კვანტური ფილოსოფია: 4 გზა, რომლითაც ფიზიკა რეალობას სხვა თვალით დაგანახებს
წარმოიდგინეთ, რომ გაზეთი გადაშალეთ და თქვენი ყურადღება სუდოკუს თავსატეხმა მიიპყრო. მთელი დილა ამ ლოგიკური პაზლის ამოხსნას დაუთმეთ და მხოლოდ ბოლო რამდენიმე კვადრატი რომ დაგრჩათ, მიხვდით, სუდოკუს გამართულად დასრულების გზა არ არსებობს.
"ალბათ შეცდომა დავუშვი", — ფიქრობთ თქვენ. ამიტომ სუდოკუს ამოხსნას თავიდან იწყებთ, მაგრამ ამჯერად იმ კუთხიდან, რომლის დასრულებაც ვერ შეძელით და უკუსვლით მიჰყვებით თავსატეხს. მაგრამ იგივე ფინალი მეორდება. თქვენ ისევ ბოლო რამდენიმე კვადრატის დასრულებაში გექმნებათ პრობლემა და რწმუნდებით, რომ თანმიმდევრული ამოხსნის გზა, უბრალოდ, არ არსებობს.
კვანტური მექანიკის მიხედვით, რეალობის არსებითი მახასიათებლების დადგენა შეუძლებელ სუდოკუს წააგავს. საიდანაც უნდა დავიწყოთ კვანტური თეორიის ამოხსნა, ყოველთვის გადავაწყდებით თავსატეხს, რომელიც გვაიძულებს, სამყაროს მუშაობის ფუნდამენტურ პრინციპებს გადავხედოთ (სწორედ ეს არის ის, რაც კვანტურ მექანიკას ძალიან სახალისოს ხდის).
თუ კითხვას გააგრძელებთ, კვანტური მექანიკით დაინტერესებული ფილოსოფოსის თვალით დანახულ სამყაროს გაეცნობით.
1. "საზარელი დისტანციური ქმედება"
რამდენადაც ვიცით, სინათლის სიჩქარე (დაახლოებით 300 მილიონი მეტრი წამში) სამყაროში სიჩქარის მაქსიმალური ზღვარია. ალბერტ აინშტაინმა საჯაროდ უკუაგდო ის მოსაზრება, რომ ფიზიკური სისტემები ერთმანეთზე ზეგავლენას იმაზე უფრო სწრაფად ახდენენ, ვიდრე მათ შორის სინათლის სიგნალს შეუძლია იმოძრაოს.
ჯერ კიდევ გასული საუკუნის 40-იანი წლების ბოლოს ამ მოვლენას აინშტაინმა საზარელი დისტანციური ქმედება (spooky action at a distance) უწოდა. თუ იქამდე კვანტური თეორია ასეთ "საზარელ" მოვლენებს დასაშვებად მიიჩნევდა, აინშტაინი ამტკიცებდა, რომ თეორია ჯერ დასრულებული არ იყო და მისი გაუმჯობესებული ვერსია სამყაროს შესახებ ჭეშმარიტ სურათს გვაჩვენებდა.
დღეს უკვე ვიცით, რომ სამომავლოდ უკეთესი თეორიის შემუშავება ნაკლებად სავარაუდოა. და თუ აქსიომად მივიღებთ, რომ სამყარო "მასალის" მკაფიოდ განსაზღვრული და დამოუკიდებელი ნაწილებისგან შედგება, მაშინ ჩვენი სამყარო ის ადგილია, სადაც ამ ნაწილებს შორის მსგავსი საზარელი დისტანციური ქმედება შესაძლებელია.
2. რეალობაზე კონტროლის დაკარგვა
"და, იქნებ, სამყარო მასალის მკაფიოდ განსაზღვრული და დამოუკიდებელი ნაწილებისგან სულაც არ შედგება?" — ალბათ ახლა ამას ფიქრობთ, — "მაშინ შეგვიძლია, რომ ეს საზარელი დისტანციური ქმედება თავიდან ავიცილოთ?"
