ქართველ ბავშვს, ნიკო ბერიძეს, ცისტური ფიბროზის დიაგნოზი ChatGPT-ს დახმარებით დაუსვეს. პრობლემების დაწყებიდან სამი თვის განმავლობაში მშობლებმა ექიმებს არაერთხელ მიმართეს, მაგრამ ბავშვის მდგომარეობა ვერავინ ახსნა. როგორც ამბობენ, დიდი ყურადღება არც გამოუჩენიათ. ცისტურ ფიბროზზე ნიკოს შემოწმების იდეა მამამ ჩატბოტისგან მიიღო. დიაგნოზი დადასტურდა.

ნიკო ამ დროს 9 თვის იყო, მალე კი სამი წლის გახდება. მის დაავადებასთან ბრძოლა მშობლებს საკუთარი, შეზღუდული, რესურსებით უწევთ. ნიკოს ყველაზე მეტად CFTR გენის მოდულატორები, სჭირდება — წამლები, რომლებიც ყოველთვიურად $30 ათასი ჯდება. სახელმწიფოს შეუძლია, ბევრი პაციენტისთვის ეს მედიკამენტები გაცილებით იაფად შეიძინოს.

დიაგნოზის მიღებისკენ მიმავალ გზაზე, ასევე ნიკოს ყოველდღიურ საჭიროებებსა და სირთულეებზე გოგა ბერიძესთან, ბავშვის მამასთან, ერთად მოგიყვებით.

ხანგრძლივი "დაკვირვება"

ნიკო ნორმალურად ვითარდებოდა, თუმცა 6 თვის ასაკიდან ჯანმრთელობის გაუარესება დაეწყო: სუსტდებოდა, წონაში იკლებდა, საჭმლის ყლაპვა უჭირდა, ახველებდა და ხმაც შეეცვალა.

NEXT.On.ge-სთან საუბრისას გოგა იხსენებს, რომ ამ დროის განმავლობაში ნიკო არაერთ პედიატრთან მიიყვანეს. მის მდგომარეობას ხან ალერგიას ან ბრონქიტს, ხან კი რძის აუტანლობას ან თირკმლის დაავადებას მიაწერდნენ. ყველა ვიზიტის დროს ურჩევდნენ, რომ ბავშვს რამდენიმე დღით დაჰკვირვებოდნენ, შემდეგ კი სახლში უშვებდნენ. ნიკოს მდგომარეობა მძიმდებოდა.

"ყველაზე რთული იყო დროის ფუჭად კარგვა, გაურკვევლობა და ზედაპირული დამოკიდებულება", — ამბობს გოგა ბერიძე NEXT.On.ge-სთან საუბრისას — "მაშინ, როდესაც ყოველი მომდევნო საათი შესაძლოა გადამწყვეტი ყოფილიყო, გვირჩევდნენ სახლში ყოფნას და დაკვირვების გაგრძელებას..."

ამ დროის განმავლობაში ბავშვის მდგომარეობა კრიტიკულადაც დამძიმებულა — "საერთოდ შეწყვიტა ჭამა და ფაქტობრივად გაღვიძებულზეც ეძინა". ექიმებმა დაკვირვება ურჩიეს, ამიტომ ნიკო კლინიკაში მშობლებმა თავიანთი ინიციატივით გადაიყვანეს. კალიუმი იმდენად დაბალი აღმოაჩნდა, რომ გულის გაჩერების რისკი არსებობდა. მარტივი არც ამ დისბალანსის აღდგენა გამოდგა.

რას დავაკვირდეთ? როგორ მაკვდება ბავშვი ხელებში, მაგას "დავაკვირდე"?"

გოგა ჰყვება, რომ: "წარმოუდგენელ, ენით აღუწერელ არაპროფესიონალიზმს აწყდებოდნენ ყოველ ნაბიჯზე, დაწყებული აბსოლუტურად ნული ემპათიით, გაგრძელებული ჰიგიენური ნორმების დარღვევით". არაერთი ანალიზის მიუხედავად, დიაგნოზი ვერავინ დასვა: "ადგილი აღარ ჰქონდა ბავშვს ნემსის საჩხვლეტად ანალიზისთვის. საცერივით ჰქონდა კიდურები". მშობლებს თავადვე უწევდათ ანალიზების ინიციირებაც.

