ქართულმა ოცნებამ წინასაარჩევნო კამპანია, ფაქტობრივად, სრულად ააგო საკონსტიტუციო უმრავლესობის მოპოვების საჭიროებაზე, რათა რამდენიმე (ამ დროისთვის გაცხადებული — სამი, ხოლო დაუზუსტებელი — ერთი) დაპირების შესრულება შეძლოს.

სამი მიზეზი, რისთვისაც მმართველ პარტიას 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნებში გამარჯვება და საკონსტიტუციო უმრავლესობით მოსვლა სურს ნაციონალური მოძრაობის და მასთან აფილირებული პარტიის თუ სხვა ტიპის პოლიტიკური მოძრაობების აკრძალვა, ე.წ ლგბტ პროპაგანდის წინააღმდეგ უკომპრომისო ბრძოლა და ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის შემთხვევაში, სახელმწიფო მოწყობის იმგვარ მოდელზე სწრაფად გადაწყობაა, რომ აღდგენის პროცესს ვერაფერმა (მათივე თქმით, პირველ რიგში — ნაციონალურმა მოძრაობამ) ვერ შეუშალოს ხელი.

ოცნების ლიდერების განცხადებით, მეოთხე "მიზეზ-დაპირების" შესახებ დისკუსია მიმდინარეობს, თუმცა მისი შინაარსი ჯერჯერობით უცნობია, შესაბამისად არც ის ვიცით ვისთან მიმდინარეობს აღნიშნული მოლაპარაკებები.

როგორია რეალობა? სინამდვილეში რატომ შეიძლება სჭირდებოდეს ქართულ ოცნებას საკონსტიტუციო უმრავლესობა? ან საერთოდაც, სჭირდება თუ არა გაცხადებულ დაპირებებს საკონსტიტუციო უმრავლესობის ფლობა აღსასრულებლად?

ამ კითხვებით, NEWS.On.ge-მ კონსტიტუციონალისტ ვახუშტი მენაბდეს მიმართა.

ქართულმა ოცნებამ საარჩევნო კამპანია დაუკავშირა საკონსტიტუციო უმრავლესობის მოპოვების საკითხს, ის ამას რამდენიმე ზემოთ დასახელებული მიზეზით ამართლებს, როგორია რეალობა? ამ "დაპირებების" შესრულებას, მართლაც სჭირდება საკონსტიტუციო უმრავლესობა?

ქართულმა ოცნებამ ოთხი მიზეზი გვითხრა, რისთვისაც სჭირდებათ საკონსტიტუციო უმრავლესობა. ამ ოთხიდან ერთი არც ვიცით რა არის. ვიცით სამი, ამ სამიდან, პირველი ორი არის პარტიების აკრძალვა, და ე.წ. ოჯახური სიწმინდის შესახებ კანონის მიღება.

პრინციპში, ქართულ ოცნებას, რეალურად არცერთი მათგანისთვის, განსაკუთრებით კი პირველისთვის, არ სჭირდება საკონსტიტუციო უმრავლესობა.

მოდით განვიხილოთ, როგორ ხდება პარტიის აკრძალვა: საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა მიმართოს 30-მა დეპუტატმა და საკონსტიტუციომ უნდა მიიღოს ეს გადაწყვეტილება. აქ კონსტიტუციური უმრავლესობის ფლობა არაფერ კავშირშია.

ვინაიდან საკონსტიტუციო სასამართლოს ქართული ოცნება აკონტროლებს, სურვილის შემთხვევაში მარტივად შეუძლია ამის გაკეთება.

