სტოიციზმი პანდემიისას: როგორ შეუძლია მარკუს ავრელიუსს ჩვენი დახმარება
რომის იმპერატორი, მარკუს ავრელიუსი, იმ ეპიდემიურ დაავადებას შეეწირა, რომელსაც მისივე საგვარეულო სახელი ეწოდებოდა. მის "მედიტაციებს" ბევრი რამის სწავლება შეუძლია იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა გავუმკლავდეთ შიშს, ტკივილს, შფოთვასა და დანაკლისს.
რომის იმპერატორი მარკუს ავრელიუს ანტონინუსი ანტიკური ხანის უკანასკნელი ცნობილი სტოიკოსი ფილოსოფოსია. თავისი ცხოვრების ბოლო 14 წელი მან ევროპის ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე საშინელ ეპიდემიასთან ბრძოლაში გაატარა. ანტონინის ჭირი, რომელსაც მისი საგვარეულო სახელი ჰქვია, დიდი ალბათობით, დღეისთვის ყავილის სახელით ცნობილი დაავადების აფეთქებით იყო გამოწვეული. ვარაუდობენ, რომ ამ დაავადებამ 5 მილიონი ადამიანი შეიწირა — მარკუს ავრელიუსის ჩათვლით.
ახალი წელთაღრიცხვით 166 წლიდან 180 წლამდე დაავადების აფეთქება რამდენიმე ტალღად განმეორდა. რომაელი ისტორიკოსების გადმოცემით, ამ პერიოდში მთელი ლეგიონები განადგურდა, ქალაქები და სოფლები მოსახლეობისაგან დაიცალა და ნანგრევებად იქცა. თავად რომიც საშინლად დაზარალდა — ყოველდღიურად ქალაქს გვამებით სავსე ურიკები ტოვებდნენ.
ამ ეპიდემიისას მარკუს ავრელიუსმა წიგნი დაწერა, რომელსაც დღეს მედიტაციების სახელით ვიცნობთ. მასში მან ის მორალური და ფსიქოლოგიური რჩევები ჩაწერა, რომელსაც ჟამიანობის დროს საკუთარ თავს აძლევდა. ტკივილით, დაავადებით, შფოთვითა და დანაკლისით გამოწვეულ სირთულეებთან გასამკლავებლად ის ხშირად მიმართავს სტოიკურ ფილოსოფიას. გადაჭარბებული არ იქნება, თუ ვიტყვით, რომ მედიტაციები კონკრეტულად პანდემიის დასაძლევად საჭირო გონებრივი გამძლეობის გამოსამუშავებელი ერთგვარი სახელმძღვანელოა.
პირველ რიგში, სტოიკოსებს სჯეროდათ, რომ ჭეშმარიტი სიქველე ჩვენს ხასიათსა და ქცევებში სუფევს. ამიტომ ისინი ხშირად ახსენებდნენ საკუთრ თავს, რომ ერთმანეთისგან უნდა გაერჩიათ ის, თუ რა იყო მათზე დამოკიდებული და რა — არა. თანამედროვე სტოიკოსები ამას "კონტროლის დიქოტომიას" უწოდებენ და მრავალ ადამიანს ამ განსხვავების გააზრებაც კი ეხმარება სტრესის შემცირებაში. ის, რაც მე მემართება, არასოდესაა მხოლოდ ჩემი კონტროლის ქვეშ — აბსოლუტურად ჩემზე არასოდესაა დამოკიდებული; სამაგიეროდ, ჩემი აზრებისა და ქცევების გაკონტროლება შემიძლია — ყოველ შემთხვევაში, ნებაყოფლობითების მაინც. პანდემია ჩემ კონტროლქვეშ არაა; აი, ჩემი საპასუხო ქცევა კი — არის.
ჩვენი აზროვნების უმეტესი ნაწილიც, თუ მთლიანი არა, ასევე ჩვენზეა დამოკიდებული. ამიტომაც, "გვანაწყენებს არა მოვლენები, არამედ ჩვენი მათზე შეხედულებანი". უფრო ზუსტად, ჩვენი სჯა, რომ რაღაც ძალიან ცუდი, საშინელი ან კატასტროფულიც კია, იწვევს ჩვენში მწუხარებას.
