სტოიციზმი პანდემიისას: როგორ შეუძლია მარკუს ავრელიუსს ჩვენი დახმარება
რომის იმპერატორი, მარკუს ავრელიუსი, იმ ეპიდემიურ დაავადებას შეეწირა, რომელსაც მისივე საგვარეულო სახელი ეწოდებოდა. მის "მედიტაციებს" ბევრი რამის სწავლება შეუძლია იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა გავუმკლავდეთ შიშს, ტკივილს, შფოთვასა და დანაკლისს.
რომის იმპერატორი მარკუს ავრელიუს ანტონინუსი ანტიკური ხანის უკანასკნელი ცნობილი სტოიკოსი ფილოსოფოსია. თავისი ცხოვრების ბოლო 14 წელი მან ევროპის ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე საშინელ ეპიდემიასთან ბრძოლაში გაატარა. ანტონინის ჭირი, რომელსაც მისი საგვარეულო სახელი ჰქვია, დიდი ალბათობით, დღეისთვის ყავილის სახელით ცნობილი დაავადების აფეთქებით იყო გამოწვეული. ვარაუდობენ, რომ ამ დაავადებამ 5 მილიონი ადამიანი შეიწირა — მარკუს ავრელიუსის ჩათვლით.
ახალი წელთაღრიცხვით 166 წლიდან 180 წლამდე დაავადების აფეთქება რამდენიმე ტალღად განმეორდა. რომაელი ისტორიკოსების გადმოცემით, ამ პერიოდში მთელი ლეგიონები განადგურდა, ქალაქები და სოფლები მოსახლეობისაგან დაიცალა და ნანგრევებად იქცა. თავად რომიც საშინლად დაზარალდა — ყოველდღიურად ქალაქს გვამებით სავსე ურიკები ტოვებდნენ.
ამ ეპიდემიისას მარკუს ავრელიუსმა წიგნი დაწერა, რომელსაც დღეს მედიტაციების სახელით ვიცნობთ. მასში მან ის მორალური და ფსიქოლოგიური რჩევები ჩაწერა, რომელსაც ჟამიანობის დროს საკუთარ თავს აძლევდა. ტკივილით, დაავადებით, შფოთვითა და დანაკლისით გამოწვეულ სირთულეებთან გასამკლავებლად ის ხშირად მიმართავს სტოიკურ ფილოსოფიას. გადაჭარბებული არ იქნება, თუ ვიტყვით, რომ მედიტაციები კონკრეტულად პანდემიის დასაძლევად საჭირო გონებრივი გამძლეობის გამოსამუშავებელი ერთგვარი სახელმძღვანელოა.
პირველ რიგში, სტოიკოსებს სჯეროდათ, რომ ჭეშმარიტი სიქველე ჩვენს ხასიათსა და ქცევებში სუფევს. ამიტომ ისინი ხშირად ახსენებდნენ საკუთრ თავს, რომ ერთმანეთისგან უნდა გაერჩიათ ის, თუ რა იყო მათზე დამოკიდებული და რა — არა. თანამედროვე სტოიკოსები ამას "კონტროლის დიქოტომიას" უწოდებენ და მრავალ ადამიანს ამ განსხვავების გააზრებაც კი ეხმარება სტრესის შემცირებაში. ის, რაც მე მემართება, არასოდესაა მხოლოდ ჩემი კონტროლის ქვეშ — აბსოლუტურად ჩემზე არასოდესაა დამოკიდებული; სამაგიეროდ, ჩემი აზრებისა და ქცევების გაკონტროლება შემიძლია — ყოველ შემთხვევაში, ნებაყოფლობითების მაინც. პანდემია ჩემ კონტროლქვეშ არაა; აი, ჩემი საპასუხო ქცევა კი — არის.
ჩვენი აზროვნების უმეტესი ნაწილიც, თუ მთლიანი არა, ასევე ჩვენზეა დამოკიდებული. ამიტომაც, "გვანაწყენებს არა მოვლენები, არამედ ჩვენი მათზე შეხედულებანი". უფრო ზუსტად, ჩვენი სჯა, რომ რაღაც ძალიან ცუდი, საშინელი ან კატასტროფულიც კია, იწვევს ჩვენში მწუხარებას.
