ადამიანები ზოგჯერ ძალიან უხეშად ვექცევით რობოტებს. ყოფილა შემთხვევები, როცა ბეისბოლის ბიტებით გვიცემია ისინი, მუშტი დაგვირტყამს მათთვის და თავიც კი მოგვიკვეთავს. მსგავსი სასტიკი მოპყრობა მსოფლიოს ყველა წერტილში ფიქსირდება — ფილადელფიიდან ოსაკასა და მოსკოვამდე.

ეს ბადებს კითხვას: რამდენად არაეთიკურია რობოტებზე თავდასხმა? ზოგიერთი მკვლევარი ამ პრობლემის გადაჭრასა და იმ გზის აღმოჩენას ცდილობს, რომელიც ადამიანებს რობოტებისადი მეტ ემპათიას გაუჩენს.

სამეცნიერო ჟურნალში, Scientific Reports, ივლისში გამოქვეყნებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ამ მიზნის მისაღწევად მარტივი გზა არსებობს. თუ ადამიანს თავზე მოარგებ 3D დისპლეის (ანუ, ფაქტობრივად, მაღალტექნოლოგიურ სათვალეს) და გადაისვრი მას რობოტის სხეულში ისე, რომ სამყაროს მისი პერსპექტივით უყუროს, დიდი შანსია, მექანიკური არსებებისადმი დამოკიდებულებაც შეეცვალოს.

"გადასროლაში ვგულისხმობთ მონაწილეებისთვის ილუზორულად ისეთი გარემოს შექმნას, რომელშიც ყველაფერს რობოტის თვალით აღიქვამენ; მის თავს ისე გაამოძრავებენ, როგორც საკუთარს; სარკეში ჩახედვისას თავიანთი გამოსახულების ნაცვლად რობოტს დაინახავენ", — განმარტავს კვლევის თანაავტორი ტრენტოს უნივერსიტეტიდან, ფრანჩესკო პავანი, — "რობოტის ადგილას ყოფნის გამოცდილება ექსპერიმენტის მონაწილეებში მათდამი მეტად მეგობრულ დამოკიდებულებას აჩენს".

თუ მომავალში ჩვენ მიერ შექმნილი რობოტები ცნობიერებას შეიძენენ, მათი უფლებების დადგენის პრობლემის წინაშე აღმოვჩნდებით.

ფოტო: Tabatha Fireman / Getty

ეს კვლევა რობოტების უფლებებზე ბოლო დროს შესრულებულ ფილოსოფიურ ნაშრომებს ამდიდრებს და რაღაც ახალს ამბობს მათ მიმართ ჩვენს მორალურ პოზიციაზე. ამ სფეროში მთავარი გასათვალისწინებელი ფაქტორი ისაა, რომ თუ ერთ დღესაც ჩვენ ცნობიერი რობოტის შექმნას შევძლებთ, მისდამი ეთიკურად მოპყრობის ვალდებულებაც დაგვეკისრება.

მაგალითად, ფილოსოფოსი პიტერ სინგერი ამბობს, რომ კითხვაზე, მომავლის რობოტებს დადგენილი ეთიკური ნორმების გათვალისწინებით უნდა მოვეპყრათ თუ არა, პასუხი სწორხაზოვანია: თუ ხელოვნური ინტელექტი ცნობიერია, მასზე ეს ნორმები ცალსახად ვრცელდება და თუ არ არის - არ ვრცელდება.

ჩვენი ახლანდელი მანქანები ახლოსაც კი არ არიან ცნობიერების გამომუშავებასთან, თუმცა მათ მიმართ არსებული ეთიკური გაურკვევლობა სულ უფრო საგანგაშო ხდება. ადამიანთა უნდობლობა და ბრაზი რობოტების მიმართ იმდენად რეალურია, რომ ის ზოგჯერ ძალადობრივ ქცევაშიც ვლინდება. ზოგ შემთხვევაში ძალადობას იმის შიში ბადებს, რომ რობოტები სამსახურებს წაგვართმევენ ან ერთ დღესაც ადგებიან და თავიანთი ადამიანი ბატონების წინააღმდეგ გაილაშქრებენ.

რასობრივი და გენდერული კუთხით არსებული მიკერძოებები ასევე აისახება იმაზე, თუ როგორ ვეპყრობით რობოტობეს. კვლევები აჩვენებს, რომ როდესაც მანქანას საშველად მიმართავენ, ადამიანები უპირატესობას ანიჭებენ ქალის ხმას, მაგრამ თუ თხოვნაზე უარს იღებენ, ზოგჯერ ძალადობრივად უსწორდებიან მას. ავტორიტეტული განცხადებების მოსასმენად კი კაცის ხმას არჩევენ.

ადამიანებს იმდენად აქვთ ჩაბეჭდილი ცნობიერებაში რასობრივი მიკერძოებები, რომ, როგორც ერთმა კვლევამ აჩვენა, ზოგჯერ თეთრ რობოტებს შავ რობოტებზე უკეთესად ეპყრობიან. კვლევის ფარგლებში მეცნიერებმა რასისტულ ნიადაგზე თავდასხმის ტენდენციის დასადგენი ტესტი გამოიყენეს: მონაწილეებს საფრთხის დონე როგორც თეთრი და ფერადკანიანი ადამიანების, ისე თეთრი და შავი რობოტების ფოტოებზე დაყრდნობით უნდა განესაზღვრათ და იმ გამოსახულებებისთვის ესროლათ, რომლებსაც საშიშად ჩათვლიდნენ. ექსპერიმენტის ბოლოს აღმოჩნდა, რომ შავ რობოტებს ბევრად მეტჯერ ესროლეს, ვიდრე მათ თეთრ ვერსიებს.