რაც შეეხება "ოჯახის სიწმინდის დაცვის შესახებ" კანონს, ფორმალურად, ნამდვილად შეიძლება შეიტანონ კონსტიტუციაში, მაგრამ ამის გარეშეც მარტივადაა შესაძლებელი, მაგალითად, მიიღონ კანონის სახით. თუ თითქოს შიში არსებობს, რომ მსგავს კანონს ვინმე გაასაჩივრებს საკონტიტუციო სასამართლოში, როგორც ზემოთ ვახსენე — იქ მმართველ პარტიას შესაბამისი მხარდაჭერა აქვს და საკონსტიტუციო ამ კანონს არ გააუქმებს.

რაც შეეხება მესამეს, ტერიტორიული მთლიანობის საკითხს: კონსტიტუციაში დღეს არის ორი ჩანაწერი, ერთი ის არის რომ დეოკუპაციის შემთხვევაში პარლამენტი გადაკეთდება ორპალატიან ინსტიტუტად. მეორე, ასეთ შეთხვევაში ქვეყნის ტერიტორიული მოწყობა გადაისინჯება. აი, ამას სჭირდება სწორედ კონსტიტუციაში შესწორება, იმიტომ რომ ეს ხდება კონსტიტუციური კანონით, თუმცა მე ვფიქრობ, რომ ეს არის წინასაარჩევნო მანიპულაცია და მიმდინარე საერთაშორისო ვითარების იმგვარი ინტერპრეტაცია, რაც რეალობას არ შეესაბამება.

რამდენად მართებული ან ადეკვატურია ოცნების მხრიდან დეოკუპაციის საკითხების წამოწევა?

სამწუხაროდ ჩვენ დღეს არ ვართ იმ მდგომარეობაში, რომ რეალურად ვიმსჯელოთ დეოკუპაციის საკითხებზე. რუსეთი, შეჭრილია უკრაინაში, ჩვენს პარტნიორ ქვეყანაში და არაფერი მიუთითებს იმაზე, რომ დღევანდელი რუსეთი, რომელიც უკრაინაში ომს აწარმოებს, საქართველოდან გავა. ეს არალოგიკურია. ცუდია, მაგრამ რეალობა ეს არის.

სამწუხაროდ, ამ საკითხით წინასაარჩევნოდ მანიპულირებს ქართული ოცნება.

თავად გზავნილი, რომ განვიხილოთ, წარმოიდგინეთ როგორ ჟღერს აფხაზებისთვის და ოსებისთვის — ჩვენ გვჭირდება საკონტიტუციო უმრავლესობა, იმიტომ რომ როგორც ჩვენ გვჭირდება და გვსურს, ისე გადავწყვიტოთ.

ანუ, არავის არ შევეკითხებით, არც ოპოზიციას არ შევეკითხებით და, რა თქმა უნდა, არც თქვენ გკითხავთ და ჩვენით გადავწყვეტთ ამ ყველაფერს. საერთოდ რაზეა ლაპარაკი? ის პარლამენტი, რომელიც არჩეულია ოკუპაციის პირობებში, გადაწყვეტს, ქვეყნის ტერიტორიულ მოწყობას დეოკუპაციის შემდეგ? ეს პოლიტიკურად არასწორი მიმართებაა.

კონსტიტუცია შემთხვევით არ ამბობს იმას, რასაც ამბობს; ეს ჩანაწერი იმიტომ არსებობს, რომ თუ ეს სამი საზოგადოება გაერთიანდება, ანუ, თუ ქართველი ერი გაერთიანდება და მასში აფხაზებიც და ოსებიც იპოვიან ადგილს, (დეოკუპაციის შემდეგ) როცა იპოვიან, როცა ეს მოხდება, ერთიანი საზოგადოება აირჩევს ისეთ პარლამენტს, სადაც აფხაზების და ოსების ინტერესები თავისთავად იქნება წარმოდგენილი, რადგან მათი მონაწილეობით იქნება პარლამენტი არჩეული. ამიტომ არის ზემოთ ხსენებული პრინციპი საქართველოს კონსტიტუციაში ჩადებული.

