წარმოიდგინეთ, რომ ხვალ გასაუბრება გაქვთ. ზოგიერთი ადამიანი ამ დროს იმაზე ფიქრობს, თუ რა ტიპის შეკითხვები შეიძლება დაუსვან, რომ მოემზადოს, ზოგი კი მოვლენების დადებით განვითარებას წარმოიდგენს. სხვებმა, შესაძლოა, მთელი ღამე ყველაზე საშინელ სცენარებზე ფიქრში გაათიონ, რაოდენ შეუსაბამოც არ უნდა იყოს ისინი. თუკი ეს თქვენც გახასიათებთ, დიდი ალბათობით, სიტუაციის კატასტროფიზაციისკენ ყოფილხართ მიდრეკილი.

კატასტროფიზაცია ფენომენია, რომლის დროსაც ყველაზე საშინელ სამომავლო სცენარებს წარმოვიდგენთ, თუნდაც ვიცოდეთ, რომ მათი გამართლების შანსი ძალიან ცოტაა. ადამიანები, რომელთაც კონტროლის შეგრძნება იზიდავთ და გაურკვევლობას ვერ იტანენ, ამისაკენ მეტად არიან მიდრეკილნი. შესაძლოა, მოვლენების ხშირმა კატასტროფიზაციამ შფოთვის განვითარებასაც შეუწყოს ხელი.

კატასტროფიზაცია იმ რწმენიდან იღებს საფუძველს, რომ მოვლენათა შესაძლო ავბედითი განვითარების წარმოდგენით ზიანს უკეთესად ავირიდებთ თავიდან. მიუხედავად ამისა, ეს მხოლოდ მაშინაა გამოსადეგი, როდესაც ზუსტად შეგვიძლია განვსაზღვროთ, რა მოხდება კონკრეტულ სიტუაციაში და როგორ ვიგრძნობთ თავს.

ჯერაც არმომხდარი მოვლენების წარმოდგენისას ჩვენივე შეთხზულ ამბავზე ემოციურად ვრეაგირებთ, ამ რეაქციას კი იმის განსასაზღვრად ვიყენებთ, თუ როგორ ვიგრძნობთ მომავალში თავს. ასეთი წინასწარმეტყველებები ხშირად არ მართლდება, რადგან ყველა შესაძლო მოვლენას ვერ წარმოვიდგენთ. ასე შესაძლოა, გონებაში ჯერაც არმომხდარ მოვლენებზე მცდარი ემოციური რეაქცია შევიქმნათ.

უნდა აღინიშნოს, რომ შესაძლოა, მომავლისადმი რწმენამ ჩვენივე ქმედებებზე დიდი გავლენა იქონიოს. მაგალითად, მომავლისადმი ოპტიმისტურად/რეალისტურად განწყობილ ადამიანებს ახალი რაღაცების კეთება უფრო ხშირად უნდებათ. საგულისხმოა, რომ პროცესში წარმატებასაც ისინი უფრო ამჩნევენ.

მეორე მხრივ კი, კატასტროფიზაციას შეჩვეული ადამიანები ახალი რაღაცების კეთებას ნაკლებად ცდილობენ. ამ დროს ისინი წარუმატებლობას უფრო ხშირად ამჩნევენ, რაც მათ მეხსიერებაში ილექება და კიდევ ერთი მიზეზი ხდება, თუ რატომ არ უნდა სცადონ მომავალში ახალი რაღაცები. შესაძლოა, კატასტროფიზაციამ სტრესი და შფოთვა გამოიწვიოს, რაც ისეთი რაღაცების კეთებაში შეგიშლით ხელს, რაც გაგაბედნიერებთ ან განგავითარებთ.

თუკი სტრესულ სიტუაციებში კატასტროფიზაცია თქვენც გჩვევიათ, შესაძლოა, ეს რამდენიმე რჩევა დაგეხმაროთ:

1. გადაწყვეტილებები დილით მიიღეთ

თუ დაკვირვებიხართ, რომ მომავალზე ხშირად ღამღამობით ვღელავთ? ძილის დროს ტვინის რაციონალურ ნაწილში აქტივობა შემცირებულია, ტვინის ემოციურ ნაწილში კი — მომატებული. აქედან გამომდინარე, ღამით მომავლის წარმოდგენისას ტვინის ემოციურ ნაწილს უფრო ვიყენებთ.

გასათვალისწინებელია, რომ შესაძლოა, ძილის ნაკლებობამ მეტად მგრძნობიარეები გაგვხადოს ისეთი საკითხების მიმართ, რომლებსაც ისედაც საშიშად აღვიქვამთ. შესაძლოა, ამის გამო მოვლენათა უარყოფით განვითარებაზე უფრო მეტად ვფოკუსირდეთ და სიტუაციის კატასტროფიზაცია დავიწყოთ.

