ნობელის პრემია 2019 — ლითიუმ-იონის ელემენტის შემქმნელი ქიმიკოსები
დღეს ნობელის პრემიის კომისიამ ქიმიაში 2019 წლის გამარჯვებულები დაასახელა. ჯილდო ლითიუმ-იონის ელემენტის შექმნაზე მომუშავე მეცნიერთა სამეულს გადაეცა
2019 წლის ქიმიის დარგში ნობელის პრემიის გამარჯვებულები შვედეთის სამეფო აკადემიაში დღეს გამოაცხადეს. ჟიურის წლევანდელი ფავორიტი ლითიუმ-იონის ელემენტების შემქმნელები გახდნენ.
ნობელიანტთა სამეული ასე გამოიყურება:
ფულადი პრიზი, 9 მილიონი კრონი (დაახლოებით 908 000 $) გამარჯვებულებს შორის თანაბრად განაწილდება.
ელემენტი — წინ გადადგმული ნაბიჯი
ელემენტები (ანდა აკუმულატორები) ქიმიურ ენერგიას ელექტროენერგიად გარდაქმნიან. ტიპური ელემენტი ორი ელექტროდისგან, ანოდისა და კათოდისგან კეთდება. ისინი ერთმანეთისგან დამუხტული ნაწილაკებით გაჯერებული სითხით არიან გამიჯნულნი. ორივე ელექტროდი წრედშია ჩართული. როდესაც ელემენტი ელექტრომოწყობილობას მუხტავს, ელექტრონები ანოდიდან წრედის გავლით კათოდისკენ მიემართებიან, რა დროსაც დადებითად დამუხტული იონები ელექტროლიტებში გაივლიან. დამუხტვადი ელემენტის შემთხვევაში შესაძლებელია, რომ ენერგია პირიქით, მოწყობილობაში ჩავდოთ და ეს პროცესი საპირისპირო მიმართულებით წარვმართოთ.
დამუხტვადი ელემენტები 1970-იანი წლებიდან იყო ბაზარზე, თუმცა მათ ძალზე საყურადღებო ნაკლი ჰქონდათ — საკმარისი რაოდენობით ენერგიის დამარაგებას ვერ ახერხებდნენ. ლითიუმი თავიდანვე კარგი პრეტენდენტი იყო დამუხტვად ელემენტებში გამოსაყენებელ მეტალთა შორის არჩევანში — ეს ძალზე მსუბუქი მეტალი ადვილად კარგავს ელექტრონებს. თუმცა, ასევე უნდა ითქვას, რომ მისი გამოყენება გარკვეულ ზიანსა თუ რისკთან იყო დაკავშირებული.
ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად, მაგრამ საერთო მიზნისკენ
ლითიუმ-იონის ელემენტების შემქმნელებს ასეთ პრესტიჟულ ჯილდოს დიდი ხანია უწინასწარმეტყველებდნენ. სწორედ ამ ტექნოლოგიურმა გარღვევამ გამოძერწა ის თანამედროვე სამყარო, რომელშიც ჩვენ ახლა ვცხოვრობთ.
1970-იან წლების ნავთობის კრიზისის ფონზე ალტერნატიული ენერგიის წყაროების ძიება აქტიურად დაიწყო. სტენლი ვაითინჰემი ამ პერიოდიდან მოყოლებული მუშაობდა არაბუნებრივ წიაღისეულზე მომუშავე ენერგო-ტექნოლოგიაზე. მან ენერგიით მდიდარი ნივთიერება, ტიტანის დისულფიდი აღმოაჩინა. ამან მას საშუალება მისცა შეექმნა კათოდი — ლითიუმის ელემენტის დადებითი ელექტროდი. მალევე მან შექმნა დამუხტვადი ელემენტის უარყოფითი ელექტროდი, ანოდი. ამისათვის მეცნიერმა ლითიუმის მეტალი გამოიყენა. ამ აღმოჩენამ შესაძლებელი გახადა კომპაქტური ელემენტების კონცეფცია რეალური გამხდარიყო.
