კვანტური ფილოსოფია: 4 გზა, რომლითაც ფიზიკა რეალობას სხვა თვალით დაგანახებს
წარმოიდგინეთ, რომ გაზეთი გადაშალეთ და თქვენი ყურადღება სუდოკუს თავსატეხმა მიიპყრო. მთელი დილა ამ ლოგიკური პაზლის ამოხსნას დაუთმეთ და მხოლოდ ბოლო რამდენიმე კვადრატი რომ დაგრჩათ, მიხვდით, სუდოკუს გამართულად დასრულების გზა არ არსებობს.
"ალბათ შეცდომა დავუშვი", — ფიქრობთ თქვენ. ამიტომ სუდოკუს ამოხსნას თავიდან იწყებთ, მაგრამ ამჯერად იმ კუთხიდან, რომლის დასრულებაც ვერ შეძელით და უკუსვლით მიჰყვებით თავსატეხს. მაგრამ იგივე ფინალი მეორდება. თქვენ ისევ ბოლო რამდენიმე კვადრატის დასრულებაში გექმნებათ პრობლემა და რწმუნდებით, რომ თანმიმდევრული ამოხსნის გზა, უბრალოდ, არ არსებობს.
კვანტური მექანიკის მიხედვით, რეალობის არსებითი მახასიათებლების დადგენა შეუძლებელ სუდოკუს წააგავს. საიდანაც უნდა დავიწყოთ კვანტური თეორიის ამოხსნა, ყოველთვის გადავაწყდებით თავსატეხს, რომელიც გვაიძულებს, სამყაროს მუშაობის ფუნდამენტურ პრინციპებს გადავხედოთ (სწორედ ეს არის ის, რაც კვანტურ მექანიკას ძალიან სახალისოს ხდის).
თუ კითხვას გააგრძელებთ, კვანტური მექანიკით დაინტერესებული ფილოსოფოსის თვალით დანახულ სამყაროს გაეცნობით.
1. "საზარელი დისტანციური ქმედება"
რამდენადაც ვიცით, სინათლის სიჩქარე (დაახლოებით 300 მილიონი მეტრი წამში) სამყაროში სიჩქარის მაქსიმალური ზღვარია. ალბერტ აინშტაინმა საჯაროდ უკუაგდო ის მოსაზრება, რომ ფიზიკური სისტემები ერთმანეთზე ზეგავლენას იმაზე უფრო სწრაფად ახდენენ, ვიდრე მათ შორის სინათლის სიგნალს შეუძლია იმოძრაოს.
ჯერ კიდევ გასული საუკუნის 40-იანი წლების ბოლოს ამ მოვლენას აინშტაინმა საზარელი დისტანციური ქმედება (spooky action at a distance) უწოდა. თუ იქამდე კვანტური თეორია ასეთ "საზარელ" მოვლენებს დასაშვებად მიიჩნევდა, აინშტაინი ამტკიცებდა, რომ თეორია ჯერ დასრულებული არ იყო და მისი გაუმჯობესებული ვერსია სამყაროს შესახებ ჭეშმარიტ სურათს გვაჩვენებდა.
დღეს უკვე ვიცით, რომ სამომავლოდ უკეთესი თეორიის შემუშავება ნაკლებად სავარაუდოა. და თუ აქსიომად მივიღებთ, რომ სამყარო "მასალის" მკაფიოდ განსაზღვრული და დამოუკიდებელი ნაწილებისგან შედგება, მაშინ ჩვენი სამყარო ის ადგილია, სადაც ამ ნაწილებს შორის მსგავსი საზარელი დისტანციური ქმედება შესაძლებელია.
2. რეალობაზე კონტროლის დაკარგვა
"და, იქნებ, სამყარო მასალის მკაფიოდ განსაზღვრული და დამოუკიდებელი ნაწილებისგან სულაც არ შედგება?" — ალბათ ახლა ამას ფიქრობთ, — "მაშინ შეგვიძლია, რომ ეს საზარელი დისტანციური ქმედება თავიდან ავიცილოთ?"