და ქართული ოცნება რას გვეუბნება? ერთიანი ქართული საზოგადოების მიერ არჩეული პარლამენტი კი არ გადასინჯავს ქვეყნის კონსტიტუციას, არამედ ოკუპაციაში მყოფი ქვეყნის მიერ არჩეული პარლამენტი; ეს კონსტიტუციურ სულისკვეთებას ეწინააღმდეგება და კონსტიტუციური პოლიტიკურ-სამართლებრივადაც არასწორი განაცხადია, ნებისმიერი პარტიის მხრიდან, თუნდაც მმართველი პარტიის მხრიდან, რომელიც ამბობს რომ 80%-ზე ჩატარებული არჩევნების შედეგად არჩეული საკონსტიტუციო უმრავლესობა გადასინჯავს ქვეყნის ტერიტორიული მოწყობის საკითხს, რაც იმას ნიშნავს რომ არავინ არაფერს შეეკითხება ქართულ სახელმწიფოებრივ სივრცეში დაბრუნებულ აფხაზებს და ოსებს. და აფხაზებს და ოსებს კი არა, ოპოზიციასაც არაფერს ვკითხავო, ამბობს ქართული ოცნება.

მმართველი პარტია ამბობს, რომ "დემოკრატიული პროცესის ნაწილია" რიგი პარტიების აკრძალვა. ჩვენ ვიცით, რომ ასაკრძალად მოაზრებულ პარტიებს სულ ცოტა 30%-იანი მხარდაჭერა აქვთ, როგორ შეიძლება დემოკრატიულ პროცესად შეფასდეს ამდენი მოქალაქის არჩევანის გარეშე დატოვება, თუნდაც ამის მცდელობა? როგორ ჟღერს და რაზე მეტყველებს წინასაარჩევნოდ ამგვარი დაპირება, განსაკუთრებით რუსული კანონის მიღების პირობებში?

თავისთავად, პოლიტიკური პარტიის აკრძალვა არის თანამედროვე დემოკრატიებში გათვალისწინებული შესაძლებლობა. ამას უწოდებენ ე.წ თავდაცვისუნარიანი დემოკრატიის კონცეფციას. პარტიები, რომლებიც დემოკრატიულ სისტემას ეწინააღმდეგებიან და თავის თავს არ მოიაზრებენ ამ დემოკრატიულ სისტემაში და განიზრახავენ დემოკრატიული სისტემის ჩამოშლას, მათ არ უნდა მიეცეთ საშუალება რომ დემოკრატია გამოიყენონ დემოკრატიის წინააღმდეგ — დაახლოებით ამას გულისხმობს ეს კონცეფცია. ამ მიდგომის ავკარგიანობაზე ბევრს დაობენ, მაგრამ ახლა დავანებოთ თავი. გასაგებია, რომ არსებობს ადამიანის უფლებების ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებები, ვენეციის კომისიაც და წამყვანი ევროპული საკონსტიტუციო სასამართლოებიც ამ მიდგომას იზიარებენ, თუმცა ამ ყველაფრის მძლავრი კრიტიკაც არსებობს, მაგრამ ამ მომენტში გვერდით გადავდოთ ეს თემა.

ჩვენს კითხვას, რომ მივუბრუნდეთ, პარტია ამას ვერ გააკეთებს, ეს სასამართლოს გადასაწყვეტია. ზოგადად, პოლიტიკურ პარტიას, რაც შეუძლია მაქსიმუმ თავად შეიტანოს სარჩელი საკონსტიტუციო სასამართლოში ან ეს გააკეთოს მთავრობამ. (მასაც აქვს ამის უფლება). ამიტომ არის ეს დაპირება ბუნდოვანი, სამართლებრივ სტანდარტებთან შესაბამისობას რომ თავი დავანებოთ (რა არგუმენტები არსებობს ნაციონალური მოძრაობის აკრძალვისთვის), ფაქტი ისაა, რომ პარტიას ამის გაკეთება დამოუკიდებლად არ შეუძლია, ეს უნდა გააკეთოს სასამართლომ.

