რატომ უნდა დავაფასოთ მეცნიერება ყალბი ამბების ერაში
მეცნიერებასა და ფაქტებზე დაფუძნებული ცოდნის გარეშე დემოკრატია და სოციალური პროგრესი ვერ იარსებებს. რაციონალური და ლოგიკური უთანხმოებების წამოჭრისას ეს ორი ფაქტორი არის სიმართლის დადგენის საფუძველი.
ყალბი ინფორმაციის გავრცელება კი წინასწარ გათვლილი შეტევაა დემოკრატიულ თავისუფლებათა წინააღმდეგ.
ყალბი ინფორმაციისა და მისი გამავრცელებლების ძალა მაშინ გამოჩნდა, როცა საოცარი სისწრაფით შევეგუეთ იმ ფაქტს, რომ არსებობს ახალი ამბების სპეციალური კატეგორია, რომელსაც ყალბი ამბები ეწოდება. ამის აღიარებით ჩვენ ყალბ ამბებს ლეგიტიმურობა შევძინეთ. სინამდვილეში კი, თუკი ინფორმაცია ყალბია, მაშინ ის არც არის ინფორმაცია. არსებობს ახალი ამბავი და არსებობს ყალბი მონაჭორი, საეჭვო ფაქტები, დამახინჯებები და ტყუილები.
მაინც, რა კავშირია მეცნიერებას, ცოდნასა და ფაქტებს შორის?
რა ქმნის კარგ მეცნიერებას
მეცნიერება ცოდნის წარმოებისა და სიმართლესთან მიახლოების მნიშვნელოვანი იარაღია. ხარისხიანი სამეცნიერო პროცესი მკაცრი წესების არსებობას გულისხმობს. მეცნიერებასა და ცოდნის შექმნაში სიმკაცრის ერთ-ერთი გამოვლინება სამეცნიერო კოლეგიის მიერ შედეგების კონტროლი და უკუკავშირის გაღებაა, რაც ფაქტების სისწორისა და გამჭვირვალობის უზრუნველყოფის ინსტრუმენტია.
ზოგადად, მეცნიერული კვლევა განმეორებადობის ტესტს უნდა უძლებდეს. დადგენილი მონაცემები ინახება, რათა შემდგომი უთანხმოების შემთხვევაში ხელახლა შეფასდეს ან გაანალიზდეს. ამასთან, ზიანის არიდების მიზნით, მეცნიერული კვლევები ეთიკური ნორმების დაცვით ტარდება.
მეცნიერული კვლევა არ ადგენს აბსოლუტურ ჭეშმარიტებას. კველევის შედეგები სიმართლის დადგენის დასაწყისია და არა - ბოლო. შემოწმებადი ემპირიული მონაცემები კი ჯანსაღ ნიადაგს ქმნის დისკუსიის, დებატისა თუ გადაწყვეტილების მიღებისთვის. მეცნიერებას მოაქვს რაციონალობის მაღალი ხარისხი, რომელიც ზრდის იმის ალბათობას, რომ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოების საუკეთესო ინტერესები იქნება გათვალისწინებული.
მეცნიერება, შესაბამისად, არის ღრმა და რთული საკითხების ყოვლისმომცველ შესწავლაში გონების გავარჯიშების საშუალება.
ეს ხდის მეცნიერებას მნიშვნელოვანს დემოკრატიის უზრუნველყოფისათვის. დემოკრატიული სისტემის არსებობა შეუძლებელია იმ ფაქტებისა და ინფორმაციის გარეშე, რომელიც ეხმარება ამომრჩევლებს ინფორმირებული გადაწყვეტილების მიღებაში ან რომელიც აუცილებელია ხალხის ინტერესის მაქსიმალურად გამთვალისწინებელი პოლიტიკის შესამუშავებლად. მეცნიერება, ასევე, საზოგადოებასაც ეხმარება შეიმეცნოს ის სამყარო, რომელშიც ის არსებობს.
რას წარმოადგენს ყალბი ამბავი
ყალბი ამბავი, მეორე მხრივ, უარეს შემთხვევაში, რეალობის ხელოვნურად შექმნილი ან გამოგონილი ფაქტებით დამახინჯებას ნიშნავს. ეს პრაქტიკა მეცნიერული კვლევის პირდაპირი ანტითეზისია.