დიახ, შეგვიძლია და კვანტური ფიზიკის საზოგადოებაში ბევრი სწორედ ასე ფიქრობს. მაგრამ ეს აინშტაინისთვის ნუგეში მაინც ვერ იქნებოდა.
აინშტაინი ამ თემაზე დანიელ ფიზიკოს ნილს ბორთან დიდხანს კამათობდა. ბორის მიხედვით, აუცილებლად უნდა შევეშვათ იმ იდეის მტკიცებას, რომ სამყარო მკაფიოდ განსაზღვრული მასალისგან შედგება, რადგან ეს საზარელ დისტანციურ ქმედებას თავიდან აგვაცილებს. ბორის აზრით, სამყაროს მკაფიოდ განსაზღვრული თვისებები იქამდე არ აქვს, სანამ მას არ დავაკვირდებით. ხოლო როდესაც არ ვაკვირდებით, ბორის აზრით, სამყარო, რეალურად იმ სახით სულაც არ არსებობს, როგორადაც დაკვირვებისას წარმოგვიდგება.
აინშტაინი კი ამტკიცებდა, რომ სამყარო რაღაცისგან უნდა შედგებოდეს — იმის მიუხედავად, ვაკვირდებით მას თუ არა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, სამყაროს შესახებ ვერც ერთმანეთში ვისაუბრებდით და ვერც მეცნიერება იტყოდა რაიმეს ამის თაობაზე. მაგრამ აინშტაინს არ შეეძლო, თან მკაფიოდ განსაზღვრული და დამოუკიდებელი სამყაროს არსებობდა ემტკიცებინა და თან საზარელ დისტანციურ ქმედებაზე ეთქვა უარი... ან, იქნებ, შეეძლო?
3. უკან მომავალში
აინშტაინისა და ბორის დებატები კვანტური მექანიკის ისტორიის ცნობილი ნაწილია. მაგრამ ნაკლებად ცნობილია ამ კვანტური სუდოკუს ის კუთხე, რომელშიც ჩვენ შეგვიძლია, მკაფიოდ განსაზღვრული და დამოუკიდებელი სამყარო ისე გადავარჩინოთ, რომ საზარელი დისტანციური ქმედებაც გავაქროთ. მაგრამ ასეთ შემთხვევაში სხვა უცნაურობა იჩენს თავს.
თუ შეიძლება, რომ ლაბორატორიაში კვანტური სისტემის გაზომვის ექსპერიმენტის ჩატარებამ როგორმე სისტემის გაზომვამდე არსებულ მდგომარეობაზე იმოქმედოს, მაშინ აინშტაინსაც ორი კურდღლის დაჭერა ერთდროულად შეეძლება. ამ ჰიპოთეზას რეტრომიზეზობრიობას უწოდებენ, რადგან ექსპერიმენტის შედეგებს დროში უკან მოგზაურობა და საწყისი მდგომარეობის შეცვლა უნდა შეეძლოს.
თუ ფიქრობთ, რომ ეს უცნაურია, თქვენ მარტო არ ხართ. ეს კვანტურ ფიზიკოსთა შორის არც ისე გავრცელებული მოსაზრებაა, მაგრამ მას მომხრეები მაინც ჰყავს. თუ თქვენ წინაშე, ერთი მხრივ, ის არჩევანია, რომ საზარელ დისტანციურ ქმედებას დაეთანხმოთ ან, მეორე მხრივ, აღიაროთ, რომ ჩვენთვის ნაცნობი სამყარო, როცა მას არ ვაკვირდებით, უბრალოდ არ არსებობს, მაშინ რეტრომიზეზობრიობა არც ისე ცუდ ვარიანტად მოგეჩვენებათ.
