინც კვირაში მხოლოდ ერთ სერიას რთავდნენ. მაყურებლებს სერიალის ყურების დასრულებისთანავე ჩაუტარდათ ნანახის სიუჟეტზე აგებული ტესტი. ამ ტესტში ყველაზე მაღალი ქულები სერიების გადაბმულად მაყურებლებმა აიღეს. თუმცა 140 დღის შემდეგ გამეორებულ ტესტში მათ ყველაზე დაბალი ქულები დააგროვეს. ისიც გაირკვა, რომ ისინი სერიალისგან უფრო ნაკლებ სიამოვნებას იღებდნენ, ვიდრე ის მაყურებლები, რომლებიც დღეში ან კვირაში ერთ ეპიზოდს ნახულობდნენ.
ადამიანებს გადაბმულად კითხვაც სჩვევიათ. 2009 წლის მონაცემებით, საშუალო სტატისტიკური ამერიკელის თვალი დღეში 100 ათას სიტყვას აწყდებოდა, განურჩევლად იმისა, კითხულობდა თუ არა ყველა მათგანს. ძნელი წარმოსადგენია, რომ ამ რიცხვს ბოლო ათი წლის განმავლობაში დაეკლო. The Morning News-ის სტატიაში, გადაბმული კითხვითი აშლილობა, ნიკიტა ბაქშანი ამ სტატისტიკის მნიშვნელობაზე მსჯელობს. "კითხვა მრავალშრიანი სიტყვაა", - წერს ის, - "მაგრამ, სავარაუდოდ, კითხვის ყველაზე გავრცელებული ფორმა მოხმარებაა: ანუ, როდესაც მხოლოდ ინფორმაციის მიღების მიზნით ვკითხულობთ - განსაკუთრებით, ინტერნეტში. მსგავს ინფორმაციას ცოდნად ქცევის არანაირი შანსი არ აქვს, თუ მას მეხსიერებაში არ აღვბეჭდავთ". ან, როგორც ჰორვათი ამბობს, - "ეს წუთიერი გასართობია, რომელიც ახალი გასართობის მოძებნას გვანდომებს. ეს ქმედება არაფერ კავშირშია რაიმეს შესწავლასთან. მთავარი იმ წამიერი შეგრძნების მიღებაა, რომ თითქოს რაღაც ვისწავლეთ".
სერიალების გადაბმულად ყურების შესახებ ჰორვათის მიერ ჩატარებული კვლევიდან ვიგებთ, რომ თუ გვსურს დაგვამახსოვრდეს, რასაც ვუყურებთ ან ვკითხულობთ, უმჯობესია, ეს პროცესი დროში გავწელოთ. შემთხვევითი არაა, რომ სკოლაში მოსწავლეებს შესასწავლი მასალა გამოზომილად მიეწოდებათ. ჰორვათის თანახმად, მოგონებები ძლიერდება, როცა მათ ხშირად იხსენებ. თუ წიგნს ერთბაშად კითხულობთ - მაგალითად, თვითმფრინავში - ამბავს მთელი ამ დროის განმავლობაში მხოლოდ მოქმედ მეხსიერებაში ინახავთ. "ასეთ დროს სიუჟეტს, რეალურად, ერთხელაც არ უბრუნდებით", - ამბობს იგი.
სანა გვიხსნის, რომ კითხვის დროს "გაწაფვის მცდარი განცდა" გვიჩნდება. ინფორმაცია მოედინება, ჩვენ მას ვიგებთ და გვეჩვენება, რომ ის დახვეწილად ლაგდება საქაღალდეებში ჩვენი გონების თაროებზე მოსათავსებლად. "მაგრამ, სინამდვილეში, ასე არ მოხდება, თუ კონცენტრაციისა და დამახსოვრებისთვის საჭირო გარკვეულ სტრატეგიებს არ განვახორციელებთ".
როდესაც ადამიანები მიზანმიმართულად სწავლობენ ან სამსახურისთვის კითხულობენ რაიმეს, შესაძლოა, ეს მეთოდები გამოიყენონ კიდეც. თუმცა ნაკლებად სავარაუდოა, რომ სერიალ გილმორის გოგოების განტვირთვის მიზნით ყურებისას ვინმე ჩანაწერებს აკეთებდეს, რათა შემდეგ საკუთარი მეხსიერება გამოსცადოს. "შესაძლოა, ხედავდე და ისმენდე, მაგრამ ვერ ამჩნევდე და აყურადებდე", - ამბობს სანა, - "ვფიქრობ, უმეტესად სწორედ ასე ვიქცევით ხოლმე".
თუმცა ყველა ზედაპირულად მიღებული მოგონება დაკარგული არ არის. ზოგი მათგანი, უბრალოდ, იმალება; მიუწვდომელია მანამ, სანამ შესაბამის გამაღიზიანებელს არ გადააწყდება - შესაძლოა, ეს ეპიზოდის წინ ჩასმული მონტაჟი, გილმორის გოგოების წინა სერიებში, აღმოჩნდეს ან - მეგობართან იმ წიგნზე დაწყებული საუბარი, რომელიც ორივეს წაგიკითხავთ. მეხსიერება "არსებითად, მთლიანად ასოციაციაებია", - ამბობს სანა.
