სივრცეში სინათლის გადაადგილება კონკრეტული დრო სჭირდება. შესაძლოა, ამას ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებაში დიდი მნიშვნელობა არ ჰქონდეს, თუმცა კოსმოსურ კვლევებში ეს სხვა დატვირთვას იძენს. მაგალითად, როდესაც მთვარეს ვუყურებთ, მას ისეთს ვხედავთ, როგორიც დაახლოებით ერთი წამის წინ იყო.

გამოდის, რომ რაც უფრო შორსაა ობიექტი, მასზე დაკვირვებისას მით უფრო წარსულში ვინაცვლებთ. ამან პლანეტების, ვარსკვლავებისა თუ გალაქტიკების ევოლუციის შესწავლის საშუალება მოგვცა. შესაბამისად, სამყაროს განვითარების ადრეული ეტაპების შესახებ გარკვეული ინფორმაცია მოგვეპოვება, მაგრამ რამდენად შორს შეგვიძლია დროში უკან "გადანაცვლება"? შესაძლებელია, რომ პირდაპირ დიდი აფეთქება დავაფიქსიროთ?

პირველ რიგში, გეტყვით, რომ სამყაროს პირველი სინათლე უკვე აღმოჩენილია და მას კოსმოსური მიკროტალღური ფონი ეწოდება. ეს დიდი აფეთქების "ექოა", რომელიც კოსმოსში ამ მოვლენიდან 380 000 წელში გავრცელდა. მანამდე სინათლე თავისუფლად ვერ მოძრაობდა. საქმე ისაა, რომ ატომების წარმოქმნისას სინათლეს მათში შემავალი ელექტრონი შთანთქავდა, რომელიც პროტონებსა და ნეიტრონებს აღწევდა თავს. ფაქტობრივად, სხივები ელექტრონიდან ელექტრონში გადადიოდა, რითაც ატომების ფორმირებაც ფერხდებოდა. ეს მანამდე, სანამ სამყარო საკმარისად გაფართოვდებოდა და გაგრილდებოდა.

სწორედ მაშინ დაიწყო პირვანდელმა სინათლემ თავისუფლად გადაადგილება. ესაა იმის მიზეზიც, რომ დიდ აფეთქებაზე დაკვირვება არ შეგვიძლია. გამოდის, რომ კოსმოსური მიკროტალღური ფონი დიდ აფეთქებასთან ყველაზე ახლო ხილული კვალია, რომელსაც ვაფიქსირებთ.

არის კიდევ ერთი რამ, რისი ერთ-ერთი წყაროც დიდი აფეთქებაა — ელემენტარული ნაწილაკი, სახელად ნეიტრინო. მას ძალიან მცირე მასა აქვს, ელექტრული მუხტი კი არ გააჩნია, ამიტომ ჩვეულებრივ მატერიასთან იშვიათად ურთიერთქმედებს. თითოეულ წამში ჩვენი სხეულის ყოველ კუბურ სანტიმეტრში 60 მილიარდი ნეიტრინო გადის. ზოგიერთი ვარაუდის თანახმად, მათგან 300 დიდი აფეთქების დროინდელია — კოსმოსური ნეიტრინული ფონი.

დიდ აფეთქებასთანაა კავშირში გრავიტაციული ტალღებიც, ანუ დრო-სივრცის მცირე ცვლილებები, რომლებიც მიზიდულობის ძალის ზემოქმედებითაა გამოწვეული. ასეთი ტალღების წარმოქმნა ვარსკვლავის აფეთქებას ან შავი ხვრელების შეჯახებას შეუძლია. არსებობს გრავიტაციული ტალღების ფონიც, რომლის ფორმირების ერთ-ერთი მიზეზი დიდი აფეთქება და სამყაროს განვითარების ადრეული ჰიპოთეზური ფაზაა — კოსმოსური ინფლაცია.

ნეიტრინოებიცა და გრავიტაციული ტალღებიც ძნელად შესასწავლია, ამიტომ კონკრეტულად დიდ აფეთქებასთან ასოცირებული სიგნალები ჯერ აღმოჩენილი არაა. ამის მიუხედავად, ეს შესაძლებელია, ანუ ასტრონომები მხოლოდ სინათლეზე არ არიან კონცენტრირებულნი. მაშასადამე, დიდ აფეთქებას პირდაპირ ვერასდროს დავინახავთ, თუმცა მისი გამოკვლევა სხვა გზებითაც შეგვიძლია.