ეს სტოიციზმის ერთ-ერთი ბაზისური ფსიქოლოგიური პრინციპია. ეს ასევე საფუძველია თანამედროვე კოგნიტურ-ბიჰევიორული თერაპიის, CBT-ისაც, რომელიც დღეისთვის ფსიქოთერაპიის დასაბუთებულად ეფექტიან მოწინავე ფორმად ითვლება. კოგნიტურ-ბიჰევიორული თერაპიის ფუძემდებლები, ალბერტ ელისი და აარონ თ. ბექი ამბობენ, რომ სტოიციზმი მათი მეთოდისთვის ფილოსოფიური შთაგონების წყარო იყო. ჩვენ გვაშინებს არა თავად ვირუსი, არამედ ჩვენი შეხედულებები მასზე. ჩვენ გვაბრაზებს არა მათი უპასუხისმგებლობა, ვინც სოციალური დისტანცირების რეკომენდაციას არ იცავს, არამედ — ჩვენი აზრი მათ შესახებ.
მედიტაციების კითხვისას მრავალს აოცებს ის, რომ წიგნი იწყება თავით, სადაც მარკუსი ჩამოთვლის იმ თვისებებს, რომლებსაც იგი სხვებში — თავის 17-მდე მეგობარში, ოჯახის წვერსა და მასწავლებელში — სცემს პატივს. ეს სტოიციზმის ერთ-ერთი მთავარი პრაქტიკის განვრცობილი მაგალითია.
მარკუსი ხშირად ეკითხება თავს: "რა სათნოება მიბოძა ბუნებამ ამ სიტუაციასთან გასამკლავებლად?" ამას კი ბუნებრივად მოსდევს მომდევნო კითხვა: "როგორ უმკლავდებიან სხვა ადამიანები მსგავს გამოწვევებს?" სტოიკოსები ღრმად უფიქრდებიან ხასიათის ისეთ ძლიერ მხარეებს, როგორიცაა სიბრძნე, მოთმინება და თვითდისციპლინა, რაც მათ ძნელბედობის ჟამს მხნეობის მოკრებაში ეხმარებათ. ისინი ცდილობენ, რომ ეს სიქველეები რეალობაში გამოავლინონ და გამოიყენონ იმ ყოველდღიური სირთულეების დასამარცხებლად, რომლებთან გამკლავებაც პანდემიის მსაგვს კრიზისულ ვითარებებში უწევთ. ისინი სწავლობენ სხვა ადამიანებისგანაც. მისაბაძ მაგალითებად ისტორიული ფიგურები და მხატვრული პერსონაჟებიც კი გამოდგებიან.
ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, შედარებით მარტივად გასაგები ხდება სტოიციზმის მეორე მნიშვნელოვანი სლოგანიც: შიში მეტად გვაზარალებს, ვიდრე ის, რისიც გვეშინია. ეს გამოთქმა ზოგადად არაჯანსაღ ემოციებს ეხება, რომლებსაც სტოიკოსები passions, იმავე ვნებებს უწოდებენ, რაც მომდინარეობს სიტყვიდან პათოსი — pathos, საიდანაც წარმოიშვა სიტყვა პათოლოგიურიც. ეს მოსაზრება, პირველ რიგში, ზედაპირული, პირდაპირი გაგებითაც სწორია. მაშინაც კი, თუ პანდემიისგან გადარჩენის 99-პროცენტიანი ან უფრო მაღალი შანსი გვაქვს, მღელვარებასა და შფოთვას ჩვენი ჭკუიდან შეშლა და ცხოვრების დანგრევა შეუძლია. უკიდურეს შემთხვევებში ადამიანებმა, შეიძლება, საკუთარი სიცოცხლეც კი ხელყონ.
ამ გაგებით, მარტივია იმის დანახვა, თუ როგორ გვნებს შიში იმაზე მეტად, ვიდრე ის, რისიც გვეშინია, რადგანაც ის უარყოფით ზეგავლენას ახდენს ჩვენს ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და ცხოვრების ხარისხზე. თუმცა ამ გამოთქმას სტოიკოსებისთვის უფრო ღრმა მნიშვნელობაც აქვს. ვირუსს მხოლოდ სხეულისთვის შეუძლია ზიანის მიყენება — ყველაზე უარეს შემთხვევაში მას შეუძლია, მოგკლას. მაგრამ შიში ჩვენი არსების მორალურ ბირთვში აღწევს. და თუ უფლებას მისცემ, მას შენში ადამიანურობის განადგურებაც კი შეუძლია. სტოიკოსებისთვის ეს სიკვდილზე უარესია.