ვაითინჰემის შექმნილი ლითიუმის დამუხტვადი ელემენტი მხოლოდ 2 ვოლტს გამოიმუშავებდა, თუმცა ლითიუმის მეტალმა იგი ხელახლა დამუხტვისას ფეთქებადად აქცია. უსაფრთხოების გასაუმჯობესებლად მეცნიერმა ანოდში გამოყენებულ ლითიუმის მეტალს ალუმინი შეურია.
ჯონ გუდინაფმა ივარაუდა, რომ კათოდის ხარისხი გამოსწორდებოდა, თუ მის შესაქმნელად სულფიდის ნაცვლად მეტალის დიოქსიდს გამოიყენებდნენ. სწორედ ეს კონცეფცია დახვეწა ამ მეცნიერმა 1980-იან წლებში და ლითიუმის ელემენტში კობალტის ოქსიდის გამოყენებით დამატებით 4 ვოლტი მიიღო.
გუდინაფის კათოდი საბაზისო ათვლის წერტილი გახდა აკირა იოშინოსთვის, რომელმაც პირველი კომერციული ლითიუმ-იონის ელემენტი 1985 წელს დაამზადა. მისი პროდუქტი ძალზე უსაფრთხო გახლდათ, რადგანაც იაპონელმა მეცნიერმა ლითიუმის მეტალის ნაცვლად ნახშირბადის ბოჭკო, იგივე კარბონი გამოიყენა.
დაფასებული პროგრესი
ლითიუმ-იონის ელემენტი გვხვდება ყველგან — მობილური ტელეფონებიდან ელექტრო-ავტომობილებამდე. დროის სვლასთან ერთად, ის სულ უფრო დახვეწილი, მსუბუქი, უსაფრთხო და ტევადი ხდება. თანამედროვე ცხოვრებაში ამ უმნიშვნელოვანეს, მაგრამ ლამის უხილავ დეტალს იმდენად დიდი მნიშვნელობა აქვს, რომ მის გარეშე არსებობა გაცილებით რთული იქნებოდა.
წლის დასაწყისში ჯონ გუდინაფმა ინტერვიუში საკუთარი ღვაწლის მნიშვნელობაზე ისაუბრა, სადაც ხაზგასმით აღნიშნა, რომ თავის გამოგონებას იგი ჯეროვნად ვერ აფასებდა.
ელემენტების შექმნა აუცილებლად გასაკეთებილი საქმე გახლდათ. მე არ მიფიქრია იმაზე, თუ რა გამოყენებას მოუძებნიდნენ მას ელექტრო-ინჟინერები. მე წინასწარ ნამდვილად არ მიფიქრია, რომ მობილური ტელეფონებს, ვიდეოკამერებს და დანარჩენ ელექტროობას გამოიგონებდნენ
მეცნიერისთვის ეს ძალზე წარმატებული კვირაა. გუშინ მას ლონდონში მეცნიერებაში შეტანილი წვლილისათვის სამეფო საზოგადოების ძალზე პრესტიჟული ჯილდო, კოპლის მედალი გადასცეს. ეს უკანასკნელი ყველაზე ძველი სამეცნიერო ჯილდო გახლავთ, რომელსაც 1731 წლიდან გასცემენ. ჯონ გუდინაფისთვის ნობელის პრემია სხვა სიმბოლურ დატვირთვასაც ატარებს: მეცნიერი 97 წლის არის და ამ მოგებით იგი ყველაზე მხცოვანი ნობელიანტია კონკურსის ისტორიაში.
