ჯ.რ.რ. ტოლკინის ჩანახატები, რომელთა მიხედვითაც შეიქმნა შუამიწეთი
როგორ შექმნა ჯ.რ.რ. ტოლკინმა ბეჭდების მბრძანებელი? ამ კითხვაზე მარტივი პასუხი ასეთია: როგორ და - დაწერა. ის 1937 წელს დაჯდა სკამზე და მომავალ ათ წელზე მეტი იმუშავა ტექსტზე, რომელიც დღემდე ფენტეზის ჟანრის ლიტერატურულ შედევრად არის მიჩნეული და დამაჯერებელი გამოგონილი სამყაროს სახელმძღვანელო ნიმუშს წარმოადგენს.
უფრო სიღრმისეული პასუხი კი ისაა, რომ ამბის წერასთან ერთად იგი ხატავდა კიდეც. ბეჭდების მბრძანებელზე მუშაობისას შექმნილი უამრავი რუკა და ჩანახატი მწერალს სიუჟეტის განვითარებაში, ნარატიული იდეების მოსინჯვასა და იმ სცენების ვიზუალურად წარმოდგენაში ეხმარებოდა, რომლებიც შემდეგ სიტყვებით უნდა გამოეხატა.
ტოლკინისთვის წერის და ფერწერის ხელოვნება ერთამენთისგან განუყოფელი იყო, რასაც თვალნალივ ვხედავთ წიგნში ბეჭდების მბრძანებლის ხელოვნება. ტოლკინის სახელგანთქმული მკვლევარების, უეინ ჰამონდისა და ქრისტინა სქალის ეს უზარმაზარი ტომი ტრილოგიის 60 წლის იუბილეზე გამოიცა. იგი 180-ზე მეტ ჩანახატს, დიაგრამას, რუკას, წარწერასა და ტოლკინის მიერ გამოგონილი ანბანების საცდელ ვარიანტებს შეიცავს. ყველა მათგანი ბეჭდების მბრძანელთანაა კავშირში.
როდესაც ტოლკინის მონახაზებსა და ჩანახატებს ეცნობით, უამრავი რამ ცხადდება. უპირველესად ის, რომ მწერალი ბეჭდების მბრძანებელის სამყაროთი აშკარად შეპყრობილი იყო. იგი წერდა და ხატავდა, ყველგან და ყოველთვის. ზოგი ჩანახატი მისი ხელნაწერების კიდეებზე ნაჩქარევად არის შესრულებული, ზოგი კი ბევრად უფრო დახვეწილია. მაშინაც კი, როდესაც ის ნახატებზე მუშაობას დიდ დროს უთმობდა - მაგალითად, ჰობიტისთვის შექმნილ უამრავ რუკასა და ჩანახატზე ან ბეჭდის საძმოსთვის შესრულებულ რუკათა მოხდენილ ნიმუშებზე ან ფროდოს და გენდალფის მიერ ბეჭედზე აღმოჩენილ წარწერაზე ან თუნდაც დურინის კარების ემბლემაზე მუშაობისას - ტოლკინი არასდროს ყოფილა საკუთარი ხელოვნებით კმაყოფილი და თავის ნამუშევრებს "სამოყვარულოს" და "დეფექტურს" უწოდებდა.
როგორც ჩანს, ტოლკინს საერთოდ არ აღელვებდა, რა მასალაზე დახატავდა. მაგალითად, მისი ჩანახატი ჰელმის ხრამი და ჰორნბურგი - როჰანელი ხალხის განცალკევებული ციხე-სიმაგრე - ოქსფორდის საგამოცდო ფურცელზეა შესრულებული. პერსპექტივაში დახატული სცენა ზუსტად შეესაბამება ციხე-სიმაგრის აღწერილობას, რომელსაც წიგნში, ორი ციხე-კოშკი, ვხვდებით: "ჰელმის-ჭიშკართან, ხრამის თავში, მთების ჩრდილოეთ ქედიდან გამოჩრილ კლდეზე, მტკიცე გალავანშემოვლებული მაღალი და ძველი კოშკი იდგა. ...ბუკბურგიდან სამხრეთ ქედამდე, ხრამში შესასვლელის გადასაღობად, ძველ მშენებლებს კიდევ ერთი კედელი აეგოთ..." საინტერესოა იმის წარმოდგენა, როგორ ანებებს თავს ტოლკინი სტუდენტის საგამოცდო ნაწერის შესწორებას და იწყებს ფიქრს იმაზე, თუ როგორ იწვერება ჰორიზონტზე ციხე-სიმაგრის კედელი და მთის ველი - არა მხოლოდ მის წარმოსახვაში, არამედ პერსონაჟების თვალწინაც.
