მცირე შესავალი

იქიდან გამომდინარე, თუ როგორ ცვლის სამეცნიერო-ტექნოლოგიური პროგრესი არამხოლოდ ცალკეული ადამიანების ცხოვრებას, არამედ მთელ მსოფლიოს, ამ მიმართულებას დღეს ყველაზე წარმატებულ სახელმწიფოებში განსაკუთრებით დიდი ყურადღება ექცევა. მეცნიერების მხარდასაჭერად, ბევრ სხვა ფაქტორთან ერთად, მნიშვნელოვანია დაფინანსებაც და ამისთვის არაერთი სააგენტო არსებობს მსოფლიოში. მათ შორისაა აშშ-ს მთავრობის დამოუკიდებელი სააგენტო — ეროვნული სამეცნიერო ფონდი, რომელიც მეცნიერებისა და ინჟინერიის ყველა დარგში, სამედიცინო მიმართულების გარდა, ფუნდამენტური მეცნიერებების განვითარებას უწყობს ხელს.

ამ სტატიაში ვლადიმერ პაპიტაშვილის შესახებ მოგიყვებით, რომელმაც მოღვაწეობა საბჭოთა კავშირში დაიწყო, შემდეგ კი აშშ-ში გააგრძელა. დღეს დედამიწის სამხრეთ თუ ჩრდილოეთ პოლუსებზე მიმდინარე გეოკოსმოსური კვლევები თუ ასტროფიზიკის პროგრამები მასზეა დამოკიდებული. ამჟამად იგი აშშ-ს ეროვნული სამეცნიერო ფონდის გეოკოსმოსური კვლევებისა და ასტროფიზიკის პროგრამის დირექტორია. ქართველი მეცნიერი ფონდში 2002 წლიდან მუშაობს და დღემდე აქტიურად ცდილობს, სამყაროს შესახებ სულ უფრო მეტი რამ ვიცოდეთ.

პირველი ნაბიჯები მეცნიერებაში

"აზერბაიჯანში, განჯაში რუსი დედის და ქართველის მამის ოჯახში დავიბადე. მშობლები ჩემი გაჩენიდან მალევე დაშორდნენ ერთმანეთს, თუმცა, 8 წლის რომ ვიყავი, საბედნიეროდ შეთანხმდნენ, რომ წელიწადში ორჯერ შემეძლო მამასთან ჩავსულიყავი. მამა, ოთარ პაპიტაშვილი, თბილისის სიმფონიური ორკესტრის დირექტორი იყო. ძალიან მიყვარდა საქართველოს ისტორია, აქაური ხალხი და ქართული კულტურა (განსაკუთრებით, ვოკალური მუსიკა) — ერთი სიტყვით, ყველაფერი, რაც თავს ქართველად მაგრძნობინებდა. ყოველთვის ახლო კონტაქტი მქონდა ჩემ ქართველ ბებიასთან, პაპასთან და მამიდის ოჯახთან."

სკოლის დამთავრების შემდეგ, ვლადიმერმა ლენინგრადის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ჩააბარა. როგორც თვითონ გვიყვება, სკოლაში ფიზიკა და მათემატიკა უყვარდა. სკოლის ბოლო წელს პატარა ტელესკოპიც კი ააშენა. 14-15 წლის ასაკიდან Ham radio-ს ოპერატორი იყო, რამაც რადიოფიზიკისა და ასტრონომიის ინტერესი გაუღვიძა, თუმცა, საბოლოოდ, უნივერსიტეტში გეოლოგიის სკოლაში ჩააბარა და გეოფიზიკის მაგისტრი გახდა.

"სკოლაში სწავლის პერიოდში წარმოდგენა არ მქონდა, თუ რას ნიშნავდა მეცნიერობა. მაშინ ფიზიკა და მათემატიკა მიყვარდა, თუმცა გეოლოგიის სკოლაში ჩავაბარე — ვიცოდი, რომ ამ პროფესიის ადამიანები ხშირად დადიოდნენ ექსპედიციებში, რაც ძალიან მომწონდა. ლენინგრადის უნივერსიტეტში სწავლის პირველ წელს ჩემზე 5 წლით უფროსი ბიჭი გავიცანი, რომელიც მაშინ თავის დისერტაციაზე მუშაობდა და რომელმაც შემომთავაზა, მას დავხმარებოდი ხოლმე. მასთან ერთად მუშაობისას აღმოვაჩინე, რომ მომწონდა ის, რასაც ის აკეთებდა. სწორედ მაშინ დავფიქრდი მეცნიერობაზე", — მიყვება ვლადიმერ პაპიტაშვილი.

