საუკუნეზე მეტი, ზუსტად 101 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ ჩამოვყალიბდით. რუსეთის 117 წლიანი მმართველობიდან გათავისუფლება მარტივი ნამდვილად არ ყოფილა, მაგრამ ბრძოლად ღირდა.

მიუხედავად იმისა, რომ პირველი რესპუბლიკა საქართველოს ისტორიის ერთ-ერთი ყველაზე ნათელი მოვლენაა საზოგადოებას ამ პერიოდზე მწირი ინფორმაცია აქვს. ბევრისთვის უცნობია, როგორ ვითარდებოდა მოვლენები იმ 3 წლის განმავლობაში, როცა ჩვენი წინაპრები დემოკრატიას აშენებდნენ.

იუსტიციის სამინისტრომ და ეროვნულმა არქივმა თავი მოუყარეს საარქივო მასალებს პირველი რესპუბლიკის შესახებ და წიგნად გამოსცეს. სწორედ ამ წიგნზე და არქივის სხვა მონაცემებზე დაყრდნობით ვცადეთ აღგვედგინა და გვეჩვენებინა, თუ როგორ ცხოვრობდა პირველი რესპუბლიკა.

"ურისკოთ არაფერი არ კეთდება"

ყველაფერი დაიწყო იმით, რომ აკაკი ჩხენკელმა საქართველოს ეროვნული საბჭოსა და აღმასრულებელი კომიტეტს ამიერკავკასიის სეიმის მოლაპარაკებიდან მიწერა და მუწოდა დაუყოვნებლივ გამოეცხადებინათ დამოუკიდებლობა.

"ურისკოთ არაფერი არ კეთდება. სახელმწიფო ვის დაუარსებია ურისკოთ! საჭიროა გამბედაობა და კიდევ გამბედაობა!" — წერდა ის.

საბჭომ რჩევა და არსებული ვითარება გაითვალისწინა და დამოუკიდებლობის აქტი გამოსცა, რომელშიც ჩაწერა: "ამიერიდგან საქართველოს ხალხი სუვერენულ უფლებათა მატარებელია და საქართველო სრულუფლებოვანი დამოუკიდებელი სახელმწიფოა".

იქვე განისაზღვრა, რომ პოლიტიკურ ფორმა დემოკრატიული რესპუბლიკა იქნებოდა და საერთაშორისო ომიანობაში ნეიტრალიტეტს დაიჭერდნენ. ასე დაიწყო სახელმწიფოებრიობის შენება.

პირველი ნაბიჯები

პირველ რიგში ეროვნული სიმბოლიკა შეიქმნა. აირჩიეს სამფეროვანი დროშა, რომლის შექმნაზეც იაკობ ნიკოლაძემ და იოსებ შარლემანმა იმუშავეს.

დამტკიცდა გერბიც, რომელზეც წმინდა გიორგი და შვიდი მნათობის გამოისახა. წმიდა გიორგის გამოსახვის წესები მხატვრებმა, დიმიტრი შევარდნაძემ და დავით კაკაბაძემ შეიმუშავეს. გერბის ესკიზი, დროშის მსგავსად, იოსებ შარლემანმა დახატა.

მალევე, კოტე ფოცხვერაშვილმა საქართველოს "დიდება" მიუძღვნა. ასე დამტკიცდა საქართველოს ჰიმნი.

საქართველოს მოსახლეობამ ნანატრი დამოუკიდებლობა დიდი სახალხო ზეიმით აღნიშნა. ცეკვებმა, ფლეშმობებმა, სპორტული აქტივობებმა და მსვლელობებმა მთელი დედაქალაქი მოიცვა.

არჩევნები

საქართველომ არამხოლოდ დამოუკიდებლობა, არამედ არჩევანის თავისუფლებაც დაიბრუნა. ამიტომ, ეროვნულმა საბჭომ გადაწყვიტა, რომ ქვეყანა ხალხის ლეგიტიმაციის მქონე პირებს უნდა ემართათ. ასე ჩატარდა პირველი არჩევნები დამფუძნებელი კრების შესარჩევად.

არჩევნებში მონაწილეობა 15-მა პოლიტიკურმა სუბიექტმა მიიღო. ეროვნულ არქივში შენახულია რამდენიმე პარტიის საარჩევნო სია. მათ შორისაა: საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტია საარჩევნო ნომრით 1, საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია #2 და დამოუკიდებელ კანდიდატთა (უპარტიოთა) კავშირი #11.