ეს სტოიციზმის ერთ-ერთი ბაზისური ფსიქოლოგიური პრინციპია. ეს ასევე საფუძველია თანამედროვე კოგნიტურ-ბიჰევიორული თერაპიის, CBT-ისაც, რომელიც დღეისთვის ფსიქოთერაპიის დასაბუთებულად ეფექტიან მოწინავე ფორმად ითვლება. კოგნიტურ-ბიჰევიორული თერაპიის ფუძემდებლები, ალბერტ ელისი და აარონ თ. ბექი ამბობენ, რომ სტოიციზმი მათი მეთოდისთვის ფილოსოფიური შთაგონების წყარო იყო. ჩვენ გვაშინებს არა თავად ვირუსი, არამედ ჩვენი შეხედულებები მასზე. ჩვენ გვაბრაზებს არა მათი უპასუხისმგებლობა, ვინც სოციალური დისტანცირების რეკომენდაციას არ იცავს, არამედ — ჩვენი აზრი მათ შესახებ.
მედიტაციების კითხვისას მრავალს აოცებს ის, რომ წიგნი იწყება თავით, სადაც მარკუსი ჩამოთვლის იმ თვისებებს, რომლებსაც იგი სხვებში — თავის 17-მდე მეგობარში, ოჯახის წვერსა და მასწავლებელში — სცემს პატივს. ეს სტოიციზმის ერთ-ერთი მთავარი პრაქტიკის განვრცობილი მაგალითია.
მარკუსი ხშირად ეკითხება თავს: "რა სათნოება მიბოძა ბუნებამ ამ სიტუაციასთან გასამკლავებლად?" ამას კი ბუნებრივად მოსდევს მომდევნო კითხვა: "როგორ უმკლავდებიან სხვა ადამიანები მსგავს გამოწვევებს?" სტოიკოსები ღრმად უფიქრდებიან ხასიათის ისეთ ძლიერ მხარეებს, როგორიცაა სიბრძნე, მოთმინება და თვითდისციპლინა, რაც მათ ძნელბედობის ჟამს მხნეობის მოკრებაში ეხმარებათ. ისინი ცდილობენ, რომ ეს სიქველეები რეალობაში გამოავლინონ და გამოიყენონ იმ ყოველდღიური სირთულეების დასამარცხებლად, რომლებთან გამკლავებაც პანდემიის მსაგვს კრიზისულ ვითარებებში უწევთ. ისინი სწავლობენ სხვა ადამიანებისგანაც. მისაბაძ მაგალითებად ისტორიული ფიგურები და მხატვრული პერსონაჟებიც კი გამოდგებიან.
ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, შედარებით მარტივად გასაგები ხდება სტოიციზმის მეორე მნიშვნელოვანი სლოგანიც: შიში მეტად გვაზარალებს, ვიდრე ის, რისიც გვეშინია. ეს გამოთქმა ზოგადად არაჯანსაღ ემოციებს ეხება, რომლებსაც სტოიკოსები passions, იმავე ვნებებს უწოდებენ, რაც მომდინარეობს სიტყვიდან პათოსი — pathos, საიდანაც წარმოიშვა სიტყვა პათოლოგიურიც. ეს მოსაზრება, პირველ რიგში, ზედაპირული, პირდაპირი გაგებითაც სწორია. მაშინაც კი, თუ პანდემიისგან გადარჩენის 99-პროცენტიანი ან უფრო მაღალი შანსი გვაქვს, მღელვარებასა და შფოთვას ჩვენი ჭკუიდან შეშლა და ცხოვრების დანგრევა შეუძლია. უკიდურეს შემთხვევებში ადამიანებმა, შეიძლება, საკუთარი სიცოცხლეც კი ხელყონ.
ამ გაგებით, მარტივია იმის დანახვა, თუ როგორ გვნებს შიში იმაზე მეტად, ვიდრე ის, რისიც გვეშინია, რადგანაც ის უარყოფით ზეგავლენას ახდენს ჩვენს ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და ცხოვრების ხარისხზე. თუმცა ამ გამოთქმას სტოიკოსებისთვის უფრო ღრმა მნიშვნელობაც აქვს. ვირუსს მხოლოდ სხეულისთვის შეუძლია ზიანის მიყენება — ყველაზე უარეს შემთხვევაში მას შეუძლია, მოგკლას. მაგრამ შიში ჩვენი არსების მორალურ ბირთვში აღწევს. და თუ უფლებას მისცემ, მას შენში ადამიანურობის განადგურებაც კი შეუძლია. სტოიკოსებისთვის ეს სიკვდილზე უარესია.