მაგისტრატურაში სწავლის დასრულების შემდეგ მან იაკუტსკში, ციმბირში, პერმაფროსტის შესწავლის ინსტიტუტში გააგრძელა სწავლა, სადაც პერმაფროსტის ელექტრომაგნიტურ თვისებებს სწავლობდნენ. ამ დროს კი იგი მზის ფიზიკით და გეოკოსმოსური კვლევებით დაინტერესდა.

"1975 წელს მოსკოვში, რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის დედამიწის მაგნეტიზმის, იონოსფეროსა და რადიოტალღების გავრცელების ინსტიტუტში — IZMIRAN-ში გადავედი სამუშაოდ. მაშინ, ძირითადად, გეომაგნეტიზმის კვლევაში ვმონაწილეობდი. ასევე ვსწავლობდი ანტარქტიდიდან ჩამოტანილ მაგნეტოგრამებს. 1980 წელს სადოქტორო დისერტაცია დავიცავი, რომლის ფარგლებშიც სამხრეთ პოლუსზე იონოსფეროს კონვექციის პირველი მოდელი შევქმენი. მაშინ მივხვდი, რომ ანტარქტიდის ნახვა მინდოდა".

ანტარქტიდაზე პირველად 1983 წლის ნოემბრის დასაწყისში წავიდა და იქ, დაახლოებით, 5 თვე გაატარა. თავდაპირველად, მან რუსული სადგურები — მოლოდეჟნაია, მირნი და ვოსტოკი მოინახულა.

სადაც იმ წლებში ფრანგულ-იტალიური სადგური იყო. ასევე მოხვდა ვოსტოკის სადგურზეც. მოგვიანებით, ანტარქტიდაზე, ვიქტორიას მიწის ტრანსანტარქტიკულ მთიანეთში მდებარე ველს ბატონი ვლადიმერის სახელი უწოდეს.

"ძალიან კარგი გამოცდილება მივიღე. მას შემდეგ ამ კონტინენტს არაერთხელ ვეწვიე. ჯამში არქტიკასა და ანტარქტიდაზე 30-ჯერ ვარ ნამყოფი. ამის შემდეგ, საბედნიეროდ, საბჭოთა კავშირმა დაიწყო დაშლა. ყოველთვის ვამბობ, რომ ეს აბსურდის იმპერია იყო და ძალიან კარგია, რომ დაიშალა. საქართველო საბჭოთა კავშირის ნაწილი იყო, ახლა კი, საბედნიეროდ, დამოუკიდებელი სახელმწიფოა", — ამბობს ვლადიმერ პაპიტაშვილი.

საბჭოთა კავშირიდან აშშ-მდე

მოსკოვში ყოფნისას ვლადიმერი და მისი მეუღლე, ასევე გეოფიზიკოსი, IZMIRAN-ში მუშაობდნენ. 1991 წელს ამერიკელმა კოლეგებმა იგი 1 წლით NASA-ს გოდარის კოსმოსური ფრენების ცენტრში, მზისა და დედამიწის ენერგიის საერთაშორისო პროგრამის ოფისში მიიწვიეს სამუშაოდ. 1992 წელს ამერიკელი მეცნიერებისგან მიწვევა მიიღო მისმა მეუღლემაც, ნატალია პაპიტაშვილმა, რომელმაც მსოფლიო მონაცემთა ცენტრში დაიწყო მუშაობა.

"სინამდვილეში ერთი წლით ჩამოვედი, თუმცა, საბოლოოდ, უკან დასაბრუნებელი ადგილი არ მქონდა — საბჭოთა კავშირი ახალი დაშლილი იყო და ძალიან რთული პერიოდი იდგა. 1993 წელს, როდესაც უკან უნდა დავბრუნებულიყავით, ჩემ ცოლს მიწვევის ვადა გაუგრძელეს, მე კი მიჩიგანის უნივერსიტეტში გადავედი სამუშაოდ, სადაც 10 წელი გავატარე. ამ დროის მანძილზე ჩემი ოჯახი ჩემგან ცალკე, მერილენდში ცხოვრობდა. ბევრ ამერიკელს მოსწონს კიდეც ასე ცხოვრება — ეს არაა ქვეყანა, სადაც ცხოვრობ, ეს ის ქვეყანაა, სადაც მუშაობ".