დიახ, შეგვიძლია და კვანტური ფიზიკის საზოგადოებაში ბევრი სწორედ ასე ფიქრობს. მაგრამ ეს აინშტაინისთვის ნუგეში მაინც ვერ იქნებოდა.
აინშტაინი ამ თემაზე დანიელ ფიზიკოს ნილს ბორთან დიდხანს კამათობდა. ბორის მიხედვით, აუცილებლად უნდა შევეშვათ იმ იდეის მტკიცებას, რომ სამყარო მკაფიოდ განსაზღვრული მასალისგან შედგება, რადგან ეს საზარელ დისტანციურ ქმედებას თავიდან აგვაცილებს. ბორის აზრით, სამყაროს მკაფიოდ განსაზღვრული თვისებები იქამდე არ აქვს, სანამ მას არ დავაკვირდებით. ხოლო როდესაც არ ვაკვირდებით, ბორის აზრით, სამყარო, რეალურად იმ სახით სულაც არ არსებობს, როგორადაც დაკვირვებისას წარმოგვიდგება.
აინშტაინი კი ამტკიცებდა, რომ სამყარო რაღაცისგან უნდა შედგებოდეს — იმის მიუხედავად, ვაკვირდებით მას თუ არა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, სამყაროს შესახებ ვერც ერთმანეთში ვისაუბრებდით და ვერც მეცნიერება იტყოდა რაიმეს ამის თაობაზე. მაგრამ აინშტაინს არ შეეძლო, თან მკაფიოდ განსაზღვრული და დამოუკიდებელი სამყაროს არსებობდა ემტკიცებინა და თან საზარელ დისტანციურ ქმედებაზე ეთქვა უარი... ან, იქნებ, შეეძლო?
3. უკან მომავალში
აინშტაინისა და ბორის დებატები კვანტური მექანიკის ისტორიის ცნობილი ნაწილია. მაგრამ ნაკლებად ცნობილია ამ კვანტური სუდოკუს ის კუთხე, რომელშიც ჩვენ შეგვიძლია, მკაფიოდ განსაზღვრული და დამოუკიდებელი სამყარო ისე გადავარჩინოთ, რომ საზარელი დისტანციური ქმედებაც გავაქროთ. მაგრამ ასეთ შემთხვევაში სხვა უცნაურობა იჩენს თავს.
თუ შეიძლება, რომ ლაბორატორიაში კვანტური სისტემის გაზომვის ექსპერიმენტის ჩატარებამ როგორმე სისტემის გაზომვამდე არსებულ მდგომარეობაზე იმოქმედოს, მაშინ აინშტაინსაც ორი კურდღლის დაჭერა ერთდროულად შეეძლება. ამ ჰიპოთეზას რეტრომიზეზობრიობას უწოდებენ, რადგან ექსპერიმენტის შედეგებს დროში უკან მოგზაურობა და საწყისი მდგომარეობის შეცვლა უნდა შეეძლოს.
თუ ფიქრობთ, რომ ეს უცნაურია, თქვენ მარტო არ ხართ. ეს კვანტურ ფიზიკოსთა შორის არც ისე გავრცელებული მოსაზრებაა, მაგრამ მას მომხრეები მაინც ჰყავს. თუ თქვენ წინაშე, ერთი მხრივ, ის არჩევანია, რომ საზარელ დისტანციურ ქმედებას დაეთანხმოთ ან, მეორე მხრივ, აღიაროთ, რომ ჩვენთვის ნაცნობი სამყარო, როცა მას არ ვაკვირდებით, უბრალოდ არ არსებობს, მაშინ რეტრომიზეზობრიობა არც ისე ცუდ ვარიანტად მოგეჩვენებათ.