თუმცა ყალბი ამბები ახალი მოვლენა ნამდვილად არაა. ის ახალი ამბების ცნების გაჩენასთან ერთად შეიქმნა და მას მერე - პროპაგანდიდან დაწყებული, პოლიტიკური მანიპულაციებით დასრულებული - მრავალ მიზანს მომსახურებია. შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ 1990-იანებში პოლიტიკური მანიპულაციების შემთხვევათა ზრდამ ჩაუყარა საფუძველი ყალბი ამბების გავრცელების დღევანდელ მანიას.
ყალბი ამბების გავრცელების გახშირება ასევე გამოწვეულია ისეთი ტიპის ინფორმაციის ნაკლებობით, რომელსაც საზოგადოებრივი დისკურსის გამდიდრება შეუძლია. ეს კი, თავის მხრივ, გამოწვეულია მედიის კომერციალიზაცია/კონცენტრაციის იმ პროცესით,რომელიც 1980-იანი წლებიდან დაიწყო.
ამ ტენდენციებმა დაასუსტა საჯარო სიკეთეზე ორიენტირებული ისეთი ტიპის მედიის ზეგავლენა, რომელსაც კომერციულ და საზოგადოებრივ ინტერესებს შორის ბალანსის შენარჩუნება შეეძლო. ამან კი შეამცირა ისეთი ამბების გავრცელების რიცხვი, რომლებიც მეცნიერებაზე იქნებოდა ფოკუსირებული.
სამეცნიერო ჟურნალისტიკა, განსაკუთრებით კი საგამოძიებო ჟურნალისტიკა, საგრძნობლად დასუსტდა. ეს ნიშნავს, რომ ცოდნის ნაკლებობით, ცრურწმენებითა და მითებით ჩაბნელებული ადგილების გამოაშკარავების შესაძლებლობათა რიცხვმაც საგრძნობლად იკლო.
სპეციალიზირებული ჟურნალისტიკა ახლა განათლებულ და სპეციფიკური ინტერესის მქონე აუდიტორიაზეა ორიენტირებული.
ყალბ ამბავთა გავრცელების კიდევ ერთი მიზეზი საზოგადოებრივი ინსტიტუტების მიმართ ნდობის ზრდადი კარგვაა; აქ იგულისხმება მედია ინსტიტუტებიცა და ზოგადად ჟურნალისტიკა. გამოთავისუფლებული სივრცე კი დაიკავა ყალბმა წყაროებმა, ინდივიდებმა თუ პოლიტიკურმა ორგანიზაციებმა, რომლებიც თავს მესიებად წარმოაჩენენ და სხვადასხვა კომპლექსური სოციალური კრიზისის მარტივი გადაჭრის გზებს გვთავაზობენ. მათ ელიტური სოფიზმის ბრალდებით ფანჯრიდან მოისროლეს მეცნიერება, ფაქტები, მტკიცებულება, არგუმენტაცია თუ რაციონალობა.
სოციალური მედიის როლი
ციფრულმა ტექნოლოგიებმა და სოციალურმა მედიამ გაამარტივა ყალბი ახალი ამბების წარმოება და გავრცელება. პარადოქსია: უპრეცედენტო მეცნიერული და ტექნოლოგიური წინსვლა ხელმისაწვდომობის ტრადიციულ შეზღუდვებს შლის და საშუალებას გვაძლევს, ინფორმაცია ხალხის ცხვირწინ მოვათავსოთ; ამავდროულად კი, იგივე ტექნოლოგიები უზრუნველყოფენ ყალბი ახალი ამბებისა და ინფორმაციის ისეთი სწრაფი ტემპებით გავრცელებას, რომ საზოგადოებისათვის მიყენებული ზიანი სარგებელს ჯაბნის.
მეტიც, სოციალურ მედიაზე მტკიცებულებებისა თუ ფაქტების გადამოწმების პროფესიული ნორმები დიდად არ ვრცელდება. აქ მომხმარებლები დაუსაბუთებლად გამოთქვამენ საკუთარ პოზიციას ამა თუ იმ სოციალური ფენომენის შესახებ.
ფაქტების გადამოწმება და სამეცნიერო კოლეგიის უკუკავშირი უმნიშვნელოვანესი გახდა ახლა, როცა ყალბი ინფორმაცია თავისუფალ მიმოქცევაშია, რაც ერთობ საზიანო შეიძლება იყოს, განსაკუთრებით, როცა საქმე საყოველთაო ჯანდაცვის კამპანიებს ეხება.