სულ ბოლოს, პადემიისას შენ საკუთარი გარდაცვალების რისკის, შესაძლებლობისთვის თვალის გასწორება გიწევს. თუმცა შენი მოკვდაობა დაბადების მომენტიდანაა განსაზღვრული. უმრავლესობა ამ ჭეშმარიტების დავიწყებას ვარჩევთ. "არიდება" პრობლემებთან გამკლავების ადამიანებში ყველაზე გავრცელებული მექანიზმია. ჩვენ უარვყოფთ იმ აშკარა ფაქტს, რომ ადრე თუ გვიან ყველანი ვკვდებით. სტოიკოსებს სწამდათ, რომ ჩვენი მოკვდაობისთვის თვალის გასწორებისა და მის შედეგებში ჩაწვდომის შემდეგ, შესაძლოა, ჩვენი შეხედულება სიცოცხლეზე რადიკალურად შეიცვალოს. ნებისმიერი ჩვენგანი ნებისმიერ მომენტში შეიძლება მოკვდეს. სიცოცხლე სამუდამოდ არ გრძელდება.
გადმოცემის თანხმად, სწორედ ამაზე ფიქრობდა სასიკვდილო სარეცელზე მყოფი მარკუს ავრელიუსი. ერთი ისტორიკოსის მიხედვით, მისი სამეგობრო წრე საშინლად განიცდიდა მის მოახლოებულ სიკვდილს. მარკუსმა კი მშვიდად ჰკითხა მათ, თუ რატომ მოთქვამდნენ მაშინ, როდესაც სიკვდილიც და ავადმყოფობაც გარდაუვალობად უნდა მიეღოთ და უნდა გაეცნობიერებინათ, რომ ის ბუნების განუყოფელი ნაწილი და ადამიანური მოდგმისთვის განსაზღვრული ბედისწერა იყო. მედიტაციებში იგი ხშირად ეხება ამ თემას.
"ყველაფერი მოდის, რათა წავიდეს", — ეუბნება იგი საკუთარ თავს, — თავად ავადმყოფობა და სიკვდილიც კი ჩვენთვის "ისეთი ნაცნობნი უნდა იყვნენ, როგორიცაა ვარდი გაზაფხულზე და ხილი შემოდგომას". სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მარკუს ავრელიუსმა სტოიციზმში ათწლეულობით წვრთნის შედეგად საკუთარ თავს ასწავლა, სიკვდილს იმ ადამიანის სიმშვიდით შეხვედროდა, რომელსაც ეს წარსულში უკვე მრავალჯერ გაუკეთებია.
-
გადახედვააშშ-ის ოფიციალური პირი საქართველოს მთავრობას საარჩევნო დარღვევების დამოუკიდებელი მექანიზმით გამოძიებისკენ მოუწოდებს — "ამერიკის ხმა" აშშ-ის ოფიციალური პირი საქართველოს მთავრობას საარჩევნო დარღვევების დამოუკიდებელი მექანიზმით გამოძიებისკენ მოუწოდებს — "ამერიკის ხმა"
-
გადახედვაქართველი ემიგრანტები უცხოეთში აქციას მართავენ ქართველი ემიგრანტები უცხოეთში აქციას მართავენ
-
გადახედვაირანის უზენაესი ლიდერი ისრაელსა და შეერთებულ შტატებს "დამანგრეველი პასუხით ემუქრება" ირანის უზენაესი ლიდერი ისრაელსა და შეერთებულ შტატებს "დამანგრეველი პასუხით ემუქრება"
-
გადახედვაქვეყნის საპრეზიდენტო არჩევნების წინ მოქალაქეებს მოკვლით ემუქრებიან — მოლდოვის პრემიერმინისტრი ქვეყნის საპრეზიდენტო არჩევნების წინ მოქალაქეებს მოკვლით ემუქრებიან — მოლდოვის პრემიერმინისტრი
-
გადახედვათბილისში კაცმა ყოფილი ცოლი და მისი თანამშრომელი ცივი იარაღით დაჭრა თბილისში კაცმა ყოფილი ცოლი და მისი თანამშრომელი ცივი იარაღით დაჭრა
-
გადახედვაგირჩი: ახალი არჩევნების ჩატარების ამ დროისთვის ერთადერთი ლეგიტიმური საფუძველი — ფარულობის პრინციპის დარღვევაა გირჩი: ახალი არჩევნების ჩატარების ამ დროისთვის ერთადერთი ლეგიტიმური საფუძველი — ფარულობის პრინციპის დარღვევაა