ეს კონსტიტუცია ხო ქართული ოცნების მიღებულია? აქ ხომ ვერ იტყვიან — აი, მიშამ ისეთი კონსტიტუცია დაგვიტოვა, რომელშიც საკუთარი პარტიის აკრძალვის შესაძლებლობა გამორიცხა და ა. შ.

ამიტომ თუ თვლიან, რომ ნაციონალური მოძრაობის აკრძალვის კონსტიტუციური საფუძველი არსებობს, რაში სჭირდებათ უმრავლესობით მოსვლა? 30-მა დეპუტატმა ან მთავრობამ მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს და დაიწყონ სამართლებრივი პროცესი. მაგრამ სინამდვილეში ეს ყველაფერი საარჩევნო პროპაგანდაა, მე არ ვფიქრობ, რომ საკონსტიტუციო უმრავლესობა რაიმე დეკლარირებული მიზნებისთვის სჭირდებოდეს ოცნებას. გასაგებია ეს რაც არის, — რაღაცის გარშემო ხომ უნდა მოაბილიზონ ამომრჩეველი?

და ეს დაპირებები გვესმის უამრავი სოციალური პრობლემის და მეტიც, არაერთი მიმდინარე სოციალური პროტესტის ფონზე. ჩვენ ამ დღეებში თვალი ვადევნეთ ჭიათურაში მომხდარ ამბებს, — ჭორვილაში შუქრუთიდან ჩასული მომიტინგეები, საპოლიციო ძალებმა არ შეუშვეს სოფელში. თვალს ვადევნებთ ევოლუშენის გაფიცვას, სადაც 10 დღეზე მეტია რამდენიმე თანამშრომელი შიმშილობს, ერთმა მათგანმა პირიც კი ამოიკერა, აქვე უნდა ვახსენოთ, მათი ერთ-ერთი მოთხოვნაა ხელისუფლება ჩაერიოს პროცესში, მთავრობამ "დაარღვიოს დუმილი". ამ ყველაფრის პასუხად კი მმართველი ძალისაგან ვისმენთ იმას, რასაც ვისმენთ. რატომ?

დიახ, ჩვენ ვხედავთ პრობლემების ძალიან ფართო სპექტრს ქართულ საზოგადოებაში, იქნება ეს გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული საკითხები, შრომის პოლიტიკასთან დაკავშირებული პრობლემები, სოციალურ დაცვასთან და სხვა; უამრავი საკითხი დგას დღეს დღის წესრიგში და ქართული ოცნება გვეუბნება, რომ ე.წ ლგბტ პროპაგანდა თუ არ ავკრძალე, ვერაფერს მოვაგვარებ, ეგ არის ახლა პირველი საკითხი ჩვენს პოლიტიკაში, ან ნაციონალური მოძრაობა თუ არ ავკრძალე ან არასამთავრობო ორგანიზაციების ე.წ გამჭვირვალობა თუ ვერ უზრუნველვყავი და იქ დასაქმებულებს მოღალატე არ ვეძახე, ისე ქვეყანას არ ეშველება.

ეს ერთადერთ რამეზე გვაფიქრებინებს — ქართულ ოცნებას, არ შეუძლია, პოზიტიური დღის წესრიგის შექმნა, მას არ შეუძლია პასუხი გასცეს იმ კითხვებს, რაც ქართველ ამომრჩეველს აქვს — როგორ გადავჭრათ ეს პრობლემები?!

ამიტომ, ის ამ თავისი ულტრაკონსერვატორული ნარატივით ცდილობს როგორღაც ამომრჩევლის მობილიზებას. რაზეც, იმედი მაქვს, 26 ოქტომბერს ქართველი ამომრჩეველი მკაფიო პასუხს გასცემს.