4. არანაირი ხედი ოლიმპოდან
წარმოიდგინეთ, რომ ზევსი ოლიმპოს მწვერვალზე ჩამოჯდა და სამყაროს გადმოჰყურებს. ასევე წარმოიდგინეთ, რომ მას შეუძლია დაინახოს ყველაფერი, რაც უკვე მოხდა, ახლა ხდება ან სამომავლოდ მოხდება ნებისმიერ ადგილსა და დროს. ამ შესაძლებლობას "ღმერთის ყოვლისმხედველი თვალი" დავარქვათ. ამის შემდეგ ბუნებრივია ვიფიქროთ, რომ სამყაროს მოწყობის რაღაც კონკრეტული გზა აუცილებლად უნდა არსებობდეს, თუნდაც ეს მხოლოდ ყოვლისმხედველმა ღმერთმა იცოდეს.
კვანტური მექანიკის ბოლოდროინდელი კვლევების თანახმად, ყოვლისმხედველი ღმერთის არსებობა შეუძლებელია — თუნდაც თეორიულად. ზოგიერთ უცნაურ კვანტურ სცენარში სხვადასხვა მეცნიერმა შეიძლება თავიანთ ლაბორატორიებში კარგად დაათვალიეროს სისტემები და გააკეთოს საფუძვლიანი ჩანაწერები იმის შესახებ, რასაც ხედავს. მაგრამ როცა მეცნიერები თავიანთი ჩანაწერების შედარებას დაიწყებენ, მათ შორის შეუსაბამობას აღმოაჩენენ და აღწერილი ფაქტების შესახებ უთანხმოება წარმოიშობა. თანაც სრულიად შესაძლებელია, რომ აბსოლუტურად ობიექტური ფაქტი არც კი არსებობდეს იმის დასადასტურებლად, თუ ვინ არის სწორი — და აქ თავად ზევსიც უძლური იქნება!
ასე რომ, შემდეგ ჯერზე, როცა შეუძლებელ სუდოკუს წააწყდებით, დარწმუნებული იყავით, რომ კარგ კომპანიაში ხართ. კვანტური ფიზიკის მთელმა საზოგადოებამ და, შესაძლოა, თვით ზევსმაც ზუსტად იცის, როგორ გრძნობთ თავს.
-
გადახედვაქვეყნის საპრეზიდენტო არჩევნების წინ მოქალაქეებს მოკვლით ემუქრებიან — მოლდოვის პრემიერმინისტრი ქვეყნის საპრეზიდენტო არჩევნების წინ მოქალაქეებს მოკვლით ემუქრებიან — მოლდოვის პრემიერმინისტრი
-
გადახედვათბილისში კაცმა ყოფილი ცოლი და მისი თანამშრომელი ცივი იარაღით დაჭრა თბილისში კაცმა ყოფილი ცოლი და მისი თანამშრომელი ცივი იარაღით დაჭრა
-
გადახედვაგირჩი: ახალი არჩევნების ჩატარების ამ დროისთვის ერთადერთი ლეგიტიმური საფუძველი — ფარულობის პრინციპის დარღვევაა გირჩი: ახალი არჩევნების ჩატარების ამ დროისთვის ერთადერთი ლეგიტიმური საფუძველი — ფარულობის პრინციპის დარღვევაა
-
გადახედვალილუაშვილის თქმით, არჩევნების გაყალბების პირობებში ქვეყნის ეკონომიკური პერსპექტივები მნიშვნელოვნად გაუარესდა ლილუაშვილის თქმით, არჩევნების გაყალბების პირობებში ქვეყნის ეკონომიკური პერსპექტივები მნიშვნელოვნად გაუარესდა
-
გადახედვადიდი ბრიტანეთის "კონსერვატიული პარტიის" ლიდერი კემი ბეიდინოკი გახდა დიდი ბრიტანეთის "კონსერვატიული პარტიის" ლიდერი კემი ბეიდინოკი გახდა
-
გადახედვანინო ლომჯარია: [იოსელიანს] როგორც ჩანს ჩვენი ანგარიშების კითხვა დაგეზარათ ნინო ლომჯარია: [იოსელიანს] როგორც ჩანს ჩვენი ანგარიშების კითხვა დაგეზარათ
-