გაურკვევლობა ერთ საღამოს თითქმის შემთხვევით შეიცვალა. გოგამ გადაწყვიტა, შვილის სიმპტომებზე ChatGPT-სთვის მოეყოლა და მისი "აზრიც" მოესმინა. უცხო ტერმინმა გაიჟღერა: ცისტური ფიბროზი.

AI მშველელი და ძლივს დასმული დიაგნოზი

ხელოვნური ინტელექტის ჩატბოტები, მათ შორის ChatGPT-ც, იმ დროს ახალი გამოსული იყო და გოგას კარგად არ ჰქონდა ათვისებული. შვილის ანამნეზი საცდელად, ცნობისმოყვარეობის გამო, მისწერა, სავარაუდო პასუხად კი ცისტური ფიბროზი მიიღო.

ცისტური ფიბროზი იშვიათი მემკვიდრული დაავადებაა. მას CFTR გენის მუტაცია იწვევს, რომლის დროსაც ორგანიზმში ძალიან სქელი და წებოვანი ლორწო წარმოიქმნება. ეს უმეტესად ფილტვებსა და მომნელებელ სისტემას აზიანებს. პაციენტები მარტივად ინფიცირდებიან და დიდია გართულებების რისკიც. დაავადება პროგრესირებადია და არ იკურნება, თუმცა ინფექციებისგან თავდაცვა, სიმპტომების შემსუბუქება და ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესება შესაძლებელია. ამისთვის დროული დიაგნოსტირება და ჩარევა ძალიან მნიშვნელოვანია.

"ვერც მივხვდი, რაზე იყო საუბარი, რადგან მანამდე 3 თვის განმავლობაში არცერთ ექიმს არც კი უხსენებია მსგავსი არაფერი", — წერს გოგა — "ისევ ChatGPT-სთან საუბრითა და Google-თი მივხვდით, რომ სიმპტომები მართლა ემთხვეოდა".

არ სჯეროდა, რომ ჩატბოტის მიერ შემოთავაზებულ დიაგნოზს ვინმე სერიოზულად მიიღებდა და ChatGPT აღარ უხსენებია, ვითომდა თურქეთში გამოთქმული ვარაუდის საფუძველზე ჰკითხა აზრი ქართველ ექიმებს. პასუხიც თავისი მოლოდინის შესაბამისი მიიღო:

"ცისტური ფიბროზი რა შუაშია აქ? ეგ სულ სხვა დაავადებაა. არაფერ კავშირში არაა, რა სისულელეა".

მშობელმა ანალიზის გაკეთების ინიციატივაც თავადვე გამოთქვა. ამ მომსახურებას კლინიკა არ სთავაზობდა, ამიტომ მოუწიათ, ოფლის ტესტის ჩასატარებლად ექიმი სხვა კლინიკიდან მოეყვანათ. გენეტიკური ანალიზი ცისტურ ფიბროზს უფრო ზუსტად ადგენს, თუმცა, გოგას თქმით, იგი საქართველოში საერთოდ არ კეთდება.

მას შემდეგ, რაც ოფლის ტესტმა ამ დიაგნოზზე მიუთითა, მიუნხენში გენეტიკური ანალიზიც გაგზავნეს (მხოლოდ ეს ანალიზი 5 ათას ლარამდე დაუჯდა). დიაგნოზი საბოლოოდ დადასტურდა: ცისტური ფიბროზი.

გოგა ამბობს, რომ კლინიკიდან სახლში იმაზე მეტი პრობლემით დაბრუნდნენ, ვიდრე მანამდე ჰქონდათ:

"ამას ვერ დავამტკიცებ, მაგრამ დიდი ალბათობით იქვე აგვკიდეს ბაქტერია Staphylococcus Aureus (ე.წ. ოქროსფერი სტაფილოკოკი), რომელიც კლინიკიდან გაწერის შემდეგ აღმოვუჩინეთ და შემდეგ თვეები ვებრძოდით ანტიბიოტიკებით".

სანიტარული ნორმების დარღვევაში კონკრეტულად რას გულისხმობდით?

სანიტარული ნორმები და ჰიგიენა არის ცისტური ფიბროზით დაავადებული ბავშვებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი და გადამწყვეტი ფაქტორი! აღნიშნული დიაგნოზის მქონე პაციენტებისთვის კრიტიკულად სახიფათოა ისეთი ბაქტერიები, როგორიცაა ოქროსფერი სტაფილოკოკი, ფსეუდომონა და ცეფაცია.

