დედამიწაზე არსებული ოქროს უმეტესი ნაწილი კოსმოსიდან მოვიდა. ზეახალი ვარსკვლავების აფეთქების ან ნეიტრონული ვარსკვლავების შეჯახებისას დიდი ოდენობით ენერგია გამოიყოფა და ამ ენერგიის შედეგად სხვადასხვა მძიმე ელემენტი, მათ შორის ოქრო წარმოიქმნება. ასე მიღებული ოქრო მთელ კოსმოსურ სივრცეში გაიფანტა და მათი ნაწილი მტვრის იმ ნაწილაკებში მოხვდა, რომლებისგანაც დედამიწა ყალიბდებოდა. დროთა განმავლობაში ოქროს ნაწილაკები ზედაპირზე გამოვიდა და ადამიანებმაც მათი მოპოვება დავიწყეთ.

ასევე: როგორ აღმოჩნდა ოქრო და სხვა მეტალები კოსმოსში? — მეცნიერებმა შესაძლო პასუხს მიაგნეს

დღეს, თანამედროვე ტექნოლოგიების წყალობით, მეცნიერებს უკვე ლაბორატორიებში შეუძლიათ მსგავსი მოდელის იმიტაცია და სხვა ელემენტებისგან ოქროს სინთეზი, მაგრამ ეს იმდენად დიდ ენერგიას მოითხოვს, რომ პროცესი პრაქტიკულად არაეფექტური, ეკონომიკური თვალსაზრისით კი უაზროა.

ლაბორატორიაში მიღებული ოქროს კრისტალები, რომლებიც ქლორის აირში ქიმიური რეაქციით წარმოიქმნა.

ფოტო: Image credit: Alchemist-hp via Wikimedia Commons

ოქროს ატომის ბირთვი 79 პროტონს შეიცავს, რაც მის ატომურ ნომერსაც განსაზღვრავს. თეორიულად, თუ ამ პროტონებიდან ერთს მოვაშორებთ, პლატინას მივიღებთ (ატ. №78), ხოლო თუ ერთს დავამატებთ, ვერცხლისწყალს (ატ. №80), მაგრამ პრაქტიკულად ამის გაკეთება საკმაოდ ძნელია. ოქრო ქიმიურად ერთ-ერთი ყველაზე ინერტული და არარეაქტიული ელემენტია. მისი სტაბილური ატომები პრაქტიკულად არაფერზე რეაგირებენ და მათი შეცვლა თითქმის შეუძლებელია.

საინტერესოა, რომ ამ სირთულის დაძლევა ბირთვული რეაქციების გამოყენებითაა შესაძლებელი. ამ პროცესის დროს, ატომის ბირთვს პროტონი ემატება ან აკლდება და შესაბამისად მისი ატომური ნომერიც იცვლება. 1941 წელს ჩატარებულმა ექსპერიმენტმა აჩვენა, რომ თუ ვერცხლისწყალს ნეიტრონებით სწორად დავასხივებთ, ის ერთ პროტონს დაკარგავს და ოქროდ იქცევა. ამ მეთოდის ერთადერთი მინუსი ისაა, რომ მიღებული ოქრო რადიოაქტიური იქნება.

კიდევ ერთი გზა ატომური ნაწილაკების ამაჩქარებლის გამოყენებაა. მაგალითად, CERN-ის დიდ ადრონულ კოლაიდერში ფიზიკოსებმა ტყვიის ბირთვების შეჯახებით ოქრო მიიღეს. ამ შეჯახებისას ბირთვები ერთმანეთს ოდნავ ეხებიან, მაგრამ ეს შეხებაც კი საკმარისია ძლიერი ელექტრომაგნიტური ტალღისა და ამ გზით, ოქროს წარმოსაქმნელად.

ფოტო: Björn Wylezich - stock.adobe.com

სამწუხაროდ, ბირთვული რეაქციების მსგავსად, ეს პროცესიც უდიდეს ენერგიას მოითხოვს და შედეგად მცირე რაოდენობის ოქროს ვიღებთ. საჭირო ენერგიისა და აღჭურვილობის ხარჯი იმდენად მაღალია, რომ ფაქტობრივად, რამდენიმე დოლარის ღირებულების ოქროს მისაღებად მილიონობით დოლარის ინვესტიციაა საჭირო.

ოქროს სინთეზზე ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ექსპერიმენტი ნობელის პრემიის ლაურეატმა ქიმიკოსმა გლენ სიბორგმა 1980-იან წლებში ჩაატარა. ლოურენს ბარკლის ლაბორატორიაში მან ბისმუთის (ატ. №83) ატომები ნახშირბადის ბირთვებით დაბომბა და შედეგად იმდენი პროტონის დაკარგვა მოხერხდა, რომ ზოგიერთი მათგანი ოქროდ გარდაიქმნა.

მიუხედავად იმისა, რომ სიბორგმა ექსპერიმენტის შედეგად ოქრო ნამდვილად შექმნა, ეს არ იყო არც სწრაფი და არც ეფექტური გზა. როგორც თავად Associated Press-თან საუბარში განაცხადა, ამ მეთოდით ერთი უნცია (დაახლოებით 28.35 გრამი) ოქროს წარმოება კვადრილიონ დოლარზე მეტი დაგვიჯდებოდა.

თუ სტატიაში განხილული თემა და ზოგადად: მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების სფერო შენთვის საინტერესოა, შემოგვიერთდი ჯგუფში – შემდეგი ჯგუფი.