გადახედვალევან სამუშია: გაიხსნას ე.წ. შავი ყუთი და ნახოს საზოგადოებამ, ჩაიდინეთ თუ არა სისხლის სამართლის დანაშაული ლევან სამუშია: გაიხსნას ე.წ. შავი ყუთი და ნახოს საზოგადოებამ, ჩაიდინეთ თუ არა სისხლის სამართლის დანაშაული
-
გადახედვაანა ნაცვლიშვილი: "ძლიერი საქართველოს" სახელით შეგვაქვს სარჩელი სასამართლოში ანა ნაცვლიშვილი: "ძლიერი საქართველოს" სახელით შეგვაქვს სარჩელი სასამართლოში
-
გადახედვადარიუს ვიტკაუსკასი: [EU-ს გაფართოების ანგარიშზე] საქართველო ჩიხშია შესული დარიუს ვიტკაუსკასი: [EU-ს გაფართოების ანგარიშზე] საქართველო ჩიხშია შესული
-
გადახედვა246 საარჩევნო უბნის ბათილობის მოთხოვნის საჩივრებიდან არცერთი არ დაკმაყოფილდა — "ჩემი ხმა" 246 საარჩევნო უბნის ბათილობის მოთხოვნის საჩივრებიდან არცერთი არ დაკმაყოფილდა — "ჩემი ხმა"
-
გადახედვაიოსელიანის თქმით, რუს პროპაგანდისტზე აკრედიტაცია საარჩევნო კანონმდებლობის დაცვით გაიცა იოსელიანის თქმით, რუს პროპაგანდისტზე აკრედიტაცია საარჩევნო კანონმდებლობის დაცვით გაიცა
-
გადახედვაშალვა პაპუაშვილი: მწუხარებას გამოვთქვამ წალენჯიხის მერის, გიორგი ხარჩილავას გარდაცვალების გამო შალვა პაპუაშვილი: მწუხარებას გამოვთქვამ წალენჯიხის მერის, გიორგი ხარჩილავას გარდაცვალების გამო
-
გადახედვაწალენჯიხის მერი გია ხარჩილავა გარდაიცვალა წალენჯიხის მერი გია ხარჩილავა გარდაიცვალა
-
გადახედვაევროპის ქვეყნებში მცხოვრები ქართველი ემიგრანტები საპროტესტო აქციებს აანონსებენ ევროპის ქვეყნებში მცხოვრები ქართველი ემიგრანტები საპროტესტო აქციებს აანონსებენ
-
გადახედვაეროვნულმა ბანკმა ლარის ახალი კურსი დაადგინა ეროვნულმა ბანკმა ლარის ახალი კურსი დაადგინა
-
გადახედვააშშ უკრაინას დამატებით 425 მილიონი დოლარის სამხედრო დახმარებას გამოუყოფს აშშ უკრაინას დამატებით 425 მილიონი დოლარის სამხედრო დახმარებას გამოუყოფს
-
გადახედვაზაალ სამადაშვილი გარდაიცვალა ზაალ სამადაშვილი გარდაიცვალა
-
გადახედვალევან იოსელიანი: არც მე და არც ერთ სახალხო დამცველს, ვინც საქართველოში ყოფილა, არავის შეუფასებია არჩევნების ლეგიტიმურობა ლევან იოსელიანი: არც მე და არც ერთ სახალხო დამცველს, ვინც საქართველოში ყოფილა, არავის შეუფასებია არჩევნების ლეგიტიმურობა
-
გადახედვასერგეი ლებედევი: ვიმედოვნებ, რომ საქართველო დსთ-ს დაუბრუნდება სერგეი ლებედევი: ვიმედოვნებ, რომ საქართველო დსთ-ს დაუბრუნდება
-
გადახედვასალომე ზურაბიშვილი გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის პრეზიდენტს ტელეფონით ესაუბრა სალომე ზურაბიშვილი გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის პრეზიდენტს ტელეფონით ესაუბრა
-
გადახედვაგერმანია ირანის ყველა საკონსულოს დახურავს გერმანია ირანის ყველა საკონსულოს დახურავს
კომენტარები