კონკრეტული მაგალითი რომ მოგიყვანოთ: კლინიკაში, სადაც ბავშვი იწვა, შემოდიოდა დამლაგებელი, იატაკის საწმენდი ტილოთი ასუფთავებდა ტუალეტებს და შემდეგ იმავე ტილოთი პალატაში ბავშვის ლოგინის გარშემო წმენდდა. ასეთი რამ აღნიშნულ პაციენტებთან კატეგორიულად დაუშვებელია, რადგან როგორც აღვნიშნე, ბაქტერიები შეიძლება მათთვის ფატალური აღმოჩნდეს.

კლინიკიდან გაწერის შემდგომ, ნიკოს ანალიზზე ოქროსფერი სტაფილოკოკი ამოეთესა, რომელსაც ანტიბიოტიკების რამდენიმეთვიანი კურსით ვმკურნალობდით. სამწუხაროდ, ამის დამტკიცება ფიზიკურად შეუძლებელია, მაგრამ, უდიდესი ალბათობით, სწორედ კლინიკაში "აიკიდა" ეს ბაქტერია.

როგორია ნიკოს ცხოვრება

ნიკოს ორგანიზმი მავნე მიკროორგანიზმების "თავდასხმას" სათანადოდ ვერ იგერიებს, ამიტომ მისი საცხოვრებელი გარემო მაქსიმალურად სუფთა უნდა იყოს. პრობლემაა თავად ლორწოსგან გამოწვეული სირთულეებიც.

იმისათვის, რომ ბავშვმა ნორმალურად სუნთქვა და ზრდა-განვითარება შეძლოს, მშობლებმა ყოველდღიურად არაერთი ზომა უნდა მიიღონ. ეს საკმაოდ დიდ ძალისხმევასა და ფინანსებს მოითხოვს.

სახლის პირობებში აგრძელებთ მკურნალობას და არაერთი სახის ჩარევაა საჭირო. კონკრეტულად როგორ, რა საშუალებებით მკურნალობთ?

სახლში მოწყობილი გვაქვს "მინი კლინიკა" და ვცდილობთ, ყველა პროცედურა სახლის პირობებში ჩავატაროთ. არ არის სასურველი ამ პაციენტებისთვის კლინიკაში ბევრი სიარული, სადაც ბევრი ვირუსები და ბაქტერიებია.

ნიკოს ერთი დღე იწყება სხვადასხვა ინჰალაციით. გაღვიძებისას ვუკეთებთ ბრონქების გამაფართოებელი მედიკამენტით ინჰალაციას, შემდეგ ლორწოს გამათხიერებელი "მუკონებით"; თუ იმ მომენტში რაიმე ბაქტერიას ვებრძვით, ემატება მესამე, ანტიბიოტიკით, ინჰალაცია. ამის შემდეგ მოდის მცირე ფიზიოთერაპია. პირველი კვების დროს იღებს ADEK ვიტამინებს და აგრეთვე ყოველი კვების წინ პანკრეასის ფერმენტ კრეონს.

ანალოგიური პროცედურაა საღამოსაც, სადაც ყველა ზემოთ ჩამოთვლილ მოქმედებას ვიმეორებთ.

დღის განმავლობაში მაქსიმალურად ვცდილობთ დავიცვათ ე.წ. სახიფათო ზონებისგან. უნიტაზის მიმდებარე ადგილები, სარეცხი მანქანის შიდა მხარე, სააბაზანოში საშხაპე კაბინის კუთხეები, ონკანის ქვემოთ მილები — ეს ის ადგილებია, სადაც ბაქტერიებთან შეხების დიდი რისკია. ნიკო ახლა 2 წლის არის (3-ის ხდება 1 თვეში) და ისეთ ასაკშია, როცა ყველგან დაძვრება და ყველაფერი აინტერესებს. შესაბამისად, ამ ეტაპზე გვიწევს, ჩვენით დავიცვათ.

გვაქვს სტერილიზატორები; საინჰალაციო აპარატის მილებს და პოტენციურად დაბინძურებად ყველა ნივთს ვასტერილებთ. პარალელურად ხშირად ვწმენდთ და ვქლორავთ იატაკს.

აქვე აღვნიშნავ, რომ შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ ზოგადად ბავშვები სტერილურ გარემოში უნდა იზრდებოდნენ. მეორე მხრივ, ის ბაქტერიები, რომლებიც ზემოთ ჩამონათვალში ვახსენე, კონკრეტულად ამ პაციენტებისთვის ძალიან სახიფათოა. ამის გამო გვიწევს ამ სტრატეგიით მოქმედება, რაც ამ 2 წლის განმავლობაში დამტკიცდა, რომ აბსოლუტურად გამართლებულია.