სულ ბოლოს, პადემიისას შენ საკუთარი გარდაცვალების რისკის, შესაძლებლობისთვის თვალის გასწორება გიწევს. თუმცა შენი მოკვდაობა დაბადების მომენტიდანაა განსაზღვრული. უმრავლესობა ამ ჭეშმარიტების დავიწყებას ვარჩევთ. "არიდება" პრობლემებთან გამკლავების ადამიანებში ყველაზე გავრცელებული მექანიზმია. ჩვენ უარვყოფთ იმ აშკარა ფაქტს, რომ ადრე თუ გვიან ყველანი ვკვდებით. სტოიკოსებს სწამდათ, რომ ჩვენი მოკვდაობისთვის თვალის გასწორებისა და მის შედეგებში ჩაწვდომის შემდეგ, შესაძლოა, ჩვენი შეხედულება სიცოცხლეზე რადიკალურად შეიცვალოს. ნებისმიერი ჩვენგანი ნებისმიერ მომენტში შეიძლება მოკვდეს. სიცოცხლე სამუდამოდ არ გრძელდება.
გადმოცემის თანხმად, სწორედ ამაზე ფიქრობდა სასიკვდილო სარეცელზე მყოფი მარკუს ავრელიუსი. ერთი ისტორიკოსის მიხედვით, მისი სამეგობრო წრე საშინლად განიცდიდა მის მოახლოებულ სიკვდილს. მარკუსმა კი მშვიდად ჰკითხა მათ, თუ რატომ მოთქვამდნენ მაშინ, როდესაც სიკვდილიც და ავადმყოფობაც გარდაუვალობად უნდა მიეღოთ და უნდა გაეცნობიერებინათ, რომ ის ბუნების განუყოფელი ნაწილი და ადამიანური მოდგმისთვის განსაზღვრული ბედისწერა იყო. მედიტაციებში იგი ხშირად ეხება ამ თემას.
"ყველაფერი მოდის, რათა წავიდეს", — ეუბნება იგი საკუთარ თავს, — თავად ავადმყოფობა და სიკვდილიც კი ჩვენთვის "ისეთი ნაცნობნი უნდა იყვნენ, როგორიცაა ვარდი გაზაფხულზე და ხილი შემოდგომას". სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მარკუს ავრელიუსმა სტოიციზმში ათწლეულობით წვრთნის შედეგად საკუთარ თავს ასწავლა, სიკვდილს იმ ადამიანის სიმშვიდით შეხვედროდა, რომელსაც ეს წარსულში უკვე მრავალჯერ გაუკეთებია.
-
გადახედვაპიტერ ფიშერის თქმით, არსებულ ვითარებაში, საქართველოსთვის EU-ში გაწევრიანების შანსი არ არსებობს პიტერ ფიშერის თქმით, არსებულ ვითარებაში, საქართველოსთვის EU-ში გაწევრიანების შანსი არ არსებობს
-
გადახედვა"ჩემი ხმა" 25 ნოემბერს, დილის 9 საათზე, პარლამენტის უკან აქციას აანონსებს "ჩემი ხმა" 25 ნოემბერს, დილის 9 საათზე, პარლამენტის უკან აქციას აანონსებს
-
გადახედვამერია: კოსტავას ქუჩის ნაწილზე საავტომობილო მოძრაობა დროებით შეიზღუდება მერია: კოსტავას ქუჩის ნაწილზე საავტომობილო მოძრაობა დროებით შეიზღუდება
-
გადახედვაილიაუნის "ა" კორპუსის წინ ხვალ 7 ლექცია ჩატარდება — ლექციების განრიგი ილიაუნის "ა" კორპუსის წინ ხვალ 7 ლექცია ჩატარდება — ლექციების განრიგი
-
გადახედვამამუკა ხაზარაძე გახარიას გუნდს შეხვედრას სთავაზობს მამუკა ხაზარაძე გახარიას გუნდს შეხვედრას სთავაზობს
-
გადახედვა22 ნოემბერს თბილისის ნაწილს ელექტროენერგია შეეზღუდება 22 ნოემბერს თბილისის ნაწილს ელექტროენერგია შეეზღუდება
-
გადახედვაგიორგი ვაშაძე: შაბათს გვექნება დიდი აქცია გიორგი ვაშაძე: შაბათს გვექნება დიდი აქცია
-
