ხეტიტებს, იგივე ლირიოდენდრონებს, აქამდე არნახული ხის სტრუქტურა აღმოაჩნდა. ამის გამო ამ სახეობას შეიძლება სხვებზე ეფექტიანად შეეძლოს ნახშირბადის დაგროვება. გარემოდან ნახშირბადის მოშორების კუთხით ეს საკმაოდ გამოსადეგი იქნება, თუმცა საკითხი მეცნიერებმა უკეთესად უნდა შეისწავლონ.

ტიტები, თავისთავად, ხეებზე არ იზრდება. მეორე მხრივ, ლირიოდენდრონთა უძველესი გვარის ორ შემორჩენილ სახეობას ხეტიტასა და ჩინური ხეტიტას სახელებით ვიცნობთ. ეს ხეები 30 მეტრამდე იზრდება.

მკვლევართა გუნდმა ხეტიტას ხის ნიმუში დაბალ ტემპერატურაზე მომუშავე ელექტრონული მიკროსკოპის ქვეშ მოათავსა, რათა იგი ბუნებრივთან მიმსგავსებულ მდგომარეობაში შეესწავლათ.

ხეების ნანოსტრუქტურა უნიკალური აღმოჩნდა. მათი უჯრედის მეორეული კედლები გრძელ ბოჭკოებს შეიცავს, რომლებიც შრეებადაა განლაგებული, ანუ მაკროფიბრილებად. ესენი უჯრედის თხელი, მოქნილი პირველადი კედლების გარედან იზრდება და ხის ძალასა თუ მოცულობას განაპირობებს. როგორც ცალკეული საცავი, სწორედ უჯრედის მეორეული კედლები იტევს ყველაზე მეტ ნახშირბადს ცოცხალ და მკვდარ ორგანიზმებს შორის.

"ვაჩვენეთ, რომ ლირიოდენდრონებს საშუალო მაკროფიბრილური სტრუქტურა აქვს, რომელიც რბილი და მაგარი მერქნისგან რადიკალურად განსხვავდება. ლირიოდენდრონები მაგნოლიის ხეებისგან წარმოიშვა დაახლოებით 30-50 მილიონი წლის წინ, ეს კი ატმოსფეროში CO2-ის [ნახშირორჟანგი] სწრაფ შემცირებას დაემთხვა. შეიძლება ამის დახმარებით აიხსნას, რატომ შეუძლია ხეტიტებს ნახშირბადის დაგროვება ძალიან ეფექტიანად", — განაცხადა იან ლიჩაკოვსკიმ, მკვლევართა გუნდის ხელმძღვანელმა.

მაგარი მერქნის მქონე ხეებს პატარა მაკროფიბრილები აქვს. მკვლევრების აზრით, შეიძლება ხეტიტები ასეთ ხეებზე სწრაფად სწორედ იმიტომ იზრდება, რომ უფრო დიდი მაკროფიბრილები აქვს.

ლიჩაკოვსკიმ აღნიშნა, რომ ორივე სახეობის ხეტიტა ნახშირბადის ეფექტიან შთამნთქმელად მიიჩნევა. მწირი ნახშირორჟანგის პირობებში ხეებისთვის ეს სასარგებლო თვისება იქნებოდა, თუმცა თანამედროვე გადმოსახედიდან იგი საპირისპირო მიზეზით, გარემოდან ნახშირბადის მოშორების კუთხით, არის მიმზიდველი.

"აღმოსავლეთ აზიის ზოგიერთ ქვეყანაში უკვე იყენებენ ლირიოდენდრონთა პლანტაციებს, რათა ნახშირბადი ეფექტიანად შეინახონ, ახლა კი ვფიქრობთ, რომ ეს ხის სტრუქტურას შეიძლება უკავშირდებოდეს", — თქვა ლიჩაკოვსკიმ.

ხეში ნახშირბადის შენახვას გარკვეული შეზღუდვებიც ახლავს თან, რადგან ხეები შეიძლება დაიწვას ან ასაკის გამო გახმეს, განსაკუთრებით მაშინ, როცა მდგრადი ტყის ნაწილი არაა. მეორე მხრივ, ნახშირბადის დროებით შენახვის კუთხით ეს ვარიანტი მაინც მისაღებია, სანამ პრობლემას უფრო გრძელვადიან პერსპექტივაში გადავჭრით.

ლიჩაკოვსკი ფიქრობს, რომ ნაშრომის მნიშვნელობა მხოლოდ ხის ორი სახეობით სულაც არ შემოიფარგლება.

"ამის მნიშვნელობის მიუხედავად, ძალიან ცოტა ვიცით იმის შესახებ, თუ როგორ ვითარდება ხის სტრუქტურა და როგორ ეგუება გარემოს", — თქვა მეცნიერმა.

ამის გამო მან კემბრიჯის უნივერსიტეტის ბოტანიკურ ბაღთან ითანამშრომლა და 33 სახეობის ხის სტრუქტურა შეისწავლა. ავტორები ფიქრობენ, რომ ეს ამ ტიპის ყველაზე მასშტაბური კვლევაა.

"გამოკვლევისას რამდენიმე მთავარი აღმოჩენა გავაკეთეთ — ხის ულტრასტრუქტურის სრულიად ახალი ფორმა, რომელიც აქამდე არასოდეს გვიხილავს, და შეიშველთესლოვანთა ოჯახი ფარულთესლოვანთა მსგავსი მაგარი მერქნით, ნაცვლად შიშველთესლოვანთა ტიპური რბილი მერქნისა", — თქვა მეცნიერმა გნეტოფიტთა ორი სახეობის შესახებ.

გნეტოფიტები მაგარმერქნიანთა მონათესავე არაა, თუმცა კონვერგენციული ევოლუციის შედეგად პატარა მაკროფიბრილური სტრუქტურა მათაც განუვითარდა. განსხვავებით ლირიოდენდრონებისა და გნეტოფიტებისგან, კვლევაში ყველა მაგარმერქნიანს ანალოგიური დიამეტრის მქონე მაკროფიბრილები ჰქონდა — იმის დაახლოებით ნახევარი ზომისა, რამხელაც რბილმერქნიანებს აქვს.

ნაშრომი ჟურნალში New Phytologist გამოქვეყნდა.