შუამიწეთის გეოგრაფიის, მისი ატმოსფეროსა და ამბის მოსალოდნელი განვითარების რუკაზე დატანის მცდელობა, ასევე, მის ფანტასტიკურ, ფერადი ფანქრებით შესრულებულ ჩანახატში - მორიის დასავლეთ-კარიბჭე - შეგვიძლია ვიხილოთ. ტოლკინმა ნახატში ამბავი ჩააქსოვა; საიდუმლო კარი, რომელიც ციცაბო კლდის ფონზე ძალზედ პატარა მოჩანს, მორიის დანახვისას საძმოს წევრთა მიერ განცდილი აღტაცების სიმბოლოა, ხოლო ტბის მოდარაჯე ურჩხულის მოძრავი საცეცი კი მოსალოდნელ საფრთხეზე მიგვანიშნებს.
ტოლკინს იმ ფაქტთან გამკლავება უწევდა, რომ ბეჭდების მბრძანებლის შუამიწეთი ბევრად უფრო რთული და მასშტაბური იყო, ვიდრე ჰობიტის ბილბოსხელა სამყარო. სავარაუდოდ, მისი სიგრძე და სიგანე მწერლისთვის ზოგჯერ დამთრგუნველიც კი შეიძლება ყოფილიყო. ლოთლორიენი და გონდორი! ბედისწერის მთა და ედორასი! ურუკ-ჰაი და ნაზგული! უამრავი სახელმწიფო, რასა და კულტურა, ნაგებობა და გარემო, ბუნებრივი და ადამიანების (ჯუჯების, ელფების და ჰობიტების) მიერ შექმნილი ობიექტი, რომელიც ჯერ უნდა წარმოედგინა, შემდეგ კი რუკაზე დაეტანა და ბოლოს სიტყვებით გადმოეცა. რა გასაკვირია, რომ ჰობიტისა და ბეჭდების მბრძანებლის გამოცემის თარიღებს შორის 17 წელია სხვაობა.
სარუმანის კოშკის სამნაწილიან ჩანახატში, ორთანკი (2), 3, (4), ვხედავთ, როგორ ცდის იდეებს ტოლკინი. აქ ის კოშკის უფრო ნაზ, მომრგვალებულ, იარუსიან ვერსიას ხატავს, რომელიც ორი ციხე-კოშკის ადრეულ ჩანაწერებს შეესაბამება. მოგვიანებით, საკუთარ ჩანახატებზე დაყრდნობით, იგი ნაგებობას უფრო მკაცრ იერს აძლევს: კოშკი "მიწიდან ამოზრდილ, შავად მბზინვარე კლდოვან კუნძულს წარმოადგენდა, ერთმანეთში შედუღაბებული ოთხი ვეებერთელა ქვის სვეტით წარმოქმნილს". მუშაობის პროცესში ტოლკინის ნახატები და ტექსტები ერთმანეთზე ახდენდნენ გავლენას და ამბავს ერთად ქმნიდნენ.
ტოლკინი თავის ნამუშევრებს მუდმივად უბრუნდებოდა და შესწორებები შეჰქონდა. შაიარის ყველაზე ადრინდელი რუკა მისი იდეების გადამუშავების პროცესს წარმოაჩენს. ფანქრით შესრულებული ნახაზები ლურჯი და წითელი მელნითაა დაფარული. დაშტრიხული და წყვეტილი ხაზები ფროდოს, სემის და პიპინის მიერ განვლილ გზას ან ძველისძველი ტყის მსგავსი ადგილების საზღვრებს აღნიშნავს. ზემო მარჯვენა კუთხეში, ღია ფანქრით შემოსაზღვრული წრის შიგნით სიტყვა ელფები არის დამატებული. ნახატზე ჩანს ნომენკლატურული ცვლილებებიც: ტოლკინი სახელ პადიფუტს მაგოტით (მატლი) ანაცვლებს.