ამით შეიძლება აიხსნას, რატომ შეუძლიათ პოლს და სხვებს, გაიხსენონ გარემო, რომელშიც წიგნს კითხულობდნენ, მაგრამ არა - წაკითხულის სიუჟეტი. პოლი სკოლის დროიდან ავსებს წიგნების წიგნს, იმავე Bob-ს (Book of Books). Bob გარე მოგონებების ანალოგია, რადგან პოლი მასში ყველა წაკითხული წიგნის სათაურს იწერს. "Bob ინახავს მოგონებებს, რომლებიც ზუსტად მახსენებენ, როგორ განწყობაზე და რომელ გეოგრაფიულ არეალში ვიმყოფებოდი ჩემი ცხოვრების ნებისმიერ მომენტში", - წერს იგი საკუთარ წიგნში, ჩემი ცხოვრება ბობთან, რომელიც მან თავის წიგნების წიგნზე დაწერა, - "თითოეული ჩანაწერი აღადგენს მოგონებას, რომელიც სხვა მხრივ დროთა განმავლობაში ან გაიცვითებოდა, ან დაიკარგებოდა".
The New Yorker-ის სტატიაში, წაკითხულის დავიწყების წყევლა, იან კრაუჩი წერს: "კითხვას მრავალი შრე აქვს. ერთ-ერთი მათგანი შეიძლება იყოს ის აღუწერელი და ბუნებრივად წარმავალი გრძნობა, რომელიც კითხვის მომენტში ფიქრის, ემოციების და სენსორული მანიპულაციების ნაზავს წარმოადგენს და მერე ქრება. თუ მართლაც ასეა, მაშინ რამდენადაა კითხვა ნარცისიზმის ერთგვარი გამოვლინება? - არის ეს მხოლოდ გარკვეული ნიშნული იმისა, თუ ვინ იყავი და რას ვფიქრობდი, როდესაც მოცემულ ტექსტს გადავაწყდი?"
მაგრამ რატომ უნდა ჩავთვალოთ ნარცისიზმად ის, რომ ხელოვნების ნიმუშები ცხოვრებისეული წელიწადის დროების გახსენებაში გვეხმარებიან - სასიყვარული რომანები გაზაფხულს განასახიერებენ, მძაფრსიუჟეტიანი მოთხრობები კი ზამთარს? მაგრამ ისიც მართალია, რომ თუ თქვენ კულტურას იმ იმედით მოიხმართ, რომ ისეთი მენტალური ბიბლიოთეკა ააგოთ, რომელშიც საჭირო ინფორმაციის პოვნას ნებისმიერ დროს შეძლებთ, დიდი ალბათობით, იმედი გაგიცრუვდებათ.
წინები, სერიალები, ფილმები და სიმღერები გონებაში ასატვირთი ფაილები არ არიან - ისინი ჩვენს ცხოვრებაში ყველა სხვა მოგონებასთან ერთად ძაფებივით ექსოვებიან. შორიდან რთულია ცალკეული ძაფის დანახვა, მაგრამ ის მაინც იქ არის. "ძალიან მაგარი იქნებოდა, მოგონებები სუფთები რომ ყოფილყვნენ - იღებთ ინფორმაციას და ახლა ამ ფაქტისთვის შესაბამისი მოგონება გაქვთ", - ამბობს ჰორვათი, - "მაგრამ, სინადვილეში, ყველა მოგონება ერთმანეთთანაა გადაჯაჭვული".
-
გადახედვაოცნება ოფშორებთან დაკავშირებულ კანონს ივანიშვილს არგებს, იზრდება კრიმინალური და რუსული კაპიტალის შემოდინების რისკიც — TI ოცნება ოფშორებთან დაკავშირებულ კანონს ივანიშვილს არგებს, იზრდება კრიმინალური და რუსული კაპიტალის შემოდინების რისკიც — TI
-
გადახედვამოუსმინეთ: ტეილორ სვიფტმა ახალი "ორმაგი" ალბომი გამოუშვა 31 სიმღერით მოუსმინეთ: ტეილორ სვიფტმა ახალი "ორმაგი" ალბომი გამოუშვა 31 სიმღერით
-
გადახედვაევროკავშირს კი არა, ყველანაირ დასავლეთს დაგვავიწყებენ, არც ვიზალიბერალიზაცია შეგვრჩება — რას ამბობს ოპოზიცია ოფშორების კანონზე ევროკავშირს კი არა, ყველანაირ დასავლეთს დაგვავიწყებენ, არც ვიზალიბერალიზაცია შეგვრჩება — რას ამბობს ოპოზიცია ოფშორების კანონზე
-
გადახედვაპარლამენტმა ე.წ. ოფშორების შესახებ კანონი დაამტკიცა პარლამენტმა ე.წ. ოფშორების შესახებ კანონი დაამტკიცა
-
გადახედვაOldboy-ის მიხედვით ინგლისურენოვან სერიალს გადაიღებენ Oldboy-ის მიხედვით ინგლისურენოვან სერიალს გადაიღებენ
-