სანამ დანარჩენი მსოფლიო ჯერ კიდევ ქალებისთვის ხმის მიცემის უფლებაზე მსჯელობდა, საქართველოს დამფუძნებელი კრების დებულებაში თავიდანვე იყო გაწერილი, რომ არჩევნებში მონაწილეობის უფლება რესპუბლიკის "ორივე სქესის მოქალაქეთ" ჰქონდათ.

არჩევნებში, სხვადასხვა პარტიის სახელით, დარეგისტრირდა 17 ქალი, რომელთაგანაც აირჩიეს ხუთი, ხუთივე სოციალ-დემოკრატიული პარტიიდან.

დემოკრატიულობის ხაზგასმაა ის ფაქტიც, რომ არჩევნების მიმდინარეობა და შედეგები ოფიციალურად არის დეკლარირებული. ეროვნულ არქივში ინახება არჩევნების საბოლოო შედეგების ოქმი საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარისა და წევრების ხელმოწერებით.

საერთაშორისო აღიარება და დიპლომატია

ამის შემდეგ ქვეყანამ დიპლომატიური კავშირების გამყარებაზე იზრუნა. პირველი საერთაშორისო ხელშეკრულება 1918 წლის 28 მაისს გერმანიასთან გაფორმდა. ხელშეკრულება ნიშნავდა გერმანიის მიერ საქართველოს დამოუკიდებლობის დე ფაქტო აღიარებას.

მალევე, საქართველომ პირველი დე იურე აღიარებაც მიიღო. საქართველოს რესპუბლიკასა და ოსმალეთის იმპერიას შორის 1918 წლის 4 ივნისს დადებული ხელშეკრულების მიხედვით ოსმალეთის იმპერია გახდა პირველი სახელმწიფო, რომელმაც აღიარა საქართველოს დამოუკიდებლობა, თუმცა საქართველოს მიერ მისი სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილის დათმობის ხარჯზე. ხელშეკრულების ეს მუხლი პირველ მსოფლიო ომში ოსმალეთის დამარცხების შემდეგ გაუქმდა.

არქივში ხელშეკრულების ფრანგულენოვანი ვერსია ინახება.

ოსმალეთის იმპერიას სხვა ქვეყნებიც მიყვა და საქართველომ აღნიშვნა დაიწყო, რაც მასშტაბური მსვლელობებსა და უცხოელი პოლიტიკოსების ვიზიტში აისახა.

ეს ფოტო საქართველოს რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის დე იურე აღიარებისადმი მიძღვნილი ზეიმზეა გადაღებული. ფოტოზე არიან მთავრობის თავმჯდომარე ნოე ჟორდანია, განათლების მინისტრი და მთავრობის თავმჯდომარის მოადგილე გრიგოლ ლორთქიფანიძე, დამფუძნებელი კრების თავმჯდომარის მოადგილეები: ალექსანდრე ლომთათიძე და ექვთიმე თაყაიშვილი და უცხოელი დიპლომატები.

დიპლომატიას რომ განსაკუთრებული ყურადღება ექცეოდა, ამას არაერთი წერილი მოწმობს, რომელსაც ქართველი პოლიტიკოსები უცხოელ კოლეგებს უგზავნიდნენ. ევროპის ქვეყნებთან მეგობრობა საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთი მთავარი კურსი იყო. სპეციალურად ამისთვის საქართველოს მოქალაქეებს საგარეო პასპორტი ჰქონდათ.

არქივში შენახულია საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილის, კონსტანტინე გვარჯალაძის საგარეო პასპორტი.

საქართველოს ხშირად სტუმროდნენ დელეგაციები უცხოეთიდან. მაგალითად, არსებობს ფოტო, რომელზეც ასახულია სახმრეთ კავკასიაში დიდი ბრიტანეთის უმაღლესი კომისრის, საქართველოს დამოუკიდებლობის ყველაზე ძლიერი მხარდამჭერის, სერ ოლივერ უორდროპის ვიზიტი თბილისში.

შემონახულია ფოტოებიც, რომლებზეც მეორე სოციალისტური ინტერნაციონალის დელეგაციის საქართველოში ვიზიტი და მათ პატივსაცემად გამართულ დემონსტრაცია ჩანს.

ბანერზე ფრანგულ ენაზე წერია: "სალამი სოციალისტურ ევროპას! სალამი პროლეტარიატის ბელადებს! გაუმარჯოს ინტერნაციონალისტურ მსოფლიოს!"

