ასტრონომებმა ჩვენი გალაქტიკის კიდესთან იშვიათი პლანეტა აღმოაჩინეს. მათ ამისთვის სივრცე-დროის ფენომენი გამოიყენეს, რომელიც პირველად ალბერტ აინშტაინმა იწინასწარმეტყველა.

ეგზოპლანეტა, სახელად AT2021uey b, იუპიტერის ზომის აირის გიგანტია და დედამიწიდან დაახლოებით 3 200 სინათლის წლითაა დაშორებული. ის პატარა, გრილ M ჯუჯა ვარსკვლავს გარს უვლის. ერთ სრულ ბრუნს 4 170 დღეში ასრულებს. ეგზოპლანეტის მდებარეობა განსაკუთრებულია. ის ასტრონომიის ისტორიაში მხოლოდ მესამე პლანეტაა, რომელიც ჩვენი გალაქტიკის მკვრივი ცენტრიდან ასე შორს აღმოუჩენიათ.

აღმოჩენის მეთოდიც არანაკლებ გამორჩეულია. მკვლევრებმა ეგზოპლანეტა ე.წ. მიკროლინზირების გზით შენიშნეს. ეს ეფექტი მაშინ წარმოიქმნება, როდესაც პლანეტის გრავიტაცია სივრცესა და დროს ამრუდებს, რაც ვარსკვლავის შუქს აძლიერებს. შემდეგ ასტრონომებს მისი აღმოჩენა შეუძლიათ.

"ასეთი კვლევა დიდ გამოცდილებას, მოთმინებასა და ცოტა იღბალს მოითხოვს", — აცხადებს კვლევის თანაავტორი, ლიეტუვის ვილნიუსის უნივერსიტეტის ასტრონომი მარიუს მასკოლიუნასი — "მოცდა დიდხანს გიწევს, სანამ ვარსკვლავი და გრავიტაციული ლინზირების ობიექტი ერთმანეთს სწორ ხაზზე დაუდგება. შემდეგ უამრავი მონაცემი უნდა გადაამოწმო. ვარსკვლავების დაახლოებით 90% სხვადასხვა მიზეზის გამო პულსირებს. მიკროგრავიტაციული ლინზირების ეფექტი მხოლოდ მცირე ნაწილში ვლინდება".

პირველი ეგზოპლანეტა 1992 წელს აღმოაჩინეს. მას შემდეგ ჩვენი მზის სისტემის გარეთ კიდევ 6 000 მათგანი ნახეს. ამისთვის ორი ყველაზე გავრცელებული მეთოდი გადამცემი ფოტომეტრია და სხივური სიჩქარეა. პირველში პლანეტა ვარსკვლავის წინ მოძრაობისას მისი სინათლის დაბნელებას იწვევს; მეორეში კი პლანეტის გრავიტაციული ზემოქმედებით ვარსკვლავი "რხევას" იწყებს.

უფრო იშვიათი მეთოდი მიკროგრავიტაციული ლინზირებაა, რომელიც აინშტაინის ფარდობითობის ზოგად თეორიაზე დაფუძნებულია. მას მასიური ობიექტები ქმნის. აინშტაინმა აღმოაჩინა, რომ გრავიტაცია უცნობი ძალის შედეგი კი არა, მატერიისა და ენერგიის ზეგავლენით წარმოქმნილი სივრცე-დროის გამრუდებაა.

ამ სივრცეში ენერგიისა და მატერიის გადაადგილება განისაზღვრება. მიუხედავად იმისა, რომ სინათლე პირდაპირ ხაზზე მოძრაობს, როცა ის გამრუდებულ დრო-სივრცეში გადის, ისიც მრუდდება. ეს ნიშნავს, რომ როდესაც პლანეტა თავისი ვარსკვლავის წინ გადის, მისი გრავიტაცია ლინზასავით მოქმედებს. ის ვარსკვლავის სინათლეს აძლიერებს და მის სიკაშკაშეს ზრდის.

"რაც ამ მეთოდში მაოცებს ისაა, რომ მას უხილავი ობიექტების აღმოჩენა შეუძლია", — ამბობს მასკოლიუნასი — "წარმოიდგინეთ, ჩიტი რომ გაფრინდეს თქვენ წინ. თავად მას ვერ ხედავთ და არც იცით, რა ფერის იყო, მხოლოდ ჩრდილს ამჩნევთ. ამ ჩრდილის მიხედვით უკვე შეგიძლიათ, განსაზღვროთ, ბეღურა იყო თუ გედი და რა მანძილზე იმყოფებოდა. ეს დაუჯერებლად მომხიბლავი პროცესია".

AT2021uey b-ის კოსმოსური "ჩრდილი" პირველად 2021 წელს შენიშნეს. ევროპული კოსმოსური სააგენტოს (ESA) ტელესკოპმა, Gaia-მ, ვარსკვლავის სიკაშკაშის ხანმოკლე გაძლიერება დააფიქსირა, რაც პლანეტის არსებობაზე მიანიშნებდა.

ამის შემდეგ ასტრონომებმა ვილნიუსის ობსერვატორიაში დეტალური დაკვირვებები ჩაატარეს. მონაცემების ანალიზის შედეგად მათ დაასკვნეს, რომ აღმოჩენილი პლანეტა იუპიტერზე დაახლოებით 1.3-ჯერ მასიური იყო. მისი ვარსკვლავი ტემპერატურით მზეზე ორჯერ ცივია, ხოლო თავად აირის გიგანტი მზისგან დედამიწაზე 4-ჯერ შორს მდებარეობს.

ეგზოპლანეტა მძიმე ელემენტებით ღარიბი გალაქტიკის რეგიონში აღმოჩნდა. ეს კიდევ ერთხელ ხაზს უსვამს, რომ პლანეტების არსებობა ნაკლებად მოსალოდნელ ადგილებშიც შესაძლებელია.

"როცა მზის მსგავს ვარსკვლავთან პირველი პლანეტა აღმოვაჩინეთ, ყველანი გავოცდით, რადგან იუპიტერის მსგავსი პლანეტა თავის ვარსკვლავთან ასე ახლოს იყო", — ამბობს ედითა სტანკიუტი, ვილნიუსის უნივერსიტეტის ასტრონომი და მიკროგრავიტაციის პროექტის ხელმძღვანელი — "როცა მონაცემები დაგროვდა, მივხვდით, რომ ბევრი სისტემა სრულიად განსხვავდება ჩვენი მზის სისტემისგან. პლანეტათა წარმოშობის მოდელებს ხელახლა არაერთხელ გადავხედეთ".

კვლევის შედეგები გამოცემაში Astronomy & Astrophysics გამოქვეყნდა.