ყალბი ახალი ამბის მიზიდულობის საიდუმლო მის მოჩვენებით სიმარტივეშია. მაშინაც კი, როცა სრულიადაა რეალობას აცდენილი, ის მაინც მარტივად საღდება სიმართლედ, რადგან ადამიანებში გამჯდარ დაუსაბუთებელ რწმენებს ეხმიანება. მას შესწევს ძალა, გააძლიეროს სტერეოტიპები და გააღრმავოს ცრურწმენები, რაც ცუდ მგდომარეობას უფრო ამძიმებს.
მეცნიერება, ფაქტები და ცოდნა გადაარჩენს კაცობრიობას
სამეცნიერო და საგამოძიებო ჟურნალისტიკა, რომელიც ფაქტების მშრალად გადმოცემის ნაცვლად სიმართლის გარკვევას ცდილობს, კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ყალბი ახალი ამბებისა და ცდომილებების ერაში.
გადაჭარბება არ იქნება, თუ ვიტყვით, რომ კაცობრიობის და გარემოს, ამ სიტყვის უზოგადესი მნიშვნელობით, არსებობა დამოკიდებულია მეცნიერებაზე და ფაქტების, მტკიცებულებებისა და ექსპერტების პატივისცემაზე.
მეცნიერება, რომელიც საზოგადოებას შესაძლებლობას აძლევს, შეიმეცნოს ცხოვრება, ინკლუზიური, ღია საზოგადოების არსებობის წინაპირობაა, რაც უზრუნველყოფს ხალხის ჩართულობას გადაწყვეტილების მიღების პროცესსა თუ პროგრესული სოციალური მიზნების განხორციელებაში. მეცნიერების ხალხისთვის გასაგებად ახსნა და სამყაროს მათეული აღქმის სურათთან დაკავშირება მნიშვნელოვანია ინსტიტუციების მიმართ ნდობის ზრდისთვისა და მრავალფეროვან საზოგადოებაში ახალი ტიპის სოციალური ერთსულოვნების მისაღწევად.
-
გადახედვაესტონეთის პარლამენტი მოუწოდებს EU-ს, ქართველ ოფიციალურ პირებს დაუწესონ სანქციები და შეიზღუდოს კომუნიკაცია არალეგიტიმურ მთავრობასთან ესტონეთის პარლამენტი მოუწოდებს EU-ს, ქართველ ოფიციალურ პირებს დაუწესონ სანქციები და შეიზღუდოს კომუნიკაცია არალეგიტიმურ მთავრობასთან
-
გადახედვატრამპი პუტინს: ომზე თუ შეთანხმებას არ მივაღწევთ, მაღალი დონის ტარიფებს, სანქციებს დავაწესებ ტრამპი პუტინს: ომზე თუ შეთანხმებას არ მივაღწევთ, მაღალი დონის ტარიფებს, სანქციებს დავაწესებ
-
გადახედვაუწყვეტი პროტესტის 56-ე დღეს რუსთაველის გამზირი გადაიკეტა უწყვეტი პროტესტის 56-ე დღეს რუსთაველის გამზირი გადაიკეტა
-
გადახედვაგიორგი გახარია: ეს იყო წინასწარ ორგანიზებული, პოლიტიკური შურისძიება. თავდასხმის დამკვეთი - ბიძინა ივანიშვილი გიორგი გახარია: ეს იყო წინასწარ ორგანიზებული, პოლიტიკური შურისძიება. თავდასხმის დამკვეთი - ბიძინა ივანიშვილი
-
გადახედვა400 მილიონი წლის წინ ვეშაპის წინაპრები ხმელეთზე ამოვიდნენ, შემდეგ კი ისევ წყალში დაბრუნდნენ 400 მილიონი წლის წინ ვეშაპის წინაპრები ხმელეთზე ამოვიდნენ, შემდეგ კი ისევ წყალში დაბრუნდნენ
-
გადახედვატრამპი ხელოვნური ინტელექტის განვითარებაში 500 მილიარდი დოლარის ინვესტირებას გეგმავს ტრამპი ხელოვნური ინტელექტის განვითარებაში 500 მილიარდი დოლარის ინვესტირებას გეგმავს