-
გადახედვაNASA-ს ხელმძღვანელის თქმით, ჩინეთი კოსმოსში გასაიდუმლოებულ სამხედრო ექსპერიმენტებს ატარებს NASA-ს ხელმძღვანელის თქმით, ჩინეთი კოსმოსში გასაიდუმლოებულ სამხედრო ექსპერიმენტებს ატარებს
-
გადახედვატეილორ სვიფტის ბრიტანელმა ფანებმა ყალბი ბილეთებით $1 მილიონზე მეტი იზარალეს ტეილორ სვიფტის ბრიტანელმა ფანებმა ყალბი ბილეთებით $1 მილიონზე მეტი იზარალეს
-
გადახედვასაერთაშორისო კოსმოსურ სადგურში ბაქტერიებმა მუტაცია განიცადეს საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურში ბაქტერიებმა მუტაცია განიცადეს
-
-
გადახედვააპრილში მოსამართლეების სახელფასო დანამატებისთვის 1 მილიონ 300 ათას ლარზე მეტია გაწერილი აპრილში მოსამართლეების სახელფასო დანამატებისთვის 1 მილიონ 300 ათას ლარზე მეტია გაწერილი
-
გადახედვამეცნიერებმა გადაშენების საფრთხის ქვეშ მყოფი ქრცვინის კლონები შექმნეს მეცნიერებმა გადაშენების საფრთხის ქვეშ მყოფი ქრცვინის კლონები შექმნეს
-
გადახედვაკგბ-სა და ეფ-ეს-ბეს მიერ შექმნილი ინსტიტუტი, თბილისში "ტრადიციული ღირებულებების შესახებ" კონფერენციას მართავს — აგენტსტვო კგბ-სა და ეფ-ეს-ბეს მიერ შექმნილი ინსტიტუტი, თბილისში "ტრადიციული ღირებულებების შესახებ" კონფერენციას მართავს — აგენტსტვო
-
გადახედვაროგორია ჰიპოთეზური ნაწილაკი, რომელიც "სინათლის სიჩქარეზე სწრაფად მოძრაობს" — კვლევა როგორია ჰიპოთეზური ნაწილაკი, რომელიც "სინათლის სიჩქარეზე სწრაფად მოძრაობს" — კვლევა
-
გადახედვაჯანდაცვის მინისტრს ახალი მოადგილეები ჰყავს — რა ვიცით მათზე ჯანდაცვის მინისტრს ახალი მოადგილეები ჰყავს — რა ვიცით მათზე
-
გადახედვაზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების დოკუმენტის საბოლოო პროექტი მომზადდა — რას ითვალისწინებს ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების დოკუმენტის საბოლოო პროექტი მომზადდა — რას ითვალისწინებს
-
-
-
გადახედვაNASA-ს ზონდმა იუპიტერის თანამგზავრზე ლავის ტბა დააფიქსირა — ნახეთ ვიდეო NASA-ს ზონდმა იუპიტერის თანამგზავრზე ლავის ტბა დააფიქსირა — ნახეთ ვიდეო
-
-
გადახედვაკობახიძე: თბილისში 70 ათას მაყურებელზე გათვლილი სტადიონი აშენდება, შევიტანთ განაცხადს 2028 წლის ჩემპიონთა ლიგის ფინალის მასპინძლობაზე კობახიძე: თბილისში 70 ათას მაყურებელზე გათვლილი სტადიონი აშენდება, შევიტანთ განაცხადს 2028 წლის ჩემპიონთა ლიგის ფინალის მასპინძლობაზე
-
გადახედვასაოკუპაციო ძალების წარმომადგენლებმა, ქარელის რაიონში უკანონოდ დააკავეს საქართველოს 2 მოქალაქე საოკუპაციო ძალების წარმომადგენლებმა, ქარელის რაიონში უკანონოდ დააკავეს საქართველოს 2 მოქალაქე
-
გადახედვა25 აპრილს საქართველოში, შესაძლოა, 38 გრადუსი დაფიქსირდეს 25 აპრილს საქართველოში, შესაძლოა, 38 გრადუსი დაფიქსირდეს
-
-
გადახედვაემინემმა 16-წლიანი სიფხიზლის აღსანიშნად ინსტაგრამზე მონეტის ფოტო გააზიარა ემინემმა 16-წლიანი სიფხიზლის აღსანიშნად ინსტაგრამზე მონეტის ფოტო გააზიარა
-
-
გადახედვაჩინეთის ქალაქები იძირება — რასთან გვაქვს საქმე ჩინეთის ქალაქები იძირება — რასთან გვაქვს საქმე
კომენტარები