ზოგი ადამიანის აგრესიის მიზეზი იმის შიშია, რომ რობოტები მათ სამსახურებში ჩაანაცვლებენ.

ფოტო: Richie Pope

დღეისათვის, როცა მხოლოდ არაცნობიერ რობოტებთან გვიწევს გამკლავება, შეგვიძლია არ ვინერვიულოთ იმაზე, რომ ჩვენს ქცევას მათზე მავნებელი ეფექტი ექნება. თუმცა ზოგიერთ მკვლევარს ის აღელვებს, რომ მსგავს ქცევას ჩვენზე, ადამიანებზე შეიძლება ჰქონდეს საზიანო გავლენა ზნეობრივი კომპასის მოშლის სახით. თუ ალექსას მსგავს, ქალის ხმის მქონე რობოტ-ასისტენტებზე მივმართავთ გენდერულ საფუძველზე წარმოშობილ აგრესიას ან რასიზმის ნიადაგზე გავუსწორდებით შავ რობოტებს და ამ საქციელის გამო პასუხს არავინ გვაგებინებს, რადგან "ისინი ხომ მხოლოდ რობოტები არიან", ამ ტენდენციას შეუძლია, ქალის ან განსხვავებული კანის ფერის მქონე ადამიანის მიმართ ძალადობრივი ქცევის წახალისება გამოიწვიოს.


რობოტების მიმართ ზედმეტი ემპათიაც სარისკოა

როდესაც რობოტებთან ურთიერთობებზე ვსაუბრობთ, მხოლოდ ის ფაქტორი არაა საგანგაშო, რომ მათდამი შეურაცხმყოფელ მოპყრობას ჩვენი ხასიათის ვნება შეუძლია.

ზოგიერთ მკვლევარს უჩნდება კითხვა, რა მოხდება, თუ ზედმეტი ემპათია გვაიძულებს, ადამიანებს რობოტები ვამჯობინოთ?

მაკგილის უნივერსიტეტის მკვლევრის, კამილ ლანტეინის აზრით, რობოტების მიმართ თანაგრძნობა ადამიანებისადმი ემპათიას ამცირებს, რადგან "სოციალური რობოტებისგან კომპრომისების გარეშე შეგვიძლია მივიღოთ ის, რაც გვსურს. ეს კი სხვა ადამიანებისადმი გულისხმიერი მოპყრობის საჭიროებას აქრობს".

ფოტო: Tracy Ma / The New York Times / Getty

ლანტეინი თავის ნაშრომში ხსნის, რატომ ფიქრობს, რომ ადამიანები რობოტებთან ურთიერთობას ამჯობინებენ:

"სოციალური რობოტი, რომელიც სულ კარგ ხასიათზეა, ყოველთვის აკეთებს იმას, რასაც ვთხოვთ და ყველა შესაძლო ფორმით ერგება ჩვენს მოთხოვნებს, სასურველი რომანტიკული პარტნიორია იმდენად, რამდენადაც არასოდეს იქცევა ცუდად, რაც მის მიმართ ემპათიის გაჩენას აიოლებს.

"ამის შედეგად, ჩვენ, შეიძლება, სხვა ადამიანებისადმი უყურადღებონი გავხდეთ სწორედ იმ მიზეზით, რომ ისინი ზედმეტად ადამიანურები, კომპლექსურები და არაპროგნოზირებადები იქნებიან იმ რობოტებთან შედარებით, რომლებიც ჩვენს ყველა სურვილს უპრობლემოდ დააკმაყოფილებენ".

თუ რთულად დასაჯერებელი ჩანს, რომ ოდესმე ხორცშესხმულ რომანტიკულ პარტნიორს მანქანა შეიძლება ამჯობინოთ, გაითვალისწინეთ, რომ მსგავსი ტენდენცია ზოგ ადამიანში უკვე შეინიშნება. მაგალითად, ჩინეთში მილიონობით ქალს აქვს გადმოწერილი აპლიკაცია, რომელიც ურთიერთობაში გამყოფებს ვირტუალურ შეყვარებულთან. ქალებმა იციან, რომ მათი შეყვარებულები დამპროგრამებული მანქანები არიან, თუმცა მაინც ბედნიერად იხდიან ფულს იმ ტკბილი სიტყვების მოსასმენად, რომელთაც მათ "კაცები" ეჩურჩულებიან.

რა დასკვნა შეგვიძლია გამოვიტანოთ ამ ყველაფრისგან? უნდა ვეცადოთ, რომ უფრო მეტი ემპათია გამოვიჩინოთ რობოტების მიმართ? თუ ნაკლები? თუ ემპათიის განსხვავებული ფორმა უნდა გამოვიმუშაოთ? ერთადერთი, რაც ამჟამად ცხადია, არის ის, რომ რობოტები მორალის ნაცრისფერ ზონაში იმყოფებიან. ამ სფეროში ჯერ კიდევ ბევრი რამ არის გასარკვევი და იმედია, რომ ამის გაკეთებას იქამდე მოვასწრებთ, სანამ ჰორიზონტზე ცნობიერი ხელოვნური ინტელექტი გამოჩნდება.

ამავე თემაზე:

შეიძლება თუ არა რობოტის მოკვლა?