-
გადახედვა"მაისის სტუდენტურმა მოძრაობამ" თსუ-ს საგამოცდო ცენტრი დაიკავა "მაისის სტუდენტურმა მოძრაობამ" თსუ-ს საგამოცდო ცენტრი დაიკავა
-
გადახედვაგიორგი გახარია პროკურატურაში გამოკითხვაზე იმყოფებოდა გიორგი გახარია პროკურატურაში გამოკითხვაზე იმყოფებოდა
-
გადახედვაპოლიციელების დაჭრის საქმეზე ერთ პირს ბრალდება წარუდგინეს პოლიციელების დაჭრის საქმეზე ერთ პირს ბრალდება წარუდგინეს
-
გადახედვარა მუხლით დაიწყო გამოძიება აჭარის პოლიციის უფროსის, ირაკლი დგებუაძის საქმეზე რა მუხლით დაიწყო გამოძიება აჭარის პოლიციის უფროსის, ირაკლი დგებუაძის საქმეზე
-
გადახედვასუს-ი: რუსეთის საოკუპაციო ძალების მიერ უკანონოდ დაკავებული ალექსი მამულია და ივანე ჯაფიაშვილი თავისუფლები არიან სუს-ი: რუსეთის საოკუპაციო ძალების მიერ უკანონოდ დაკავებული ალექსი მამულია და ივანე ჯაფიაშვილი თავისუფლები არიან
-
გადახედვამდინარაძე ჭიჭინაძეზე: თუ თავდებობა სჭირდებათ, შეურაცხყოფას დაანებონ თავი და ჩამოყალიბდნენ მდინარაძე ჭიჭინაძეზე: თუ თავდებობა სჭირდებათ, შეურაცხყოფას დაანებონ თავი და ჩამოყალიბდნენ
-
გადახედვამამუკა მდინარაძემ დაადასტურა, რომ ირაკლი ზარქუა და ვიქტორ სანიკიძე საქართველოში დაბრუნდნენ მამუკა მდინარაძემ დაადასტურა, რომ ირაკლი ზარქუა და ვიქტორ სანიკიძე საქართველოში დაბრუნდნენ
-
გადახედვამარსზე ტალღების მიერ დატოვებული კვალი აღმოაჩინეს მარსზე ტალღების მიერ დატოვებული კვალი აღმოაჩინეს
-
გადახედვაWHO-მ საქართველო მალარიისაგან თავისუფალ ქვეყნად გამოაცხადა — რას ნიშნავს ეს WHO-მ საქართველო მალარიისაგან თავისუფალ ქვეყნად გამოაცხადა — რას ნიშნავს ეს
-
გადახედვაზვიად ქორიძე სასტუმრო “შერატონში” მომხდარი დაპირისპირების საქმეზე დაზარალებულად ცნეს ზვიად ქორიძე სასტუმრო “შერატონში” მომხდარი დაპირისპირების საქმეზე დაზარალებულად ცნეს
-
გადახედვაOn.ge-ის განცხადება On.ge-ის განცხადება
-
გადახედვაპარლამენტთან მზია ამაღლობლის მხარდამჭერი საპროტესტო აქცია გაიმართა პარლამენტთან მზია ამაღლობლის მხარდამჭერი საპროტესტო აქცია გაიმართა
-
გადახედვაჩინეთის "ხელოვნურმა მზემ" ახალი რეკორდი დაამყარა — ერთი ნაბიჯით ახლოს სუფთა ენერგიასთან ჩინეთის "ხელოვნურმა მზემ" ახალი რეკორდი დაამყარა — ერთი ნაბიჯით ახლოს სუფთა ენერგიასთან
-
გადახედვაჰეზბოლას მეთაური, საკუთარ სახლთან მოკლული იპოვეს ჰეზბოლას მეთაური, საკუთარ სახლთან მოკლული იპოვეს
-
გადახედვალევან მახაშვილი: სამწუხაროდ, ევროპარლამენტის დებატებზე წარმოსახვით საქართველოს ვხედავთ, რეალური საქართველო კი სხვაა ლევან მახაშვილი: სამწუხაროდ, ევროპარლამენტის დებატებზე წარმოსახვით საქართველოს ვხედავთ, რეალური საქართველო კი სხვაა
კომენტარები