მიჩიგანში ვლადიმერი თავიდან მიწვეული მეცნიერი იყო, შემდეგ კი მკვლევარი მეცნიერი გახდა და გრენლანდიისა და ანტარქტიდის პროგრამებზე მუშაობდა, რომლის ფარგლებშიც მეცნიერები ამ ორ რეგიონზე მზის ქარებისა და დედამიწის მაგნიტური ველის ურთიერთქმედებასა და მაგნეტოსფეროსა და პოლარული იონოსფეროების შეერთებას სწავლობდნენ.

"სრულიად განსხვავებული კულტურის ქვეყანაში ჩამოსვლა ძალიან საინტერესო გამოცდილება იყო. იმ დროს, 45 წლის ასაკში, საბჭოთა კავშირში უკვე შემდგარი მეცნიერი ვიყავი და დაახლოებით 70 ნაშრომი მქონდა გამოქვეყნებული. თუმცა, როდესაც სხვა ქვეყანაში იწყებ, მოღვაწეობას, სადაც არავინ გიცნობს, აქ თავიდან გიწევს თავის დამკვიდრება. ამისთვის ამერიკაში დაახლოებით 8 წელი დამჭირდა".

როგორც თვითონ მიყვება, საბჭოთა კავშირში აშშ-სგან მეცნიერების სრულიად განსხვავებული სისტემა იყო. რუსეთში ყოფნისას ის სხვა მეცნიერებთან ერთად აკადემიურ დაწესებულებებში მუშაობდა, რომლებიც სრულად იყო გამიჯნული უნივერსიტეტებისგან. აშშ-ში კი კვლევები სწორედაც რომ უნივერსიტეტებში და არა სამეცნიერო აკადემიებში ტარდება.

"საბჭოთა კავშირი არ იყო თავისუფალი ქვეყანა, თუმცა მეცნიერებას აქტიურად უჭერდნენ მხარს. გარდა აკადემიებსა და უნივერსიტეტებში მოღვაწე მეცნიერებისა, ცალკე არსებობდა სამეცნიერო საზოგადოება, რომლებიც მხოლოდ საიდუმლო სამხედრო კვლევებზე მუშაობდნენ. ჩვენ მათი საქმიანობის შესახებ არაფერი ვიცოდით. ამერიკაში ბევრად მეტი თავისუფლება მქონდა და დღემდე ასეა".

მოღვაწეობა აშშ-ს ეროვნულ სამეცნიერო ფონდში

მიჩიგანში ყოფნისას, ვლადიმერის კოლეგამ NSF-ში გააგრძელა მუშაობა, მისი პროექტი კი მთლიანად ქართველმა მეცნიერმა ჩაიბარა. კოლეგის დაბრუნების შემდეგ, თვითონაც დაინტერესდა ეროვნული სამეცნიერო ფონდით და გადაწყვიტა, ბედი ეცადა.

"ვფიქრობდი, რომ ძალიან საინტერესო იქნებოდა ისეთ ორგანიზაციაში მუშაობა, რომელიც საუკეთესო სამეცნიერო კვლევებს აფინანსებს და მეცნიერების განვითარებას უწყობს ხელს".

NSF-ში ვლადიმერი ანტარქტიდის ასტროფიზიკისა და გეოკომოსური მეცნიერებების პროგრამის დირექტორი გახდა, სადაც 2002 წლიდან დღემდე მუშაობს. როგორც თვითონ გვიყვება, ბოლო ნაშრომი 2013 წელს გამოაქვეყნა, მას შემდეგ კი თავისი პროგრამის ფარგლებში კვლევების დაფინანსებაზე მუშაობს.

