გაფრთხილება: სტატიაში კალორიებსა და სხეულის მასაზე ვსაუბრობთ. შესაძლოა, საკითხები ზოგიერთი მკითხველისთვის საზიანო ქცევის მაპროვოცირებელი ან შემაწუხებელი აღმოჩნდეს. მნიშვნელოვანია, კვებით დარღვევებზე ეჭვის შემთხვევაში სპეციალისტს მიმართოთ.

ხშირად გქონიათ ალბათ შემთხვევა, როცა რამდენიმედღიანი გადამეტებული კვების შემდეგ აიწონეთ და სასწორი მოსალოდნელზე რამდენიმე კილოგრამით მეტს აჩვენებს. შესაძლოა, ეს ცვლილება ვიზუალურადაც შეატყოთ თავს. თუ გაღელვებთ, უნდა დაგამშვიდოთ: სწრაფად და მარტივად მომატებული მასა, როგორც წესი, ზუსტად ასევე გაქრება — თუ, რა თქმა უნდა, ჯანმრთელობის რაიმე პრობლემასთან არ გვაქვს საქმე.

თუკი საკვებს, განსაკუთრებით ტკბილეულს, ჭარბად მივიღებთ, სხეული შუპდება, ანუ ედემა ვითარდება. ეს იგივე არაა, რაც "გასუქება". მანამ, სანამ ამ მოვლენას ავხსნიდეთ, განვიხილოთ:

წონის მატების (ან კლების) მეცნიერება

იმისათვის, რომ 1 კილოგრამი ცხიმი მოვიმატოთ, დღიური ნორმის მიღმა დაახლოებით 7 700 კილოკალორიის მიღებაა საჭირო. ეს ზედმეტი კალორიები სხეულმა ვერ უნდა დაწვას, რომ მისი "შენახვა" გადაწყვიტოს.

ცნობისთვის: კალორია იმ ენერგიის საზომი ერთეულია, რომელსაც საკვები გვაძლევს.

თუკი სხეულის მასის შესანარჩუნებლად ანას დღეში 2 000 კალორია სჭირდება, ეს მისი დღიური ნორმაა (დღიური ნორმა ყველასთვის განსხვავებულია; იგი ადამიანის პარამეტრებისა და ცხოვრების წესის მიხედვით დგინდება). იმისათვის, რომ 1 კგ. ცხიმი მოიმატოს, გარკვეული დროის განმავლობაში ანამ ჯამში დამატებით 7 700 კალორია უნდა მიიღოს. თეორიულად, თუ იგი დღეში 3 100 კალორიას მიიღებს, 7 დღეში იგი 1 კგ. ცხიმს მოიმატებს (მატების ტემპი ბევრ სხვა ფაქტორზეა დამოკიდებული, ამიტომ რაოდენობის ზუსტად განსაზღვრა შეუძლებელია).

იმავე, თუმცა საპირისპირო, პროცესით მუშაობს სხეულის მასის კლებაც: უნდა დაიხარჯოს იმაზე მეტი კალორია, ვიდრე საკვებით ვიღებთ — უნდა შექმნას კალორიული დეფიციტი. კალორიები ბიოლოგიური პროცესებისა და ფიზიკური აქტივობის შედეგად იწვება, დეფიციტის მიღწევა კი შესაძლებელია როგორც საკვების შემცირებით, ასევე მათი "დანახარჯის" გაზრდით (გართულებების თავიდან ასარიდებლად უმჯობესია, თუ ეს სპეციალისტის მეთვალყურეობით გაკეთდება).

რომ შევაჯამოთ: ცხიმის მოსამატებლად, ანუ ჭეშმარიტი "გასუქებისთვის", იმაზე ბევრად მეტი კალორია უნდა მივიღოთ, ვიდრე ვწვავთ. ეს არც ისე მარტივია, თუმცა ადვილია:

შეშუპება, ანუ წონის სწრაფი მატება წყლის ხარჯზე

ჯერ ნახშირწყლებით დავიწყოთ — ეს ნივთიერებებია, რომლებსაც სხეული საწვავად იყენებს. ნახშირწყლები სხვადასხვა რაოდენობით თითქმის ყველა საკვებში გვხვდება, თუმცა ისინი ბევრია ტკბილეულსა და ცომეულში. ამ ტიპის საჭმელში მარტივი (მარტივად მოსანელებელი) ნახშირწყლებია. ესენი წყლის შეშუპებას უფრო მეტად იწვევს, ვიდრე რთული ნახშირწყლები, რომლებიც მარცვლეულში, ბოსტნეულსა და სხვა ჯანსაღ საკვებში გვხვდება.

ნახშირწყლების მიღებისას სხეული ნაწილს საწვავად იყენებს. ზედმეტი ნახშირწყლები გლიკოგენად გარდაიქმნება და სხეულში, კერძოდ ღვიძლსა და კუნთებში, გროვდება (ამ საცავს ლიმიტი აქვს. თუ გადავაჭარბებთ, გლიკოგენი თანდათან ცხიმად გარდაიქმნება და ამ ფორმით ინახება) თითო გრამი გლიკოგენი დაახლოებით 3-4 გრამ წყალს უკავშირდება, ანუ მას აკავებს.