დავამატებ იმას, რომ მსგავსი ტიპის მომზადება საკმაოდ დიდ ხარჯებს მოითხოვს.
სამწუხაროდ, ამ დაავადების მქონე ბავშვის ბევრ მშობელს ამის საშუალება არ აქვს.
მაგალითად, დღეში მრავალჯერადი ინჰალაციისთვის სტანდარტული აპარატები არ გამოდგება. საჭიროა სპეციალური ინჰალატორები, რომელიც დაახლოებით 300 დოლარი ღირს. მაღალი ხარისხის სველი და მშრალი რეჟიმის სტერილიზატორები, რომლებიც ასევე რამდენიმე ასეული ლარი ღირს და მუდმივად ახალ-ახალი თავებისა და მილების ყიდვაა საჭირო. ამას ემატება ფილტვის სავარჯიშო, ე.წ. ჩასაბერი, მოწყობილობები, რომლებიც აგრეთვე არ ღირს იაფი, რომ არაფერი ვთქვათ სხვადასხვა ანტიბიოტიკსა და წამალზე.

ხაზგასასმელია ისიც, რომ ამ ბავშვებს სჭირდებათ ძალიან მაღალკალორიული კვება, რადგან მუდმივად წონის დეფიციტი აქვთ.

რა შეიცვალა მკურნალობის დაწყებიდან დღემდე? ახლა როგორია ბავშვის მდგომარეობა, რა სიმპტომები აქვს და რა გამოწვევებს აწყდება?

საკმაოდ რთულია 2 წლის ბავშვს აუხსნა, თუ რატომ არ უნდა შეეხოს ამა თუ იმ გარემოს. რატომ არ უნდა ითამაშოს ტალახში, როცა ხედავს, რომ სხვა ბავშვები თამაშობენ".

მკურნალობის დაწყების შემდეგ ბავშვის მდგომარეობა გაუმჯობესდა. ამ 2 წელიწადში ორჯერ დავამარცხეთ ოქროსფერი სტაფილოკოკი და ერთხელ ფსეუდომონა რამდენიმეთვიანი ანტიბიოტიკოთერაპიებით, თუმცა რაღაც ეტაპზე ეს ბაქტერიები ანტიბიოტიკების მიმართ რეზისტენტობას გამოიმუშავებენ და ქრონიკული ხდებიან. სწორედ ამის გვეშინია ყველაზე მეტად.

საკმაოდ რთულია 2 წლის ბავშვს აუხსნა, თუ რატომ არ უნდა შეეხოს ამა თუ იმ გარემოს. რატომ არ უნდა ითამაშოს ტალახში, როცა ხედავს, რომ სხვა ბავშვები თამაშობენ. თუმცა მაქსიმალურად ვცდილობთ რომ ბავშვს სოციალიზაციის პრობლემა არ ჰქონდეს და დიდ დროს ეზოში ატარებს. უბრალოდ ჩვენც უკან დავდევთ, რომ, თუ რაიმე ისეთს (ტალახი, გუბე, მილები და ა.შ.) შეეხო, ხელებს ვბანთ ან სპირტით ვუმუშავებთ.

მას შემდეგ, რაც იმ წამლებზე ექნება წვდომა, რასაც სახელმწიფოს ვთხოვთ ამდენი წელია (ნიკოს დაბადებამდეც ბევრი მშობელი ითხოვდა წინა წლებში), ასეთი შეზღუდვები გაცილებით ნაკლები იქნება. პლუს, ასაკთან ერთად ბავშვებიც სწავლობენ, თუ როგორ დაიცვან ჰიგიენა.

რა სჭირდება ნიკოს სამომავლოდ და ჯანდაცვის სამინისტროს მიდგომა როგორია?

არის რამდენიმე ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხი, რაშიც სახელმწიფოს თანადგომის გარეშე ფიზიკურად ფონს ვერავინ გავა. გეტყვით პრიორიტეტების მიხედვით:

პირველ რიგში დგას ე.წ. გენმოდულატორები (CFTR Modulators) — ეს არის მედიკამენტები, რომლებიც ყველაზე მნიშვნელოვანი და გადამწყვეტია ამ დაავადების მქონე პაციენტებისთვის. 10 წელზე მეტია, რაც ეს წამლები გამოგონილია და ხელმისაწვდომია ბევრ ქვეყანაში. მისი ღირებულება თვეში 30 ათასი დოლარია და პაციენტებმა ყოველდღიურად უნდა მიიღონ მთელი ცხოვრების განმავლობაში. დამეთანხმებით, ალბათ თითქმის არ არსებობს ქვეყანაში ადამიანი, ვისაც შეუძლია მხოლოდ ერთ მედიკამენტში საკუთარი ჯიბიდან ეს თანხა იხადოს მთელი ცხოვრება.