არსებობს ინფორმაცია, რომ მეოთხე საკითხი მართლმადიდებლობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადებას შეეხება. რამდენად რეალურია ეს და თუკი მსგავსი რამ მართლა მოხდა, შეექმნება თუ არა ქვეყანაში რელიგიის თავისუფლებას საფრთხე?

მოდი დავიწყოთ იმით, რომ ჩვენ არ ვიცით რეალურად ეს მეოთხე საკითხი რა არის, თუმცა მეც, მსმენია მსგავსი მსჯელობა.

თუ მართლა ეს საკითხია და ამაზე მიმდინარეობს კონსულტაციები გასაგებია, რომ ეს კონსულტაციები იმართება საპატრიარქოსთან. თუმცა, კიდევ ერთხელ ეს არის სპეკულაცია.
იმიტომ, რომ შეიძლება საერთოდაც არ იყოს საპატრიარქოსთვის მისაღები და საერთოდ არ უნდოდეს ეს ჩანაწერი გაჩნდეს კონსტიტუციაში, რადგან არსებობს ბევრგვარი მოდელი, ზოგ მათგანში ეკლესია ინსტიტუციურად სახელმწიფოსთან არის დაკავშირებული და ეს შეიძლება სულაც არ უნდოდეს საპატრიარქოს და ამგვარ კავშირში პოლიტიკურ ან სამართლებრივ საფრთხეს ხედავდეს.

თუ მაინც მიიღეს, როგორ აფასებთ, იქნება მსგავსი კონსტიტუციური ჩანაწერი საფრთხის შემცველი რელიგიის თავისუფლებისთვის?

სახელმწიფო რელიგიის ბევრი მოდელი არსებობს და მისი არსებობა თავისთავად არ ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებებს, გააჩნია რა ფორმით იქნება.

ცხადია, "სახელმწიფო რელიგიის" გარეშეც შეიძლება ირღვეოდეს სხვა კონფესიის წარმომადგენელთა უფლებები, როგორც საქართველოში — არ არის სახელმწიფო რელიგია, მაგრამ უფლებების დარღვევას არაერთგან ვაწყდებით. ინსტიტუციურ თუ გადასახადების ნაწილში, მაგალითად.

საკონტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება არსებობს, სადაც პირდაპირ ითქვა რომ წლები ირღვეოდა, სხვადასხვა რელიგიური ორგანიზაციის უფლებები, თუნდაც ამ საგადასახადო სფეროში. ეს არის ერთი საკითხი, მეორე საკითხია რას იზამენ, როგორ ფორმას დაადგენენ, თუ ეს არის მეოთხე თემა/დაპირება.

თუმცა ხაზგასმით უნდა ითქვას, რომ თუ ამ საკითხზე მართლაც ფიქრობენ, მაშინ დასახელებულ მიზეზებს შორის ეს იქნება ყველაზე მყარი მიზეზი/საკითხი, თუ რატომ შეიძლება სჭირდებოდეს პარტიას საკონტიტუციო უმრავლესობა.

თუ ზემოთხსენებულ სამ "დაპირებაში" არ არსებობს არავითარი საჭიროება (ტექნიკურად) საკონსტიტუციო უმრავლესობა გქონდეს, რათა გაცხადებული მიზნები შეასრულო, აქ ნამდვილად არის ამის საფუძველი, რადგან პროცედურულად სახელმწიფო რელიგიის გამოცხადებას სჭირდება საკონტიტუციო უმრავლესობა. შემდეგ უკვე მსჯელობის საკითხია — ეს მისაღებია თუ მიუღებელი, უბრალოდ, უნდა ვიცოდეთ, რომ ამ თემაზე ოპოზიციას ძალიან გაუჭირდება ოპონირება, ხოლო ქართულ ოცნებას პირიქით — ძალიან გაუადვილდება მასზე კაპიტალიზაცია.

შენიშვნა: ინტერვიუ ჩაწერილია 26 აგვისტოს