დეტალური რუკების საბოლოო ვერსიები, რომლებიც ნაბეჭდი ფორმით ბეჭდების მბრძანებლის გამოცემას თან ერთვის, მკითხველს მოგზაურობისთვის თვალის მიდევნებაში ეხმარება. თუმცა ალბათ თავიდან თვითონ ტოლკინიც მათი პირველადი ვერსიებით ხელმძღვანელობდა. შუამიწეთის პირველი რუკა მისი მთავარი დამხმარე რუკა იყო; წლების მანძილზე იგი მასზე ახალ ფურცლებს აწებებდა ამბის განვითარებისა და ცვლილებების შესაბამისად.
ტოლკინს რუკები საკუთარი პერსონაჟების შუამიწეთში მოგზაურობის მარშრუტების განსაზღვრაშიც ეხმარებოდა. ტრაექტორიათა დადგენის პრობლემა გასანკუთრებით ბეჭდის საძმოს დასასრულისკენ გამწვავდა, როდესაც ტოლკინმა საძმო დაშალა და შედეგად დამოუკიდებელი სიუჟეტური ხაზი სულ ცოტა სამი განსხვავებული ჯგუფისთვის განავითარა. ეს ჯგუფები იყვნენ გიმლი-ლეგოლასი-არაგორნი (მათ მოგვიანებით უერთდება გენდალფი); პიპინი-მერი-თრიბიარდი (ხისწვერა) და ფროდო-სემი-გოლუმი-ფარამირი.
ორ დიაგრამაში, როჰანის, გონდორის და მორდორის რუკა და მორდორის საზღვრები და თარიღები, ჩვენ ვხედავთ, რომ ტოლკინი ფროდოსა და სემის გეზისა და სამყოფელის მილიმეტრობით გამოთვლით არის შეპყრობილი (ამ დიაგრამებზე 1 მილიმეტრი 8 კილომეტრს უდრის). ტოპოგრაფიული კონტურული ხაზები მთებს და ფერდობების სიმაღლეებს ასახავს. რა საჭირო იყო ამხელა ძალისხმევა? ტოლკინს უნდოდა, რომ სემის, ფროდოს და გოლუმის გზა ბედისწერის მთამდე დამთხვეოდა არაგორნის ბრძოლას შავ კარიბჭესთან. ფენტეზი, მეტი დამაჯერებლობისთვის, დროისა და სივრცის პრინციპებს უნდა ემორჩილებოდეს. ტოლკინმა წერის პროცესი თავისი გამომცემლის კორექტორისადმი გაგზავნილ წერილში აღწერა: იგი ჯერ რუკას ქმნიდა და შემდეგ მას არგებდა ამბავს (როგორც წესი, მანძილთა ზუსტი გათვალისწინებით). ის იქვე აღნიშნავს, რომ ამის საპირისპიროდ, "ამბის მიხედვით რუკის შექმნა დამღლელი საქმეა".
თუ ტოლკინის ნერდული პედანტურობით შექმნილი დიაგრამები Dungeons & Dragons-ის მოთამაშეებისთვის გაგზავნილ საიდუმლო შეტყობინებას წააგავს, მაშინ იგივე შეიძლება ითქვას შელობის ბუნაგის გეგმაზეც. საზიზღარი არსებებით - ამ შემთხვევაში, ობობა შელობით - დასახლებული გვირაბების რუკა ზუსტად მოერგებოდა ამ სამაგიდო თამაშის მსაჯისა და მთხრობელის - Dungeon Master-ის მიერ შექმნილ ჩანაწერებს. ტოლკინი დილეგებისთვის დამახასიათებელი კლასიკური ადგილის, ხაფანგისთვისაც კი გამოსახავს ნიშანს.
ამ ჩანახატებში ისიც იგრძნობა, რომ ტოლკინი მათზე მუშაობისას ერთობოდა კიდეც. ბავშვის მსგავსად, რომელიც სათამაშო საგანძურის რუკის კიდეებს წვავს, რათა მას მეტი დამაჯერებლობა შესძინოს, ტოლკინი დოკუმენტების ზუსტ ასლებს ხატავდა. მაგალითად, მაზარბულის წიგნი, რომელსაც საძმო მორიაში წააწყდა, "ნაწილობრივ დამწვარი, ხმლითა და ისრებით დასერილი" იყო. ეს საგულდაგულოდ დამუშავებული ყალბი დოკუმენტები ტოლკინის უჩვეულო წარმოსახვას აღვივებდა - თითქოს იგი კი არ წერდა ბეჭდების მბრძანებელს, არამედ მის მიერ აღმოჩენილ უძველეს ლეგენდებს ასწორებდა და თარგმნიდა. ავტორი, რომელიც ძველი ყაიდის ფანტასიტიკას წერდა, თავისი ლიტერატურული ქედმაღლობით გასაოცრად პოსტმოდერნისტულიც იყო.