აქვე ხაზს გავუსვამ — ეს არის საცალო ფასი. თუ სახელმწიფო მოინდომებს და იყიდის ყველა პაციენტისთვის (სულ ეს დაავადება აქვს 100-მდე ადამიანს. აქედან ეს წამალი მიდის 35-მდე ბავშვის მუტაციაზე. დანარჩენზე ჯერჯერობით არ მიდის), თითო პაციენტზე ბიუჯეტი გაცილებით ნაკლები იქნება.

უმნიშვნელოვანესი საკითხი ამ მედიკამენტზე — მისი ჯენერიკის ვადა (ანუ, როცა სხვა მწარმოებლებსაც მიეცემათ იგივე ფორმულით წარმოების უფლება) გავა 10 წელზე ნაკლებ პერიოდში და შემდგომ მისი ღირებულება 10-ჯერ და 1000-ჯერ ნაკლები გახდება! ამიტომ ეს ხარჯი სახელმწიფოს არ დააწვება მუდმივად. ჩვენ კი ეს წამალი გვჭირდება ახლა, რათა აღარ დავკარგოთ არცერთი ბავშვის ძვირფასი სიცოცხლე.

შემდეგ მოდის ანტიბიოტიკები, რომლებიც არა თუ ფინანსდება, არც კი შემოდის ჩვენს ქვეყანაში. ძალიან გვჭირდება ცალკე კლინიკა ამ ბავშვებისთვის, ფიზიოთერაპია, ლორწოს ამოსაღები სხვადასხვა ხელსაწყოი (სავიბრაციო ჟილეტი, ჩასაბერი მოწყობილობები და ა.შ.) და სხვა მრავალი წამალი. თუმცა პირველ რიგში ულაპარაკოდ გენმოდულატორები დგას.

ხელოვნური ინტელექტი: ექიმების დამხმარე თუ ჩამნაცვლებელი?

ხელოვნური ინტელექტი არასდროს გეტყვის რამეს საკუთარი ეგოს მოსაფხანად, არ გამორჩება ფაქტები, არ მოგექცევა გულგრილად და მომაკვდავ ბავშვზე არ გეტყვის, ცოტა ხანი დააკვირდიო".

ხელოვნური ინტელექტის მხრიდან ჩვენი ჩანაცვლების პოტენციალი საკმაოდ ხშირად ხდება განხილვის საგანი. რთულია არ აღიარო ჩატბოტების ინფორმაციული უპირატესობა — განსაკუთრებით ასეთ სიტუაციაში, როცა სწორ დიაგნოზამდე ChatGPT ექიმებზე მალე მივიდა; მეტიც, ხელოვნურ ინტელექტს არც ბავშვისათვის პოტენციურად სახიფათო რჩევა გაუცია.

გოგას ვთხოვე, თავისი გამოცდილება, გარდა ექიმებისა, ChatGPT-სთან ურთიერთობაზეც გაეზიარებინა.

ახლა როგორ იყენებთ ChatGPT-ს, რაში გეხმარებათ ხოლმე?

ChatGPT-ის ყოველდღიურად ბევრ რამეში ვიყენებთ. თუმცა ძირითადად რაღაცეების გადამოწმების მიზნით და დაავადების მართვის სასწავლებლად. ხანდახან ანალიზების გააზრებისა და დასკვნებისთვის. თუმცა, რა თქმა უნდა, ხელოვნურ ინტელექტს თვალდახუჭული არ ვენდობით და ყველაფერს ჩვენს ექიმებთან ვამოწმებთ.

ცისტური ფიბროზი საკმაოდ კომპლექსური გენეტიკური დაავადებაა და მოიცავს ძალიან ბევრ დეტალს. შესაბამისად, ყველა მშობელს უწევს თვითონაც ისწავლოს ბევრი რამ და სახლის პირობებში დაეხმაროს საკუთარ შვილს.

