ერთი შეხედვით, თანამედროვე ტექნოლოგია მუდმივად ცდილობს, რომ ყველაფერი უფრო პატარა და კომპაქტური გახადოს, თუმცა, როდესაც საქმე სამყაროს საიდუმლოებების ამოხსნას ეხება, როგორც ჩანს, ზომა მართლაც მნიშვნელოვანია.

წარმოგიდგენთ ხუთ გიგანტურ დანადგარს, რომლითაც ადამიანები სამყაროს ყველაზე რთულ კითხვებზე პასუხების გაცემას ვცდილობთ.

5. აალების ეროვნული ლაბორატორია

აალების ეროვნული ლაბორატორია (NIF) მსოფლიოში ყველაზე დიდი და ყველაზე ენერგეტიკული ლაზერული ლაბორატორიაა. NIF ჯამში სამი საფეხბურთო სტადიონის ზომაა. ამ გიგანტურ კონსტრუქციაში 40 000 ოპტიკური მოწყობილობაა, რომელიც ლაზერის სხივს საჭიროებისამებრ ირეკლავს, მიმართავს, აძლიერებს და საბოლოოდ დაახლოებით საშლელის ზომის სამიზნეზე აფოკუსირებს.

ფოტო: Lawrence Livermore National Security

ამ ექსტრემალური ლაზერის გამოყენებით მეცნიერებს 100 მილიონი გრადუსი ცელსიუსის მიღება და დედამიწის ატმოსფეროზე 100 მილიარდჯერ უფრო მაღალი წნევის შექმნა შეუძლიათ. ლაბორატორიის მიზანი ბირთვული სინთეზის შესწავლაა.

ფოტო: LLNL

4. IceCube — 2,5 კილომეტრის სიმაღლის ნეიტრინული ობსერვატორია

ფოტო: IceCube Collaboration/NSF

სამხრეთ პოლუსზე არსებული IceCube-ის ობსერვატორია მსოფლიოში ნეიტრინოების ყველაზე დიდი და მგრძნობიარე ტელესკოპია. ამ ობსერვატორიის მიზანი სპეციფიკური ტიპის სინათლის დაფიქსირებაა, ამისთვის კი სრული სიბნელეა საჭირო. დეტექტორი 5 000 სენსორისგან შედგება, რომელიც დაახლოებით 2,5 კილომეტრის სიღრმემდე ჩაშვებულ კაბელებზეა განთავსებული.

IceCube-ის მიზანი ნეიტრინოების დაფიქსირებაა. ნეიტრინო იმდენად მცირეა, რომ მას ერთი სინათლის წელიწადის სისქის ტყვიის ბლოკში გავლა მის ატომებთან დაუჯახებლად შეუძლია. დედამიწის ყოველ კვადრატულ სანტიმეტრში წამში დაახლოებით 65 მილიარდი ნეიტრინო გადის — მათი უმეტესობა დედამიწასთან ყოველგვარი ურთიერთქმედების გარეშე.

მიუხედავად ამისა, გარკვეული სიხშირით ნეიტრინოები ატომებს მაინც ეჯახებიან. ეს ტყვიით კოღოს მოკვლას ჰგავს, ამის შანსი მცირეა, თუმცა საკმარისი ტყვიებისა და კოღოების შემთხვევაში, შეჯახება ხანდახან მაინც მოხდება. როდესაც ნეიტრინო ატომს ეჯახება, ის სინათლის უმცირეს რაოდენობას ასხივებს. სამხრეთ პოლუსზე ხუთი ცათამბჯენის სიღრმეზე განთავსებული დეტექტორები კი სწორედ ამ სინათლის უმცირესი ულუფების დაფიქსირებას ახერხებენ.

ნეიტრინოებზე დაკვირვება მეცნიერებს სუპერნოვების შესწავლის უნიკალურ საშუალებას აძლევს.

3. LIGO — ლაზერული ინტერფერომეტრიის გრავიტაციული ტალღების ობსერვატორია

ფოტო: WILLYMANNG

LIGO ვაშინგტონში არსებული ობსერვატორიაა. ის ორი 4-კილომეტრიანი მილისგან შედგება, რომელშიც ლაზერის სხივი გადის. ობსერვატორიის მიზანი გრავიტაციული ტალღების დაფიქსირებაა.

აინშტაინმა ივარაუდა, რომ სივრცე და დრო ერთგვარი ქსოვილია, რომელიც ირხევა და დეფორმაციას განიცდის, ისევე როგორც, მაგალითად, წყლის ზედაპირი ტბაში კენჭის ჩაგდებისას. აინშტაინის თეორიის მიხედვით, აფეთქების დროს სივრცე-დროის ქსოვილში ერთგვარი ტალღები წარმოიქმნება. LIGO-ს მისია კი სწორედ ამ ტალღების დაფიქსირებაა.

2018 წლის დეკემბრისთვის LIGO-ს გრავიტაციული ტალღები უკვე 11-ჯერ ჰქონდა დაფიქსირებული.

2. საერთაშორისო კოსმოსური სადგური

ფოტო: NASA

საერთაშორისო კოსმოსური სადგური ფეხბურთის მოედნის ზომის ორბიტალური ლაბორატორიაა. მისი "მშენებლობა" 1998 წელს დაიწყო და 2011 წელს დასრულდა. საერთაშორისო კოსმოსური სადგური ორბიტაზე ადამიანის მიერ შექმნილი ყველაზე დიდი სტრუქტურაა, რომლის დანახვაც ხშირად შეუიარაღებელი თვალითაც შეიძლება. სადგურის ეკიპაჟი 3-6 ასტრონავტისგან შედგება.

საერთაშორისო კოსმოსური სადგური ცხრა ამერიკულ, ოთხ რუსულ, ორ იაპონურ და ერთ ევროპულ მოდულს მოიცავს. სადგურზე მრავალი მნიშვნელოვანი ექსპერიმენტი მიმდინარეობს.

1. დიდი ადრონული კოლაიდერი

ფოტო: Maximilien Brice, Julien Ordan/CERN

დიდი ადრონული კოლაიდერი მსოფლიოს ყველაზე დიდი დანადგარი და ნაწილაკების ყველაზე ძლიერი ამაჩქარებელია. მისი მშენებლობა 1998 წელს დაიწყო და 2008 წელს დასრულდა. დიდი ადრონული კოლაიდერი 175 მეტრის სიღრმეზე აშენებული 27-კილომეტრიანი გვირაბისგან შედგება.

დიდი ადრონული კოლაიდერის მიზანი ფიზიკის ყველაზე ფუნდამენტურ კითხვებზე პასუხების პოვნაა. 2012 წელს კოლაიდერის დახმარებით მეცნიერებმა ჰიგსის ბოზონი აღმოაჩინეს, რომლის არსებობაც ფიზიკოსმა პიტერ ჰიგსმა 1964 წელს იწინასწარმეტყველა. ჰიგსის ბოზონი გვეხმარება, რომ უკეთ გავიგოთ, თუ როგორ იძენენ ელემენტარული ნაწილაკები მასას.