მთავარი გაკვეთილი, რაც შეგვიძლია წიგნიდან, ბეჭდების მბრძანებლის ხელოვნება, მივიღოთ, იმის გახსენებაა, რომ კინორეჟისორები არ არიან ერთადერთი ადამიანები, რომლებსაც სიტყვების სურათებად თარგმნა უწევთ. მათ, ვინც პიტერ ჯექსონის მიერ ტოლკინის რომანების წარუშლელ კინო-გამოსახულებებად ადაპტაციაზე ჩიოდნენ, არ უნდა დაავიწყდეთ, რომ თვით მწერლებსაც ცხადი წარმოდგენა აქვთ, ზუსტად როგორ გამოიყურება მათ მიერ შექმნილი სამყარო. ტოლკინს ამბის გადმოცემა შეეძლო როგორც სიტყვებით, ასევე - სურათებით. ალბათ სწორედ ეს არის ყველასათვის დამახასიათებელი გონების ჰიბრიდული ენა. ასე რომ, მწერლებო, თუ ფიქრობთ, რომ ფანტასტიკური სამყაროს შექმნას მხოლოდ კლავიატურაზე თითების ათამაშებით შეძლებთ, ტოლკინი დაგიმტკიცებთ, რომ ფუნჯი და სახატავი რვეული ზოგჯერ ლეპტოპს ჯაბნის.
1937 წელს ტოლკინი წერდა, "უჯრაში რაღაც 'ნახატებს' ვინახავ. თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი სწორედ იმ მითოლოგიიდან ასახავენ სცენებს, რომელშიც ჰობიტის თავგადასავლები ვითარდება, ისინი მის ამბავს მაინც არ აღწერენ". ეს სურათები იმ გზამკვლევად იქცა, რომელიც ტოლკინმა მოგვიანებით შუამიწეთის ადგილების წარმოსადგენად გამოიყენა. სამყარომ, რომელიც მან შექმნა, მის მხატვრობაში შეაღწია. მისმა ხელოვნებამ სამყაროს ისეთ შრეებს ჩაჰბერა სიცოცხლე, რომელთა სიტყვებით გადმოსაცემად იგი დროს ვერასდროს გამოძებნიდა. ამავდროულად, ეს ნახატები, რუკები და ჩანახატები მკითხველებს აქამდე არნახულ სამფლობელოში ამოგზაურებენ. როგორც ტოლკინის მეგობარმა, კლაივ სტეპლზ ლუისმა ერთხელ აღნიშნა, - "ეს სამყარო თითქოს იქამდეც არსებობდა, სანამ ჩვენ მას აღმოვაჩენდით".
-
გადახედვათამთა კალანდაძის ინფორმაციით, ლაზარე დღეს ან ხვალ გამოვა ციხიდან თამთა კალანდაძის ინფორმაციით, ლაზარე დღეს ან ხვალ გამოვა ციხიდან
-
გადახედვაუშუალოდ ვაჟა სირაძის მითითებით რამდენიმე პოლიციელმა შემათრია, მირტყამდნენ გამეტებით, ერთი ნეკნი აქვს მოტეხილი — ელისაშვილი უშუალოდ ვაჟა სირაძის მითითებით რამდენიმე პოლიციელმა შემათრია, მირტყამდნენ გამეტებით, ერთი ნეკნი აქვს მოტეხილი — ელისაშვილი
-
გადახედვამარიამ დოლიძე: საშინელი ტკივილები მაქვს, გამაყუჩებლის გარეშე ვერ ვძლებ მარიამ დოლიძე: საშინელი ტკივილები მაქვს, გამაყუჩებლის გარეშე ვერ ვძლებ
-
-
-
გადახედვააშშ-ის სახდეპი: მოვუწოდებთ საქართველოს მთავრობას, მოისმინოს გაფრთხილებები აშშ-ის სახდეპი: მოვუწოდებთ საქართველოს მთავრობას, მოისმინოს გაფრთხილებები
-
გადახედვაპრეზიდენტი: პროვოკაციისა და დაძაბვის დრო არაა, დღეს არ მთავრდება ეს პროტესტი! პრეზიდენტი: პროვოკაციისა და დაძაბვის დრო არაა, დღეს არ მთავრდება ეს პროტესტი!