-
გადახედვალილუაშვილის თქმით, არჩევნების გაყალბების პირობებში ქვეყნის ეკონომიკური პერსპექტივები მნიშვნელოვნად გაუარესდა ლილუაშვილის თქმით, არჩევნების გაყალბების პირობებში ქვეყნის ეკონომიკური პერსპექტივები მნიშვნელოვნად გაუარესდა
-
გადახედვადიდი ბრიტანეთის "კონსერვატიული პარტიის" ლიდერი კემი ბეიდინოკი გახდა დიდი ბრიტანეთის "კონსერვატიული პარტიის" ლიდერი კემი ბეიდინოკი გახდა
-
გადახედვანინო ლომჯარია: [იოსელიანს] როგორც ჩანს ჩვენი ანგარიშების კითხვა დაგეზარათ ნინო ლომჯარია: [იოსელიანს] როგორც ჩანს ჩვენი ანგარიშების კითხვა დაგეზარათ
-
გადახედვალევან სამუშია: გაიხსნას ე.წ. შავი ყუთი და ნახოს საზოგადოებამ, ჩაიდინეთ თუ არა სისხლის სამართლის დანაშაული ლევან სამუშია: გაიხსნას ე.წ. შავი ყუთი და ნახოს საზოგადოებამ, ჩაიდინეთ თუ არა სისხლის სამართლის დანაშაული
-
გადახედვაანა ნაცვლიშვილი: "ძლიერი საქართველოს" სახელით შეგვაქვს სარჩელი სასამართლოში ანა ნაცვლიშვილი: "ძლიერი საქართველოს" სახელით შეგვაქვს სარჩელი სასამართლოში
-
გადახედვადარიუს ვიტკაუსკასი: [EU-ს გაფართოების ანგარიშზე] საქართველო ჩიხშია შესული დარიუს ვიტკაუსკასი: [EU-ს გაფართოების ანგარიშზე] საქართველო ჩიხშია შესული
-
გადახედვაიოსელიანის თქმით, რუს პროპაგანდისტზე აკრედიტაცია საარჩევნო კანონმდებლობის დაცვით გაიცა იოსელიანის თქმით, რუს პროპაგანდისტზე აკრედიტაცია საარჩევნო კანონმდებლობის დაცვით გაიცა
-
გადახედვაშალვა პაპუაშვილი: მწუხარებას გამოვთქვამ წალენჯიხის მერის, გიორგი ხარჩილავას გარდაცვალების გამო შალვა პაპუაშვილი: მწუხარებას გამოვთქვამ წალენჯიხის მერის, გიორგი ხარჩილავას გარდაცვალების გამო
-
გადახედვაწალენჯიხის მერი გია ხარჩილავა გარდაიცვალა წალენჯიხის მერი გია ხარჩილავა გარდაიცვალა
-
გადახედვაევროპის ქვეყნებში მცხოვრები ქართველი ემიგრანტები საპროტესტო აქციებს აანონსებენ ევროპის ქვეყნებში მცხოვრები ქართველი ემიგრანტები საპროტესტო აქციებს აანონსებენ
-
გადახედვაეროვნულმა ბანკმა ლარის ახალი კურსი დაადგინა ეროვნულმა ბანკმა ლარის ახალი კურსი დაადგინა
-
გადახედვააშშ უკრაინას დამატებით 425 მილიონი დოლარის სამხედრო დახმარებას გამოუყოფს აშშ უკრაინას დამატებით 425 მილიონი დოლარის სამხედრო დახმარებას გამოუყოფს
-
გადახედვაზაალ სამადაშვილი გარდაიცვალა ზაალ სამადაშვილი გარდაიცვალა
-
გადახედვალევან იოსელიანი: არც მე და არც ერთ სახალხო დამცველს, ვინც საქართველოში ყოფილა, არავის შეუფასებია არჩევნების ლეგიტიმურობა ლევან იოსელიანი: არც მე და არც ერთ სახალხო დამცველს, ვინც საქართველოში ყოფილა, არავის შეუფასებია არჩევნების ლეგიტიმურობა
-
გადახედვასერგეი ლებედევი: ვიმედოვნებ, რომ საქართველო დსთ-ს დაუბრუნდება სერგეი ლებედევი: ვიმედოვნებ, რომ საქართველო დსთ-ს დაუბრუნდება
კომენტარები