გადახედვაპუტინის თქმით, ბაიდენის ადმინისტრაციის გადაწყვეტილების საპასუხოდ, უკრაინაში ახალი ჰიპერბგერითი ბალისტიკური რაკეტა გამოიყენეს პუტინის თქმით, ბაიდენის ადმინისტრაციის გადაწყვეტილების საპასუხოდ, უკრაინაში ახალი ჰიპერბგერითი ბალისტიკური რაკეტა გამოიყენეს
-
გადახედვასსს ცრუს უწოდებს მოქალაქის მიერ გავრცელებულ ინფორმაციას, თითქოს მას დაუკავშირდნენ და 5 პოლიციელის თავდასხმაში და მიმალვაში დაადანაშაულეს სსს ცრუს უწოდებს მოქალაქის მიერ გავრცელებულ ინფორმაციას, თითქოს მას დაუკავშირდნენ და 5 პოლიციელის თავდასხმაში და მიმალვაში დაადანაშაულეს
-
გადახედვაეუთო/ოდირი: ოდირი შეშფოთებულია საქართველოში გადაჭარბებული საპოლიციო ძალის გამოყენების შესახებ ცნობებით ეუთო/ოდირი: ოდირი შეშფოთებულია საქართველოში გადაჭარბებული საპოლიციო ძალის გამოყენების შესახებ ცნობებით
-
გადახედვაპროკურატურა ბრალდებას დაუმძიმებს პირს, რომელმაც საგარეჯოში მეუღლეს სიცოცხლისთვის სახიფათო დაზიანებები მიაყენა — ქალი კლინიკაში გარდაიცვალა პროკურატურა ბრალდებას დაუმძიმებს პირს, რომელმაც საგარეჯოში მეუღლეს სიცოცხლისთვის სახიფათო დაზიანებები მიაყენა — ქალი კლინიკაში გარდაიცვალა
-
გადახედვააშშ-მა რუსულ "გაზპრომბანკს" სანქციები დაუწესა აშშ-მა რუსულ "გაზპრომბანკს" სანქციები დაუწესა
-
გადახედვალიზი თირქია: საგამოძიებოში მითხრეს, რომ გაურკვევლობა მოხდა ლიზი თირქია: საგამოძიებოში მითხრეს, რომ გაურკვევლობა მოხდა
-
გადახედვა1 იანვრიდან "საზოგადოებრივი მაუწყებლის" გენერალური დირექტორის ხელფასი 16 250 ლარი იქნება 1 იანვრიდან "საზოგადოებრივი მაუწყებლის" გენერალური დირექტორის ხელფასი 16 250 ლარი იქნება
-
გადახედვადამკვირვებლები აცხადებენ, რომ ქართულ დიასპორას ხმის მიცემის უფლება შეეზღუდა დამკვირვებლები აცხადებენ, რომ ქართულ დიასპორას ხმის მიცემის უფლება შეეზღუდა
-
გადახედვაგიორგი კალანდარიშვილს 6-საათიანი გამოკითხვის შემდეგ, კომენტარი არ გაუკეთებია გიორგი კალანდარიშვილს 6-საათიანი გამოკითხვის შემდეგ, კომენტარი არ გაუკეთებია
-
გადახედვააზერბაიჯანელ აქტივისტ ვაფა ნაგს COP29-ის პროტესტისთვის სამთავრობო მედია ესხმის თავს აზერბაიჯანელ აქტივისტ ვაფა ნაგს COP29-ის პროტესტისთვის სამთავრობო მედია ესხმის თავს
-
გადახედვადღეს 20 საათზე მელიქიშვილზე საპროტესტო აქცია — "მათეს თავისუფლებისთვის" გაიმართება დღეს 20 საათზე მელიქიშვილზე საპროტესტო აქცია — "მათეს თავისუფლებისთვის" გაიმართება
-
გადახედვაეროვნულმა ბანკმა ლარის ახალი კურსი დაადგინა ეროვნულმა ბანკმა ლარის ახალი კურსი დაადგინა
-
გადახედვა24 ნოემბერს, თავისუფლების მოედანზე ქალთა მარში გაიმართება 24 ნოემბერს, თავისუფლების მოედანზე ქალთა მარში გაიმართება
-
გადახედვაპრეზიდენტი: ახალგაზრდა ქართველი აქტივისტების წინააღმდეგ სადამსჯელო ღონისძიებები მიმდინარეობს პრეზიდენტი: ახალგაზრდა ქართველი აქტივისტების წინააღმდეგ სადამსჯელო ღონისძიებები მიმდინარეობს
კომენტარები