"მე სამეცნიერო ბიუროკრატი ვარ — როდესაც ფონდში შემოდის წინადადებები კვლევების დაფინანსების მოთხოვნის შესახებ, მე მათ განვიხილავ და შემდეგ ვუკავშირდები მინიმუმ ხუთ მეცნიერს, რომლებმაც ასევე უნდა განიხილონ ეს წინადადებები და დაწერონ მათი შეფასებები. შემდეგ ვიწვევთ მეცნიერებს, რომლებიც ერთად განიხილავენ გარკვეული რაოდენობის წინადადებებს და მათ სიძლიერისა და კონკურენტუნარიანობის მიხედვით აფასებენ".

ამ ყველაფრის საფუძველზე, ვლადიმერი წერს შეფასებას, დაფინანსების შესახებ საბოლოო გადაწყვეტილებას კი სააგენტო იღებს. ყველაზე დაბალ შეფასებას, რა თქმა უნდა, ის წინადადებები იღებენ, რომლებიც სუსტადაა წარმოდგენილი — თუმცა, მათთვის იმის შეტყობინება, რომ ვერ მოახერხეს დაფინანსების მიღება, ძალიან რთულია. "ეს ინფორმაცია მათ რამენაირად ისე უნდა მივაწოდოთ, რომ წავახალისოთ და ვურჩიოთ, რომ გადახედონ მიმოხილვას და შენიშვნებს, გააკეთონ შესწორებები მათ საფუძველზე და თავიდან შემოიტანონ განაცხადი. ამასაც ხშირად აკეთებენ და წარმატებასაც აღწევენ", —ამბობს ის.

როგორც თვითონ გვიყვება, კვლევების განსახორციელებლად მეცნიერები უმეტესად უნივერსიტეტებთან თანამშრომლობენ, სადაც მათ ეხმარებიან სტუდენტები, პოსტდოკები, აქვთ საჭირო აღჭურვილობა და ა.შ. რა თქმა უნდა, დაფინანსების მიღება ისეთ ადამიანსაც შეუძლია, რომელიც არც ერთ უნივერსიტეტთან არ თანამშრომლობს და დამოუკიდებლად უნდა რაიმე პროექტზე მუშაობა. თუმცა, ეს ძალიან იშვიათად ხდება, რადგან კვლევისთვის ხშირად მხოლოდ კალამი და ქაღალდი არაა საკმარისი.

"სამხრეთ პოლუსზე ყოფნისას რაიმე სპეციფიურის კეთება არ მიწევს, იქ NSF-ის წარმომადგენელი ვარ და დამაკავშირებელ რგოლს წარმოვადგენ მეცნიერებსა და კონტრაქტორებს შორის, რომლებისგანაც ეს სადგური იღებს მხარდაჭერას".

მიუხედავად იმისა, რომ იგი დღეს კვლევებს აღარ ატარებს, ფიქრობს, რომ ყოველთვის იყო და ისევ არის მეცნიერი და მეცნიერადვე მოკვდება.

სამხრეთ პოლუსი

სამხრეთ პოლუსი 1911 წელს რუალ ამუნდსენმა აღმოაჩინა. მოგვიანებით, 1960-1970 წლებში ფიზიკოსმა მარტინ პომერანმა გააანალიზა, რომ სამხრეთ პოლუსი, მისი მშრალი, ცივი და სტაბილური ატმოსფეროს გამო, ხელსაყრელი ადგილი უნდა ყოფილიყო ასტრონომიული დაკვირვებებისთვის. აქ ყველაზე ძვირადღირებული მიმართულება ასტროფიზიკაა.

"ამ საუკუნის პირველ ათწლეულში იქ 10 მეტრი დიამეტრის რადიოტელესკოპი ავაშენეთ, რომელიც დღემდე მოქმედებს და 10 მეტრიანი ტელესკოპების კატეგორიაში ერთ-ერთი საუკეთესოა. გარდა ამისა, სადგურზე გვაქვს პატარა ტელესკოპების წყება, რომლებიც სპეციფიკურად პირველყოფილი კოსმოსური გამოსხივების საძიებლად იყო განკუთვნილი", — ამბობს ვლადიმერი.