ექიმებისგან ემპათიის ნაკლებობას გაუსვით ხაზი. ChatGPT თუ გივსებდათ ამ დანაკლისს? რამდენად გაძლევდათ ემოციურ მხარდაჭერას და ხომ არ გიგრძვნიათ, რომ ადამიანებზე უკეთ გამოსდიოდა ეს?

ChatGPT-ის ემპათიის ნაკლებობის შესავსებად არ ვიყენებთ. არ მგონია, მანქანამ მეტი ემოციური მხარდაჭერა მოგვცეს, ვიდრე ეს ადამიანებს შეუძლიათ რეალურ სამყაროში, რადგან ადამიანები მაინც სოციალური არსებები ვართ. ალბათ ამაში თვითონ ChatGPT-ს მფლობელი კომპანიის დამფუძნებელი სემ ალტმანიც დამეთანხმებოდა, რომ გვეკითხა.

თუმცა ხელოვნური ინტელექტი არასდროს გეტყვის რამეს საკუთარი ეგოს მოსაფხანად, არ გამორჩება ფაქტები, არ მოგექცევა გულგრილად და მომაკვდავ ბავშვზე არ გეტყვის — "ცოტა ხანი დააკვირდი". ამიტომ, აქვს თავისი პლუსები ნამდვილად.

თქვენი გამოცდილებით, ChatGPT-სა და ზოგადად ექიმების კომპეტენციას როგორ შეადარებდით ერთმანეთს?

არ მსურს ამ ინტერვიუს მთავარი სათქმელი ის გამოვიდეს, თითქოს ხელოვნური ინტელექტი მალე ექიმებს ჩაანაცვლებენ. ვფიქრობ ეს არ მოხდება. მეტიც, ექიმებიც თუ დაიწყებენ მის სწორად გამოყენებას, ეს მხოლოდ წაადგება მედიცინასა და კაცობრიობას.

აგრეთვე, არავის მოვუწოდებ, რომ ექიმთან სიარული ჩაანაცვლონ ხელოვნურ ინტელექტის მიერ დიაგნოზების დასმით. თვითონ ChatGPT გეუბნება ყოველი წინადადების ბოლოს — "გადაამოწმე ექიმთან".

საბოლოოდ, მშობლებისთვის ძალიან რთულია ეს ყველაფერი. როგორ გრძნობთ თავს და რა გჭირდებათ ყველაზე მეტად ამ ეტაპზე ან სამომავლოდ?

ყველაზე მეტად გვჭირდება სახელმწიფოს გვერდით დგომა, რათა გვქონდეს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან მედიკამენტებზე წვდომა და ჩვენ შვილებს გადავურჩინოთ სიცოცხლე.

აგრეთვე მნიშვნელოვანია ამ დაავადების ცნობადობის ამაღლება, რადგან ამ ადამიანებს საზოგადოებაში ინტეგრაციისთვის სჭირდებათ რომ მათ ჰიგიენურ გარემოს მათი გარშემომყოფები მოუფრთხილდნენ.

---

ნიკოს ისტორია მხოლოდ ერთი ოჯახის ბრძოლა არ არის — ალბათ, უფრო მეტად სისტემის ნაკლოვანებების ამსახველ მაგალითად შეგვიძლია მივიჩნიოთ, რომელიც ტექნოლოგიური განვითარების პირისპირ მკაფიო კონტრასტს ქმნის: AI ჩატბოტს შეუძლია, სწორი დიაგნოზი წამებში დასვას, საქართველოში კი მძიმე დაავადებებთან მებრძოლ ოჯახებს დამოუკიდებლად უწევთ დიაგნოზამდე მისვლაც და შემდეგ მასთან ბრძოლაც.

გოგა საქართველოს ჯანდაცვაზე პასუხისმგებელ პირებს უკვე არაერთხელ გაესაუბრა, თუმცა დაპირებების მეტი ჯერ არაფერი მოუსმენია. მიუხედავად იმისა, თუ რას გვთავაზობს თანამედროვე მსოფლიო, მსგავსი პრობლემების გადაჭრა მაინც იმ ქვეყანაზეა დამოკიდებული, სადაც ადამიანი ცხოვრობს — ქვეყანაზე, რომელიც უნდა ზრუნავდეს ყველაზე და არამხოლოდ მასზე, ვისი ხმაც უფრო ხშირად ისმის.

თუ სტატიაში განხილული თემა და ზოგადად: მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების სფერო შენთვის საინტერესოა, შემოგვიერთდი ჯგუფში – შემდეგი ჯგუფი.