4. არანაირი ხედი ოლიმპოდან
წარმოიდგინეთ, რომ ზევსი ოლიმპოს მწვერვალზე ჩამოჯდა და სამყაროს გადმოჰყურებს. ასევე წარმოიდგინეთ, რომ მას შეუძლია დაინახოს ყველაფერი, რაც უკვე მოხდა, ახლა ხდება ან სამომავლოდ მოხდება ნებისმიერ ადგილსა და დროს. ამ შესაძლებლობას "ღმერთის ყოვლისმხედველი თვალი" დავარქვათ. ამის შემდეგ ბუნებრივია ვიფიქროთ, რომ სამყაროს მოწყობის რაღაც კონკრეტული გზა აუცილებლად უნდა არსებობდეს, თუნდაც ეს მხოლოდ ყოვლისმხედველმა ღმერთმა იცოდეს.
კვანტური მექანიკის ბოლოდროინდელი კვლევების თანახმად, ყოვლისმხედველი ღმერთის არსებობა შეუძლებელია — თუნდაც თეორიულად. ზოგიერთ უცნაურ კვანტურ სცენარში სხვადასხვა მეცნიერმა შეიძლება თავიანთ ლაბორატორიებში კარგად დაათვალიეროს სისტემები და გააკეთოს საფუძვლიანი ჩანაწერები იმის შესახებ, რასაც ხედავს. მაგრამ როცა მეცნიერები თავიანთი ჩანაწერების შედარებას დაიწყებენ, მათ შორის შეუსაბამობას აღმოაჩენენ და აღწერილი ფაქტების შესახებ უთანხმოება წარმოიშობა. თანაც სრულიად შესაძლებელია, რომ აბსოლუტურად ობიექტური ფაქტი არც კი არსებობდეს იმის დასადასტურებლად, თუ ვინ არის სწორი — და აქ თავად ზევსიც უძლური იქნება!
ასე რომ, შემდეგ ჯერზე, როცა შეუძლებელ სუდოკუს წააწყდებით, დარწმუნებული იყავით, რომ კარგ კომპანიაში ხართ. კვანტური ფიზიკის მთელმა საზოგადოებამ და, შესაძლოა, თვით ზევსმაც ზუსტად იცის, როგორ გრძნობთ თავს.
-
გადახედვაპიტერ ფიშერის თქმით, არსებულ ვითარებაში, საქართველოსთვის EU-ში გაწევრიანების შანსი არ არსებობს პიტერ ფიშერის თქმით, არსებულ ვითარებაში, საქართველოსთვის EU-ში გაწევრიანების შანსი არ არსებობს
-
გადახედვა"ჩემი ხმა" 25 ნოემბერს, დილის 9 საათზე, პარლამენტის უკან აქციას აანონსებს "ჩემი ხმა" 25 ნოემბერს, დილის 9 საათზე, პარლამენტის უკან აქციას აანონსებს
-
გადახედვამერია: კოსტავას ქუჩის ნაწილზე საავტომობილო მოძრაობა დროებით შეიზღუდება მერია: კოსტავას ქუჩის ნაწილზე საავტომობილო მოძრაობა დროებით შეიზღუდება
-
გადახედვამამუკა ხაზარაძე გახარიას გუნდს შეხვედრას სთავაზობს მამუკა ხაზარაძე გახარიას გუნდს შეხვედრას სთავაზობს
-
გადახედვა22 ნოემბერს თბილისის ნაწილს ელექტროენერგია შეეზღუდება 22 ნოემბერს თბილისის ნაწილს ელექტროენერგია შეეზღუდება
-
გადახედვაგიორგი ვაშაძე: შაბათს გვექნება დიდი აქცია გიორგი ვაშაძე: შაბათს გვექნება დიდი აქცია
-
გადახედვასსს ცრუს უწოდებს მოქალაქის მიერ გავრცელებულ ინფორმაციას, თითქოს მას დაუკავშირდნენ და 5 პოლიციელის თავდასხმაში და მიმალვაში დაადანაშაულეს სსს ცრუს უწოდებს მოქალაქის მიერ გავრცელებულ ინფორმაციას, თითქოს მას დაუკავშირდნენ და 5 პოლიციელის თავდასხმაში და მიმალვაში დაადანაშაულეს