დიდი აფეთქებიდან 300 000 წლის შემდეგ, როდესაც სამყარომ გაფართოება და გაციება დაიწყო, წარმოიქმნა სივრცე-დროითი ვარიაციები, სინათლემ მოახერხა ნაწილაკებისგან გამოცალკევება — ფოტონებს უკვე ჰქონდათ წასასვლელი ადგილი და სწორედ მაშინ წარმოიქმნა პირველყოფილი კოსმიური გამოსხივება, რომელიც 2017 წელს სამხრეთ პოლუსზე არსებული ტელესკოპის საშუალებით დააფიქსირეს.

"ამჟამად სამხრეთ პოლუსზე გეოკოსმოსური ინსტრუმენტები გვაქვს, რომელთა საშუალებითაც ვატარებთ დაკვირვებებს ატმოსფეროზე, სეისმურ პროცესებზე, თოვლსა და ყინულზე", — აღნიშნავს ქართველი მეცნიერი.

ანტარქტიდა და Ice Cube ობსერვატორია

სანამ IceCube პროექტზე დავიწყებდეთ საუბარს, იქამდე ზოგადად ნეიტრინოების დაფიქსირებაზე უნდა გესაუბროთ. ნეიტრინო ფოტონის მსგავსი ნაწილაკია, რომელიც, სინათლესთან შედარებით, ოდნავ უფრო ნელა მოძრაობს. სტანდარტული მოდელის თანახმად, ფოტონებს — სინათლის ნაწილაკებს, არ აქვთ მასა და, იქიდან გამომდინარე, რომ ნეიტრინო მასთან შედარებით ნელა მოძრაობს, ეს უკანასკნელი გარკვეული მასის მატარებელი უნდა იყოს.

1987 წელს, მაგელანის ნისლეულში მცირე ზომის ზეახალი ვარსკვლავი გამოჩნდა. ამავე წელს იაპონიის დაბალი ენერგიის ნეიტრინოების დეტექტორმა ათი ნეიტრინო დააფიქსირა, რაც ზეახალი ვარსკვლავის გამოჩენას დაემთხვა. მათზე დაკვირვებისას მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, რომ ნეიტრინოები არა ზუსტად ოპტიკური სიგნალის მიღებისას, არამედ მიღებიდან 6-15 წამის შემდეგ ჩნდებოდნენ. აქედან გამომდინარე, ნათელი გახდა, რომ ამ ნაწილაკებს მართლაც გააჩნდათ ძალიან მცირე მასა, რომელიც დღემდე არაა ზუსტად დათვლილი.

სწორედ ამის შემდეგ, ნეიტრინოს ფიზიკამ აქტიურად დაიწყო განვითარება — მეცნიერებმა დაიწყეს ახალი, უფრო ძლიერი დეტექტორების შექმნა. თავდაპირველად, 1980-იან წლებში მეცნიერები ჰავაისთან ახლოს, ოკეანეში აპირებდნენ ნეიტრინოს დეტექტორის ჩაშვებას, თუმცა შემდეგ გააანალიზეს, რომ ზღვის წყალი ძალიან აგრესიულია — მის გარემოში მოწყობილობა მალე იჟანგება. გარდა ამისა, ხელისშემშლელ ფაქტორს წარმოადგენდა ბიოლუმინესცენციაც, რომელიც გარკვეულწილად აბინძურებს მიღებულ სიგნალებს.

ნეიტრინოების დაფიქსირებას განსაკუთრებით ართულებს ის ფაქტი, რომ ისინი ძალიან სუსტად ურთიერთქმედებენ გარემოსთან. თუმცა, ძალიან იშვიათად, ატომბირთვთან დაჯახების შემთხვევაში, ისინი მიუონებს წარმოქმნიან — ეს უკანასკნელი კი, წყალსა და ყინულში გავლის შემდეგ, მოლურჯო ჩერენკოვის რადიაციას გამოასხივებს (ელექტრომაგნიტური რადიაცია, რომელიც მაშინ წარმოიქმნება, როდესაც დიელექტრიკულ მედიუმში გამავალი ნაწილაკის ფაზური სიჩქარე სინათლის ფაზურ სიჩქარეს აღემატება. დიელექტრიკული მედიუმი — ნივთიერება, რომლის ელექტროგამტარობა ძალიან მცირეა, თუმცა ნულს არ უდრის. ფაზური სიჩქარე — სივრცესა თუ ნივთიერებაში ტალღის გავრცელების სიჩქარე). აღსანიშნავია, რომ მიუონები წარმოიქმნება როგორც ნეიტრინოს წყალთან და ყინულთან, ასევე კოსმოსურ სხივებთან ურთიერთქმედებითაც. კოსმოსური სხივები კოსმოსური ნაწილაკების ნაკადს ეწოდება, რომლებიც, უმეტესად, პროტონებისგან შედგება.

