რა სიტუაციაა ახლა ყარაბაღში?

აზერბაიჯანის შეიარაღებული ჯარების ყველა ქვედანაყოფი საბრძოლო მზადყოფნაშია მოყვანილი. აზერბაიჯანის თავდაცვის სამინისტრომ 5 აპრილს განაცხადა, რომ თუ სომხები არ შეწყვეტენ ყარაბაღის მიმდებარე აზერბაიჯანული დასახლებების მიმართულებით ცეცხლს, ისინი იერიშს ყარაბაღის დედაქალაქ სტეპანაკერტზე მიიტანენ. თავის მხრივ, სომხეთის პარლამენტის წევრმა ტევან პოღოსიანმა თქვა, რომ სომხური არმია “მტერს დაზავებას აიძულებს” და ყარაბაღში მშვიდობის მთავარი გარანტი სწორედ სომხური არმიაა.

მთიან ყარაბაღში სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის 2016 წლის 1 აპრილს დაწყებული შეტაკებები ყველაზე მასშტაბურია 1994 წელს ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ ხელშეკრულების გაფორმების შემდეგ. მხარეები მსხვერპლის შესახებ განსხვავებულ ინფორმაციას ავრცელებენ, თუმცა, დაღუპულები არიან როგორც სამოქალაქო, ისე სამხედრო პირები. შეტაკებები სომეხ და აზერბაიჯანელ სამხედროებს შორის 1994 წლის შემდეგ რეგულარულად ხდებოდა, თუმცა, ამ მასშტაბის სამხედრო ესკალაცია 20 წელია არ ყოფილა.

შეტაკებების დაწყებიდან ორ დღეში პრეზიდენტმა ალიევმა განაცხადა, რომ აზერბაიჯანი ცალმხრივად წყვეტს საბრძოლო მოქმედებებს. მისივე ინფორმაციით, აზერბაიჯანის არმიამ მნიშვნელოვანი პოზიციები და რამდენიმე დასახლება დაიკავა. სომხეთის თავდაცვის სამინისტრო კი ამტკიცებს, რომ აზერბაიჯანის განცხადება ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ დეზინფორმაციაა და ერევანი მთიანი ყარაბაღის ძალებისთვის პირდაპირი სამხედრო დახმარების აღმოჩენის შესაძლებლობას განიხილავს.

რატომ არის მნიშვნელოვანი მშვიდობა მთიან ყარაბაღში?

სიტუაცია 2016 წლის აპრილის მდგომარეობით

სიტუაცია 2016 წლის აპრილის მდგომარეობით

ფოტო: რადიო თავისუფლება

ამერიკის შეერთებული შტატები და ევროპელი ლიდერები წლებია უშედეგოდ ცდილობენ, მხარეებს შორის ურთიერთობების დარეგულირებას მიაღწიონ. მშვიდობა რეგიონში სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია არამხოლოდ აზერბაიჯანისთვის, რადგან კასპიის ზღვიდან შავი ზღვისკენ ნავთობპროდუქტები სწორედ აზერბაიჯანის გავლით, სხვადასხვა მილსადენებით გადის, გარდა ამისა, სამომავლოდ იგეგმება ახალი პროექტების განხორციელებაც. ანალიტიკოსების შეფასებით კი, ყარაბაღის კონფლიქტის გამწვავება რეგიონს დამატებით საფრთხეებს შეუქმნის.

დაპირისპირებულ მხარეებს ცეცხლის შეწყვეტისა და მოლაპარაკებებისკენ მოუწოდეს საქართველოს პრემიერმა გიორგი კვირიკაშვილმა, პრეზიდენტმა გიორგი მარგველაშვილმა და თავდაცვის მინისტრმა თინა ხიდაშელმა. ყარაბაღში შექმნილ სიტუაციასთან დაკავშირებით შეშფოთება ასევე გამოხატეს მთიანი ყარაბაღის სამშვიდობო პროცესის კოორდინატორის, ეუთოს „მინსკის ჯგუფის“ თანათავმჯდომარე ქვეყნებმა - აშშ-მა, საფრანგეთმა და რუსეთმა.

როდის და რატომ დაიწყო კონფლიქტი ყარაბაღში?

მთიან ყარაბაღში ეთნიკური სომხები და აზერბაიჯანელები საუკუნეების განმავლობაში ერთად ცხოვრობდნენ. ყარაბაღი მე-19 საუკუნეში რუსეთის იმპერიის ნაწილი გახდა. მიუხედავად ცალკეული სასტიკი ინციდენტებისა, ორი ეთნიკური ჯგუფი ერთმანეთთან მეტ-ნაკლებად მშვიდობიანად ცხოვრობდა. პირველი მსოფლიო ომის დასრულებისა და საბჭოთა კავშირის შექმნის შემდეგ, 1920-იანი წლების დასაწყისში, საბჭოთა ხელისუფლებამ აქაც გამოიყენა რეგიონში აპრობირებული, ე.წ. დაყავი და იბატონეს პრინციპი და ეთნიკურად სომეხი უმრავლესობით დასახლებული მთიანი ყარაბაღი აზერბაიჯანის სოციალისტური რესპუბლიკის შემადგენლობაში შეიყვანა როგორც ყარაბაღის ავტონომიური რესპუბლიკა.

ყარაბაღის კონფლიქტს, დაწყებიდან დღემდე, 30 ათასამდე ადამიანი ემსხვერპლა, მილიონზე მეტი კი დევნილად იქცა

ეთნიკურად სომხებსა და აზერბაიჯანელებს შორის დაპირისპირებამ პიკს 1988 წელს, საბჭოთა კავშირის დაშლამდე ცოტა ხნით ადრე მიაღწია. ადგილობრივმა პარლამენტმა გამოაცხადა, რომ ყარაბაღი სომხეთს უერთდებოდა, რასაც სამხედრო დაპირისპირება მოყვა. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, 1991 წელს, ყარაბაღმა დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. აქტიური საომარი მოქმედებები 1994 წლამდე გაგრძელდა, რასაც დაახლოებით 30 ათასამდე ადამიანი ემსხვერპლა, 1 მილიონი ეთნიკურად აზერბაიჯანელი კი დევნილად იქცა.

1994 წელს სომხეთ-აზერბაიჯანს შორის გაფორმდა ხელშეკრულება ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ. მიუხედავად ამისა, მცირე შეტაკებები მას შემდეგ რეგულარულად ხდებოდა. ამჟამად მთიან ყარაბაღს ეთნიკურად სომხები აკონტროლებენ, რომელთაც ზურგს სომხეთი უმაგრებს. გარდა ამისა, მათ ოკუპირებული აქვთ აზერბაიჯანის ტერიტორიის ნაწილი, ე.წ. ბუფერული ზონა, რითაც მთიანი ყარაბაღი სომხეთს უკავშირდება. საერთაშორისო საზოგადოება მთიან ყარაბაღს აზერბაიჯანის ტერიტორიად მიიჩნევს.

ტექსტში გამოყენებულია BBC-ის, Reuters-ის და რადიო თავისუფლების მასალები.