-
გადახედვაკანცელარიასთან დაძაბულობის ფონზე, შსს განცხადებას ავრცელებს კანცელარიასთან დაძაბულობის ფონზე, შსს განცხადებას ავრცელებს
-
-
გადახედვააქციის მონაწილეები, მშვიდობიანი მსვლელობით, მთავრობის ადმინისტრაციისკენ მიემართებიან — რა არის გეგმა აქციის მონაწილეები, მშვიდობიანი მსვლელობით, მთავრობის ადმინისტრაციისკენ მიემართებიან — რა არის გეგმა
-
გადახედვასად იმყოფებიან საპოლიციო ძალები აქციის მიმდინარეობისას — ფოტოები სად იმყოფებიან საპოლიციო ძალები აქციის მიმდინარეობისას — ფოტოები
-
გადახედვააქციის მონაწილეები მოითხოვენ, ოცნებამ უახლოესი 1 საათის განმავლობაში გააკეთოს განცხადება კანონის გაწვევასთან დაკავშირებით აქციის მონაწილეები მოითხოვენ, ოცნებამ უახლოესი 1 საათის განმავლობაში გააკეთოს განცხადება კანონის გაწვევასთან დაკავშირებით
-
გადახედვათეოლოგთა და სასულიერო პირთა ნაწილი მიმართვას ავრცელებს თეოლოგთა და სასულიერო პირთა ნაწილი მიმართვას ავრცელებს
-
გადახედვაპრეზიდენტი: ერთ მხარეს ქართველი ხალხია, მეორე მხარეს კი — 83 დეპუტატი, რომელმაც ევროპული მომავლის წინააღმდეგ მისცა ხმა პრეზიდენტი: ერთ მხარეს ქართველი ხალხია, მეორე მხარეს კი — 83 დეპუტატი, რომელმაც ევროპული მომავლის წინააღმდეგ მისცა ხმა
-
გადახედვაამაღლობელი: ხელისუფლება ახლა ეცდება პროვოკაციებს, არ ავყვეთ ამაღლობელი: ხელისუფლება ახლა ეცდება პროვოკაციებს, არ ავყვეთ
-
-
გადახედვაბათუმი აპროტესტებს რუსულ კანონს, ევროპის მოედანზე ევროკავშირის დროშა გაშალეს ბათუმი აპროტესტებს რუსულ კანონს, ევროპის მოედანზე ევროკავშირის დროშა გაშალეს
-
გადახედვაღოღობერიძე: ძალიან ძლიერები ვართ, როდესაც ვართ ერთად და გვიხარია! ასე მხიარულად, ყიჟინით, შეძახილებით შევაბიჯებთ ევროპაში! ღოღობერიძე: ძალიან ძლიერები ვართ, როდესაც ვართ ერთად და გვიხარია! ასე მხიარულად, ყიჟინით, შეძახილებით შევაბიჯებთ ევროპაში!
-
გადახედვაიოზვიაკი: საქართველოში შექმნილი მდგომარეობის შესახებ, დღეს, შესაძლოა, ევროკავშირის სამიტზე იმსჯელონ იოზვიაკი: საქართველოში შექმნილი მდგომარეობის შესახებ, დღეს, შესაძლოა, ევროკავშირის სამიტზე იმსჯელონ
-
გადახედვახალხის რაოდენობის გამო, პარლამენტთან რუსთაველის გამზირი გადაიკეტა ხალხის რაოდენობის გამო, პარლამენტთან რუსთაველის გამზირი გადაიკეტა
-
გადახედვაალექსანდრე ლორთქიფანიძე: ეს კანონი არა გამჭვირვალობას, არამედ სტიგმატიზებას ემსახურება ალექსანდრე ლორთქიფანიძე: ეს კანონი არა გამჭვირვალობას, არამედ სტიგმატიზებას ემსახურება
კომენტარები