1990-იან წლებში ვისკონსინის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა NSF-ში წინადადება შეიტანეს სამხრეთ პოლუსზე ნეიტრინოს დეტექტორის შექმნის შესახებ. ეს, ერთი შეხედვით, დამაიმედებელი წინადადება იყო, რომელმაც მალევე მიიღო დაფინანსება და 2011 წლიდან აქტიურად დაიწყო მუშაობა.

"სამხრეთ პოლუსზე ზაფხული ნოემბერში იწყება და თებერვლის დასაწყისში სრულდება. ნოემბერში ზედმეტად ცივა იმისთვის, რომ მოწყობილობებმა შეძლონ მუშაობა, თებერვლის შუა რიცხვებში კი მთელი სადგური იკეტება, ამიტომ იქ მუშაობას მხოლოდ დეკემბერსა და იანვარში ვახერხებთ. IceCube დეტექტორის აშენება 2004-05 წლების სეზონზე დავიწყეთ და 2010-11 წლების სეზონზე დავასრულეთ. ეს პროექტი დღემდე წარმატებით აგრძელებს მუშაობას", — ამბობს ვლადიმერი.

მას შემდეგ IceCube ობსერვატორიაში ასობით მაღალენერგეტიკული ნეიტრინო აღმოაჩინეს და არაერთი მნიშვნელოვანი შედეგი მიიღეს ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკაში. აღსანიშნავია, რომ აქამდე ყველაზე მაღალენერგეტიკული ნეიტრინო, რომელიც იაპონელმა მეცნიერმა აღმოაჩინა, სულ რაღაც 10-40 მეგაელექტრონვოლტი (1 Mev = 10⁶eV) ენერგიით ხასიათდებოდა. IceCube მიზნად ისახავდა დაახლოებით 10 პეტაელექტრონვოლტი (1 PeV = 10⁹ MeV) ენერგიის ნეიტრინოს აღმოჩენას. მათ მართლაც შეძლეს ეს — 2012 წელს IceCube-ზე მაღალენერგეტიკული (1-2 PeV) ნეიტრინო დააფიქსირეს.

ამას გარდა, პროექტის საწყის მიზანს წარმოადგენდა მაღალენერგეტიკული ნეიტრინოების წყაროს დადგენაც. 2017 წელს მათ დაახლოებით 0.3 PeV ენერგიის ნეიტრინო დააფიქსირეს, რომელიც ბლაზარის — აქტიური გალაქტიკური ბირთვის მიმართულებიდან მოდიოდა, რომელიც ჩვენგან 3 მილიარდი სინათლის წლითაა დაშორებული. თუმცა, IceCube-ის მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, რომ აღნიშნულ ნეიტრინოს წყარო აქტიური გალაქტიკური ბირთვი არ ყოფილა — სინამდვილეში, იგი ბლაზარიდან წამოსული ნაწილაკების მის გარშემო არსებულ შოკურ ტალღასთან ურთიერთქმედების შედეგად წარმოიშვა.

პროგრამის ფარგლებში 2013 წელს აღმოაჩინეს ასტროფიზიკური ნეიტრინოების ნაკადიც. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ასევე გლეშოუს რეზონანსის აღმოჩენა 2016 წელს, რის შედეგადაც მეცნიერებმა დაამტკიცეს 1960 წელს შელდონ გლეშოუს წინასწარმეტყველება ანტინეიტრინოს არსებობის შესახებ, რომელსაც, ელექტრონთან დაჯახების შემთხვევაში, რეზონანსის შედეგად, W-ბოზონი უნდა წარმოეშვა.