ხმაურიანი დახვედრების გარდა, ქართველი საზოგადო მოღვაწეები და უცხოელი დიპლომატები მშვიდ გარემოშიც იკრიბებოდნენ და ქვეყნის ავან-ჩავანს ასე განიხილავდნენ. ფოტოზეა შემონახული შეხვედრა ჟურნალ-გაზეთების კანტორა იმერეთში, რომელსაც ესწრებიან ქუთაისის ქალაქის თავი დ. კალანდარიშვილი, გენერალი დ. ართმელიძე, გერმანული სამხედრო მისიის მეთაური, გენერალი ფონ კრესენშტაინი და მწერალი დავით კლდიაშვილი.

სახალხო გვარდია

ქვეყანას მარტო დიპლომატია რომ ვერ დაიცავდა, ამას დამფუძნებელი კრებაც ხვდებოდა, ამიტომ შეიარაღებული ძალებისა და ეროვნული გვარდიის გაძლიერებაზე იმუშავეს. შემუშავდა სპეციალური კანონები.

"სახალხო გვარდიის მიზანი იგივეა, რაც სახელმწიფოს მთელი შეიარაღებული ძალისა, დაცვა დემოკრატიულ რესპუბლიკისა, მისი დამოუკიდებლობის და თავისუფლებისა", — ეწერა კანონში.

ფოტოებზეა ასახულია სახალხო გვარდია.

ერთ-ერთ ფოტოზე გვარდიის მეთაური ვალიკო ჯუღელი ჩანს. ის დროშასთან დგას.

ასე გამოიყურებოდა სახალხო გვარდიის შტაბი.

და ასე მეტყვიამფრქვევეთა რაზმი.

ეს კი #1 ჯავშნოსანი ავტომობილია, რომელთანაც მთავრობის მეთაური ნოე ჟორდანია, ვალიკო ჯუღელი და შტაბის წევრები პოზირებენ.

პოზირებაზე უარს თავად გვარდიელებიც არ ამბობდნენ.

მაშინაც კი, როცა დაჭრილები იყვნენ. ამ ფოტოზე დაჭრილი გვარდიელები მოწყალების დებთან ერთად არიან.

ამ ფოტოზე კი სახალხო გვარდიის ჯავშნოსან ავტომობილთა გუნდის მეტყვიამფრქვევე მოტოციკლისტთა ოცეულს ხედავთ.

სახალხო გვარდიას მთავრობა კარგ რეკლამას უკეთებდა. მათ გვარდიის სპეციალური დღეც კი დააწესეს, რომელზეც აღლუმი მოეწყო. აღლუმი გოლოვინის (დღევანდელი რუსთაველის) გამზირზე გაიმართა.

რამდენადაც დიდი ყურადღება ექცეოდა შეიარაღებულ ძალებს, იმდენად დიდი იყო მოთხოვნაც. აი, მაგალითად, ერთ ჯარისკაცს სადარაჯოზე ჩაძინება არ აპატიეს და ჟურნალ მხედარში სამარცხვინო ფურცელზე დაბეჭდეს.

მხედარი ერთადერთი სამხედრო გაზეთი არ ყოფილა. ამ პერიოდში გამოდიოდა სახალხო გვარდიელიც, რომელიც ქვეყნის მცველების ისტორიებს გვიამბობდა.

განათლება და კულტურა

ჯართან ერთად ქვეყანაში ვითარდებოდა განათლება და კულტურა. პირველ რესპუბლიკაში სწავლას დიდი ყურადღება ექცეოდა. მაგალითად, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, რომელიც 1920 წლამდე ქართული უნივერსიტეტი ერქვა, სპეციალური წესდებაც შემუშავდა, რომლითაც ავტონომია მიენიჭა.

არქივში შემონახულია ივანე ჯავახიშვილის იშვიათი ფოტო, რომელზეც ის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სიბრძნისმეტყველების ფაკულტეტის ისტორიის განყოფილების პირველი გამოშვების კურსდამთავრებულებთან ერთადაა.

უნივერსიტეტი მარტო სწავლას არა, ჯანსაღი ცხოვრების წესსაც ახალისებდა. ამიტომ შიდა ეზოში სპორტული საზოგადოება შევარდენის წარმოდგენა გაიმართა.

ამ პერიოდის ინტელიგენციას წარმოდგენები, ღონისძიებები და თეატრი, რომ უყვარდა არავისთვისაა უცხო, ალბათ, ამიტომ დაწესდა ქვეყანაში მსახიობთა დღე. თარიღად 2 ივნისი შეირჩა, რადგან ქართული თეატრის დაბადების დღედ მიიჩნეოდა.

სადაც თეატრსა და ხელოვნებას ვახსენებთ, იქ აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ საოპერო ხელოვნების უდიდესი ქართველი შემოქმედი ზაქარია ფალიაშვილი. ასე გამოიყურებოდა აბესალომ და ეთერის დასი და თავად ფალიაშვილი (ცენტრში) ოპერის პრემიერის შემდეგ.