შეგიძლიათ, ამ დროს საკუთარ თავს შეახსენოთ, რომ მაშინ, როდესაც ღამით რაღაცაზე დარდობთ, რაციონალურად არ ფიქრობთ. უმჯობესია, დილას დაუცადოთ და მაშინ მიიღოთ გადაწყვეტილებები, როდესაც ტვინი უფრო მოსვენებული იქნება.

2. შინაგან კრიტიკოსს მეტი თანაგრძნობისაკენ მოუწოდეთ

შესაძლოა, კატასზტროფიზაციას ხელს ჩვენი შინაგანი კრიტიკოსი უწყობდეს, რომელიც ისეთ რაღაცებს გვეუბნება, რაც ჩვენზე ემოციურად იმოქმედებს.

როცა ეს ხდება, სცადეთ და საკუთარ შინაგან კრიტიკოსს სხვისი გადმოსახედიდან შეხედეთ. როგორ ლექსიკას იყენებთ საკუთარ თავთან და გამოიყენებდით თუ არა იმავეს ანალოგიურ სიტუაციაში მყოფ სხვა ადამიანზე საუბრის შემთხვევაში? თქვენი შინაგანი კრიტიკოსის სიტყვები სასარგებლოა ან რაციონალური საფუძველი აქვს?

როგორც წესი, ამ კითხვებზე პასუხი უარყოფითია. უმჯობესი იქნება გააცნობიეროთ, თუ როგორ სიტყვებს იყენებთ საკუთარ თავთან მიმართებაში, როცა დამწუხრებული ან დასტრესილი ხართ. თუკი თქვენი ლექსიკა მეტისმეტად მკაცრია, მის შერბილებას გირჩევდით.

3. უკეთესი სცენარი მოიფიქრეთ

მაშინაც კი, თუკი წარსულში მოვლენები ცუდად განვითარდა, ნაკლები შანსია, მომავალშიც ასე მოხდეს — არ აქვს მნიშვნელობა, რას გვეუბნება საკუთარი თავი. თუკი სამომავლო მოვლენებზე ნერვიულობა გჩვევიათ, შეგიძლიათ სანაცვლოდ იმ შემთხვევებზე იფიქროთ, როცა მოვლენა კარგად ჩაივლის. ეს შფოთვის შემცირებაში დაგეხმარებათ.

არსებობს სხვა სტრატეგიაც: შეგიძლიათ, მოვლენათა შესაძლო განვითარების შესახებ რამდენიმე სარწმუნო სცენარი შეთხზათ. ამით საკუთარ თავს შეახსენებთ, რომ ამბები, რომელთაც საკუთარ თავს უყვებით, უბრალოდ ამბებია და მეტი არაფერი. თავისთავად, კეთილი დასასრულის მქონე ისტორიებზე ფოკუსირება სტრესსა და წუხილსაც შეამცირებს.

4. საკუთარ თავს კეთილად მიუდექით

მომავალზე ფიქრისას საკუთარი თავის მიმართ მეტი თანაგრძნობით განეწყვეთ. რა თქმა უნდა, ეს იმ ადამიანებისთვისაც კი წარმოუდგენლად რთულია, რომლებიც სხვების მიმართ საკმაოდ ემპათიურები არიან.

თანაგრძნობის უნარი იმისთვის განვითარდა, რომ სხვა ადამიანებთან ურთიერთობაში დაგვხმარებოდა — საკუთარ თავზე გამოყენება მისი დანიშნულება ნაკლებადაა. მიუხედავად ამისა, შესაძლოა, თქვენივე ემპათიურ მხარესთან წვდომაში სულაც პატარა დეტალები დაგეხმაროთ — მაგალითად, საკუთარი თავისათვის იმის კითხვა, თუ რა რჩევას მისცემდით მეგობარს იმავე სიტუაციაში. ამის ხშირად კეთება გამოსავლის პოვნაში დაგეხმარებათ მაშინ, როცა სხვა დროს მხოლოდ პრობლემაზე იქნებოდით ორიენტირებული.

იმაზე წინასწარ ფიქრს, თუ რა შეიძლება ცუდად წავიდეს, თავისი დანიშნულება აქვს — ჩვენივე უსაფრთხოების უზრუნველყოფა. მიუხედავად ამისა, თუკი საკუთარი ფსიქიკური ჯანმრთელობის ხარჯზე ხშირად ყველაზე საშინელ სიტუაციებს წარმოიდგენთ ხოლმე, მნიშვნელოვანია, საკუთარ თავს შეახსენოთ, რომ, დიდი ალბათობით, ეს ყველაფერი არასოდეს მოხდება — თუ მაინც მოხდა, იმაზე უკეთესად მაინც წარიმართება სიტუაცია, ვიდრე ახლა წარმოგიდგენიათ.