-
გადახედვაეუთო/ოდირი: ოდირი შეშფოთებულია საქართველოში გადაჭარბებული საპოლიციო ძალის გამოყენების შესახებ ცნობებით ეუთო/ოდირი: ოდირი შეშფოთებულია საქართველოში გადაჭარბებული საპოლიციო ძალის გამოყენების შესახებ ცნობებით
-
გადახედვაპროკურატურა ბრალდებას დაუმძიმებს პირს, რომელმაც საგარეჯოში მეუღლეს სიცოცხლისთვის სახიფათო დაზიანებები მიაყენა — ქალი კლინიკაში გარდაიცვალა პროკურატურა ბრალდებას დაუმძიმებს პირს, რომელმაც საგარეჯოში მეუღლეს სიცოცხლისთვის სახიფათო დაზიანებები მიაყენა — ქალი კლინიკაში გარდაიცვალა
-
გადახედვააშშ-მა რუსულ "გაზპრომბანკს" სანქციები დაუწესა აშშ-მა რუსულ "გაზპრომბანკს" სანქციები დაუწესა
-
გადახედვალიზი თირქია: საგამოძიებოში მითხრეს, რომ გაურკვევლობა მოხდა ლიზი თირქია: საგამოძიებოში მითხრეს, რომ გაურკვევლობა მოხდა
-
გადახედვაგიორგი გახარია: "ოცნებას" მალე წამოვაძახებ რაღაცებს, პირველ რიგში ბოდიშს გავახსენებ გიორგი გახარია: "ოცნებას" მალე წამოვაძახებ რაღაცებს, პირველ რიგში ბოდიშს გავახსენებ
-
გადახედვა1 იანვრიდან "საზოგადოებრივი მაუწყებლის" გენერალური დირექტორის ხელფასი 16 250 ლარი იქნება 1 იანვრიდან "საზოგადოებრივი მაუწყებლის" გენერალური დირექტორის ხელფასი 16 250 ლარი იქნება
-
გადახედვადამკვირვებლები აცხადებენ, რომ ქართულ დიასპორას ხმის მიცემის უფლება შეეზღუდა დამკვირვებლები აცხადებენ, რომ ქართულ დიასპორას ხმის მიცემის უფლება შეეზღუდა
-
გადახედვაგიორგი კალანდარიშვილს 6-საათიანი გამოკითხვის შემდეგ, კომენტარი არ გაუკეთებია გიორგი კალანდარიშვილს 6-საათიანი გამოკითხვის შემდეგ, კომენტარი არ გაუკეთებია
-
გადახედვააზერბაიჯანელ აქტივისტ ვაფა ნაგს COP29-ის პროტესტისთვის სამთავრობო მედია ესხმის თავს აზერბაიჯანელ აქტივისტ ვაფა ნაგს COP29-ის პროტესტისთვის სამთავრობო მედია ესხმის თავს
-
გადახედვაარსებობს სიტყვა, რომელიც მრავალ ენაში უნივერსალურია არსებობს სიტყვა, რომელიც მრავალ ენაში უნივერსალურია
-
გადახედვადღეს 20 საათზე მელიქიშვილზე საპროტესტო აქცია — "მათეს თავისუფლებისთვის" გაიმართება დღეს 20 საათზე მელიქიშვილზე საპროტესტო აქცია — "მათეს თავისუფლებისთვის" გაიმართება
-
გადახედვაეროვნულმა ბანკმა ლარის ახალი კურსი დაადგინა ეროვნულმა ბანკმა ლარის ახალი კურსი დაადგინა
-
გადახედვა24 ნოემბერს, თავისუფლების მოედანზე ქალთა მარში გაიმართება 24 ნოემბერს, თავისუფლების მოედანზე ქალთა მარში გაიმართება
-
გადახედვაპრეზიდენტი: ახალგაზრდა ქართველი აქტივისტების წინააღმდეგ სადამსჯელო ღონისძიებები მიმდინარეობს პრეზიდენტი: ახალგაზრდა ქართველი აქტივისტების წინააღმდეგ სადამსჯელო ღონისძიებები მიმდინარეობს
კომენტარები