"IceCube მართლაც შესანიშნავი პროექტია. მისი მთავარი მკვლევარი, ვისკონსინის უნივერსიტეტის მეცნიერი, ფრენსის ჰალსენი, დამსახურებული მეცნიერია. სწორედ ესაა მეცნიერება — არსებობს ჰიპოთეზები და თეორიები, რომელთა ნაწილი დადასტურდება, ნაწილი კი არა — ეს უკანასკნელი კი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ხდება, როდესაც თეორია არასწორია, ან როდესაც უბრალოდ რთულია მისი დადასტურება. ძალიან ამაყი ვარ აშშ-ს ანტარქტიდის პროგრამით და იმით, რასაც ვაფინანსებთ", — მიყვება ვლადიმერ პაპიტაშვილი.

პანდემიის გავლენა მეცნიერის საქმიანობაზე

კორონავირუსით გამოწვეულმა პანდემიამ ბატონი ვლადიმერის ცხოვრებაც შეცვალა. როგორც მიყვება, გასული 18 წლის მანძილზე იგი კონკრეტულად სამხრეთ პოლუსზე 15-ჯერ, ანტარქტიდაზე კი უფრო მეტჯერაა ნამყოფი და იქ თითქმის ყოველ წელს უწევდა ჩასვლა. წელს კი ანტარქტიდაზე საზაფხულო სეზონის საერთოდ გაუქმება მოუწიათ.

"ოფისში ბოლოს 2020 წლის მარტში ვიყავი, მას შემდეგ სახლიდან ვმუშაობ და ასე მირჩევნია. სავარაუდოდ, მომავალშიც მუშაობის ჰიბრიდული სტილი დამკვიდრდება, რადგან პანდემიამ აჩვენა, რომ სახლიდანაც საკმაოდ ეფექტიანად ვმუშაობთ და ამის საშუალებას თანამედროვე ტექნოლოგიებიც გვაძლევს. თუმცა, მე ვიტყოდი, რომ შესასრულებელი სამუშაოს მოცულობა იმაზე მეტია, ვიდრე ოფისში გვქონდა".

ამჟამად, სამხრეთ პოლუსზე, პროგრამის ფარგლებში, მხოლოდ 9 ადამიანია, რომელთა გაგზავნა სადგურზე ასევე დიდ სირთულეს წარმოადგენდა. როგორც ვლადიმერი ამბობს, რამენაირად თავიდან უნდა აეცილებინათ ანტარქტიდაზე ვირუსის გავრცელება და საბედნიეროდ, დღემდე ამ ყინულოვან კონტინენტზე კორონავირუსის არც ერთი შემთხვევა არ დაფიქსირებულა. მეცნიერებს სამხრეთ პოლუსზე მოხვედრამდე რამდენიმე კარანტინის გამოვლა მოუწიათ აშშ-ში, ახალ ზელანდიაში და შემდეგ ანტარქტიდის მაკ-მერდოს სადგურზე. რეკორდული დრო კი, რომელიც სამხრეთ პოლუსამდე მისაღწევად ამ პერიოდში ერთ მეცნიერს დასჭირდა, 45 დღეა.

საქართველოს სამეცნიერო პოტენციალი

ვლადიმერი ფიქრობს, რომ ისევე, როგორც ყველა ქვეყანაში, საქართველოშიც ბევრი ჭკვიანი ადამიანია, თუმცა იმისთვის, რომ ქვეყანაში მეცნიერება განვითარდეს, მხოლოდ ეს არაა საკმარისი — პირველ რიგში, ამისთვის საჭიროა მეცნიერების კეთების თავისუფლება, მეორე რიგში, კონკურენტული, თუმცა უწყვეტი დაფინანსება, მესამე კი უცხოელ კოლეგებთან ერთად მუშაობა.

"ქვეყნის სამეცნიერო პოტენციალი ყოველთვის მდგომარეობს სწორი გზის შერჩევაში პროგრამების დაფინანსებისთვის და კვლევისთვის სწორი ადგილმდებარეობის არჩევაში. მაგალითად, აბასთუმნის ობსერვატორია ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი ობსერვატორიაა და ვფიქრობ, რომ მის პოტენციალს ამჟამად სათანადოდ ვერ იყენებენ. გარდა ამისა, ძალიან მნიშვნელოვანია კავშირებიც — რთულია, წარმატებას მიაღწიო დახურულ ქვეყანაში. მაგალითად, რუსეთი დროთა განმავლობაში უფროდაუფრო დახურული ხდება, საქართველოში, ჯერჯერობით, არ არის ასეთი მდგომარეობა".