აქვე გაჩვენებთ პირველი რესპუბლიკის საღერბო მარკას, რომელიც დარწმუნებული ვართ არ გინახავთ. მარკის შეძენა მსურველს 1, 5 ან 10 მანეთად შეეძლო.

კარგ ამბებთან ერთად, პირველ რესპუბლიკას სირთულეების გამოვლაც მოუწია. მათ შორისაა, გორის 9-ბალიან მიწისძვრასთან და მის შედეგებთან გამკვლავება.

მიწისძვრის შედეგად ასზე მეტი ადამიანი დაიღუპა. სტატისტიკური კომისიის მონაცემებით, გორში აღწერილი 1 336-დან დაზიანებას გადაურჩა მხოლოდ 16 შენობა, 756 ან სრულად დაინგრა ან საცხოვრებლად გამოუსადეგარი გახდა. 405 შენობა კაპიტალურ, 156 კი მცირე რემონტს მოითხოვდა.

ნგრევა მიწისძვრით არ დასრულებულა. რუსულმა არმიამ ძალები მოიკრიბა და საქართველოს დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ გაილაშქრა.

პირველი კონსტიტუცია

"საქართველო მოკვდება, მაგრამ ის მტერს არ დანებდება", — ამ სიტყვებით მოუწოდა ნოე ჟორდანიამ ქართველ ხალხს 1921 წლის 16 თებერვალს ბოლშევიკური ჯარების წინააღმდეგ საბრძოლველად. ბრძოლა დაიწყო.

ვინაიდან წითელი არმია საქართველოს თვითმყოფადობას საფრთხეს უქმნიდა, საჭირო გახდა კონსტიტუციის დაჩქარებული წესით მიღება. 1921 წლის 21 თებერვალს, როცა ქვეყნის დიდ ნაწილში საომარი მოქმედებები მიმდინარეობდა, დამფუძენებელმა კრებამ კონსტიტუცია დაამტკიცა.

კონსტიტუციაში იყო მნიშვნელოვანი ჩანაწერები, რომლებსაც ქვეყნის განვითარების მიმართულება უნდა განესაზღვრა. მაგალითად, პირველი რესპუბლიკა არ აღიარებდა უპირატეს რელიგიებს და კრძალავდა სახელმწიფო ხაზინიდან ფულის ხარჯვას "სარწმუნეობრივ საქმეთა საჭიროებისთვის".

ასევე, განსაზღვრავდა სახელმწიფო ენას — ქართულს და არეგულირებდა ეროვნულ უმცირესობათა ენების გამოყენებას.

საბჭოთა ანექსია

დამოუკიდებელ რესპუბლიკაში კონსტიტუციამ 4 დღე იარსება. 25 თებერვალს საქართველოს გასაბჭოება დაიწყო. ამას წინ უძღოდა შეტაკებები კოჯორ-ტაბახმელას მიმდებარედ, სადაც ქართველმა იუნკერებმა რუსულ არმიას დიდი წინააღმდეგობა გაუწიეს და დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლას ემსხვერპლნენ.

თავგანწირვა საკმარისი არ აღმოჩნდა. საქართველო დამარცხდა.

ეროვნულ არქივში ინახება საქართველოში საბჭოთა რუსეთის სამხედრო ატაშეს, პავლე სიტინის მიერ მოპოვებული სადაზვერვო ინფორმაცია. ფოტოზე ასახულია ქართული შეიარაღებული ძალების ორგანიზაციის გეგმა.

შეიძლება თუ არა ეს მივიჩნიოთ დამარცხების ერთ-ერთ მიზეზად, ამას ცალსახად ვერ ვიტვით. თამამად მხოლოდ იმის თქმა შეგვიძლია, რომ სამწლიანმა დამოუკიდებლობამ ქეყანაზე დიდი კვალი დატოვა, რომელიც 70 წლიანმა საბჭოთა ოკუპაციამაც ვერ გააქრო. შედეგად, უკვე 101-დ ვზეიმობთ დამოუკიდებლობას, რომელსაც ჩრდილოელი მეზობელი ვერც მაშინ და ვერც ახლა ეგუება.

ამავე თემაზე:

• ყველაფერი საქართველოს პირველი დემოკრატიული რესპუბლიკის შესახებ - მარტივად
• სახალხო ზეიმი 100 წლის წინ - დამოუკიდებლობის აღდგენის უნიკალური ფოტოები
• მსოფლიო ქარტეხილში საქართველოს თავისუფლება იშვა - რას წერდნენ გაზეთები 100 წლის წინ
• პირველი ქართველი პარლამენტარი ქალები