გადახედვა"გერმანიის ელჩმა კანცლერის ციტირება სწორად მოახდინა, ბუნდესტაგის აბსოლუტური უმრავლესობა მკაცრად ეწინააღმდეგება აგენტების კანონს — როთი "გერმანიის ელჩმა კანცლერის ციტირება სწორად მოახდინა, ბუნდესტაგის აბსოლუტური უმრავლესობა მკაცრად ეწინააღმდეგება აგენტების კანონს — როთი
-
გადახედვაპროკურატურის თანამშრომლის სახელის გამოყენებით, თანხის გამოძალვის ფაქტზე, ორ პირს პატიმრობა მიესაჯა პროკურატურის თანამშრომლის სახელის გამოყენებით, თანხის გამოძალვის ფაქტზე, ორ პირს პატიმრობა მიესაჯა
-
გადახედვაპარლამენტთან ახალგაზრდები აქციას მართავენ — რუსთაველი გადაკეტილია პარლამენტთან ახალგაზრდები აქციას მართავენ — რუსთაველი გადაკეტილია
-
გადახედვააზერბაიჯანში, "ამორალური კონტენტის" გამო, 60-მდე ტიკტოკერი დასაჯეს აზერბაიჯანში, "ამორალური კონტენტის" გამო, 60-მდე ტიკტოკერი დასაჯეს
-
გადახედვააქციის დროს დაკავებული ირაკლი კუპრაძე და გელა ხასაია გაათავისუფლეს აქციის დროს დაკავებული ირაკლი კუპრაძე და გელა ხასაია გაათავისუფლეს
-
გადახედვადეგნანი: ვფიქრობ, კანონის შემობრუნების მიზეზი ისაა, რომ ოცნებამ არჩევნებზე საერთაშორისო სადამკვირვებლო მისიების მუშაობა არ დაუშვას დეგნანი: ვფიქრობ, კანონის შემობრუნების მიზეზი ისაა, რომ ოცნებამ არჩევნებზე საერთაშორისო სადამკვირვებლო მისიების მუშაობა არ დაუშვას
-
გადახედვასაგარეოში უარყოფენ, რომ საქართველოს ელჩი გერმანიაში ბუნდესტაგში დაიბარეს — რა ვიცით საგარეოში უარყოფენ, რომ საქართველოს ელჩი გერმანიაში ბუნდესტაგში დაიბარეს — რა ვიცით
-
გადახედვაროგორი იყო უძველესი ადამიანების ევოლუცია — კვლევა როგორი იყო უძველესი ადამიანების ევოლუცია — კვლევა
-
გადახედვარაზე საუბრობს პრეზიდენტი ევროპულ მედიასთან — ზურაბიშვილის ინტერვიუები სამ ტელეარხთან რაზე საუბრობს პრეზიდენტი ევროპულ მედიასთან — ზურაბიშვილის ინტერვიუები სამ ტელეარხთან
-
გადახედვაჩახუტება ტკივილს, შფოთვასა და დეპრესიას მართლაც ამსუბუქებს — კვლევა ჩახუტება ტკივილს, შფოთვასა და დეპრესიას მართლაც ამსუბუქებს — კვლევა
-
გადახედვასაერთაშორისო გამჭვირვალობის სათავო ოფისი მოუწოდებს მთავრობას, გამოითხოვოს კანონპროექტი საერთაშორისო გამჭვირვალობის სათავო ოფისი მოუწოდებს მთავრობას, გამოითხოვოს კანონპროექტი
-
გადახედვაოპოზიციური პარტიების ერთობლივი განცხადება რუსულ კანონთან დაკავშირებით ოპოზიციური პარტიების ერთობლივი განცხადება რუსულ კანონთან დაკავშირებით
-
გადახედვატეილორ სვიფტი 19 აპრილს ახალ ალბომს უშვებს —ყველაფერი, რაც ალბომზე უნდა იცოდე ტეილორ სვიფტი 19 აპრილს ახალ ალბომს უშვებს —ყველაფერი, რაც ალბომზე უნდა იცოდე
-
გადახედვაარა, ფეისბუკი თქვენს ფოტოებს უნებართვოდ არ გამოიყენებს — რა ხდება სინამდვილეში არა, ფეისბუკი თქვენს ფოტოებს უნებართვოდ არ გამოიყენებს — რა ხდება სინამდვილეში
-
გადახედვაარ უღალატოთ ქართველი ხალხის უმრავლესობის მისწრაფებებს, მიმართავენ ევროპარლამენტარები საქართველოს მთავრობასა და პარლამენტს არ უღალატოთ ქართველი ხალხის უმრავლესობის მისწრაფებებს, მიმართავენ ევროპარლამენტარები საქართველოს მთავრობასა და პარლამენტს
-
გადახედვანახეთ: Boston Dynamics-მა ახალი ჰუმანოიდი რობოტი წარადგინა — ის სრულად ელექტროა ნახეთ: Boston Dynamics-მა ახალი ჰუმანოიდი რობოტი წარადგინა — ის სრულად ელექტროა
კომენტარები