მისი აზრით, კარგი იქნება, თუ ქართველი მეცნიერები აქტიურად ითანამშრომლებენ სხვა მეცნიერებთან სამხრეთით მდებარე მეზობელი ქვეყნებიდან და ერთად შეეცდებიან ამ რეგიონისთვის შესაფერისი სამეცნიერო პროექტების განხორციელებას.

"როდესაც საქართველოში პირველად დააარსეს შოთა რუსთაველის სახელობის სამეცნიერო ფონდი, მაშინ დაახლოებით 10 კაციანი დელეგაცია ჩამოვიდა NSF-ში. პროგრამის ოფიცერმა შემატყობინა, ქართველები მოდიან და შენც ხომ არ გინდა შეხვედრაზე დასწრებაო. სიამოვნებით შევხვდი და გავესაუბრე მათ. ბოლო დროს არა, თუმცა, ადრე ქართველი მეცნიერების წინადადებებს თითქმის ყოველ წელს განვიხილავდი".

თანამედროვე ადამიანის გამოწვევები

თანამედროვე სამყაროში ჩვენი ცხოვრების დიდი ნაწილი ინტერნეტმა დაიკავა და ყველაფერი გაგვიმარტივა. ნაცვლად იმისა, რომ მეცნიერებმა უამრავ წიგნში ეძებონ საჭირო კითხვაზე პასუხი, მათ დღეს ამის გაკეთება ძალიან მარტივად, Google-ის საშუალებით შეუძლიათ. ვლადიმერი ფიქრობს, რომ ამ პროცესებმა ადამიანების აზროვნებაზე დიდი გავლენა იქონია.

"ადამიანს შეიძლება კარგი აზროვნების უნარი ჰქონდეს, მაგრამ თუ იგი არ ისწავლის, როგორ გააანალიზოს მიღებული ინფორმაცია და როგორ გაარჩიოს ჭეშმარიტი და მცდარი ერთმანეთისგან, მაშინ მისით მანიპულირება ძალიან ადვილი იქნება. გარდა ამისა, ჩემთან შედარებით ახალგაზრდა თაობებზე დაკვირვებით შემიძლია ვთქვა, რომ ისინი ხშირად სვამენ შეკითხვებს ისეთ თემებზე, რომელთა პასუხების პოვნაც თვითონვე მარტივად შეუძლიათ".

რაც შეეხება სოციალურ ქსელებს, ვლადიმერის აზრით, თუ გინდა მსოფლიოს მიაწვდინო შენი ხმა, ჯობს ეს შენი პუბლიკაციებით და მოხსენებებით გააკეთო, ვიდრე სოციალური ქსელების საშუალებით.

თანამედროვე ადამიანისთვის გამოწვევად მიიჩნევს შეთქმულების თეორიებსაც და ფიქრობს, რომ ადამიანებს უნდა შეეძლოთ ერთმანეთისგან იმის გამიჯვნა, რასაც ხედავენ, რაც ესმით და რისიც სჯერათ. "არ შეიძლება უბრალოდ დაიჯერო რაღაც და ამტკიცო, რომ მაინცდამაინც ესაა სიმართლე. უნდა შეგეძლოს იმის დამტკიცება, რომ იმას, რასაც შენ ამბობ, მართლაც აქვს ლოგიკური საფუძველი".

ბოლოს კი გეტყვით, რომ როგორც ვლადიმერი მიყვება, ძალიან ბედნიერი იქნება, თუ მისი ცხოვრება რომელიმე ახალგაზრდასთვის იქცევა მაგალითად და შთააგონებს მას, რომ მეცნიერებას დაუკავშიროს თავისი მომავალი საქმიანობა.

"ყოველთვის ვცდილობდი, მაქსიმალური გამეკეთებინა და საუკეთესო შედეგი მეჩვენებინა. ამჟამად კვლევებზე აღარ ვმუშაობ, თუმცა ჩემი მემკვიდრეობა დავტოვე ამ კუთხით — დღემდე 155 კვლევა მაქვს გამოქვეყნებული. ახლა ჩემი მთავარი მიზანი მეცნიერების განვითარებისა და საუკეთესო სამეცნიერო პროექტებისთვის ხელის შეწყობაა".