შედეგად, როცა ჩვეულებრივზე ბევრ ნახშირწყალს მივიღებთ, სხეული წყალს აკავებს და შუპდება. ამან, შესაძლოა, სასწორზე რამდენიმე კილოგრამიანი სხვაობაც კი შექმნას. შეიძლება შენიშნოთ ფიზიკური ცვლილებებიც.

გარდა ნახშირწყლებისა, წყლის შეკავებას იწვევს/ამძაფრებს მარილიანი საკვების მიღება, სხვადასხვა მედიკამენტი, ინტენსიური ფიზიკური დატვირთვა, სტრესი, უძილობა, ცივი ამინდი და ჰორმონალური ცვლილებებიც, თუნდაც მენსტრუაციასთან დაკავშირებული. იგი, შესაძლოა, სხვადასხვა დაავადების შედეგიც იყოს. სწორედ ამიტომ, თუკი შეშუპება მსგავსი ფაქტორებისგან დამოუკიდებლად გაჩნდა ან ძალიან მკვეთრი/შემაწუხებელია, უმჯობესია, ექიმს მიმართოთ და მიზეზი დაადგინოთ.

სხვა მხრივ, ეს ნორმალური ფიზიოლოგიური პროცესია, დროებითია და ცხიმის მატებაზე არ მიუთითებს. ალბათ, გაგიჩნდებათ შეკითხვა:

როგორ გავიგოთ, მომატებული მასა წყალია თუ ცხიმი?

ფიზიკურად შეშუპებაც და ცხიმის მომატებაც ერთნაირად გამოიყურება და შეიგრძნობა — სარკეში დანახული ადამიანი იმაზე დიდია, ვიდრე აქამდე; ტანსაცმელიც თითქოს "დაპატარავებულია"...

სხვაობა, რეალურად, მასის მომატებისა და დაკლების სიჩქარეშია. წყლის მასას სხეული, როგორც წესი, დღეების მანძილზე, სწრაფად, იმატებს; ხშირად სასწორზე რიცხვები სწორედ წყლის შეკავების/დაკარგვის გავლენით იცვლება. მეორე მხრივ, ცხიმის მატება შედარებით ნელი პროცესია და ხშირად მაშინ იჩენს თავს, როცა სტაბილურად ვიღებთ დღიურ ნორმაზე მეტ საკვებს.

განსხვავებულია ამ მასის დაკლების ტემპიც: წყლის მასის შესამცირებლად ხშირად რამდენიმე დღეც საკმარისია. "დიეტის" პირველ დღეებში ხშირად სწორედ წყლის დაკარგვის გამო ვიკლებთ მასას და არა — ცხიმის.

ცხიმის შემთხვევაში ძველ მასაზე დასაბრუნებლად მეტი დრო და ძალისხმევაა საჭირო: 1 კილოგრამის დასაკლებად სტაბილურად იმდენი საკვები უნდა მიიღოთ, რომ ჩვეულებრივ დანახარჯზე 7 700 კალორიით მეტი დაიწვას.

როგორ შევამციროთ შეშუპება?

სხეულიდან ზედმეტი წყლის გამოსადევნად შეგიძლიათ რამდენიმე რჩევა გაითვალისწინოთ:

• მიიღეთ ნაკლები ტკბილეული და ცომეული — მარტივი ნახშირწყლები, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, წყლის შეკავებას ამძაფრებს;
• შეზღუდეთ მარილის მოხმარება — ნატრიუმი ორგანიზმში წყლის შეკავებას უწყობს ხელს;
• მიიღეთ მეტი მაგნიუმი — ეს მინერალი 300-ზე მეტ ისეთ რეაქციაში მონაწილეობს, რომლებიც სხეულის ფუნქციონირებას არეგულირებს, ზოგი კვლევის მიხედვით კი, მას შეშუპების შემცირებაც შეუძლია. მაგნიუმით მდიდარ საკვებს შორისაა კაკალი, მთლიანმარცვლოვანი პროდუქტები და ფოთლოვანი მწვანე ბოსტნეული;
• მიიღეთ მეტი ვიტამინი B6 — ეს ნივთიერება, იგივე პირიდოქსინი, სხეულში არაერთ პროცესს არეგულირებს, მათ შორის სითხის ბალანსსაც. ამ ნივთიერებით მდიდარ საკვებს შორისაა: ბანანი, კარტოფილი, მუხუდო, კაკალი და ტუნა;
• ხშირად მიიღეთ კალიუმით მდიდარი პროდუქტები, როგორიცაა ბანანი, პომიდორი და ავოკადო — ეს ნუტრიენტი ნატრიუმის გავლენას ამცირებს და შარდის გამოყოფას ასტიმულირებს.

გაითვალისწინეთ: ნებისმიერი დანამატის მიღებამდე უმჯობესია, ექიმთან გაიაროთ კონსულტაცია. მათი გამოყენება ყველასთვის შეიძლება არ იყოს მიზანშეწონილი — ეს ადამიანის ჯანმრთელობაზეა დამოკიდებული.

ექიმთან ვიზიტი მნიშვნელოვანია მაშინაც, თუ შეშუპება მუდმივი ან მძაფრია და კვებითი ცვლილებები არ გეხმარებათ.

თუ საკუთარი სხეული და მისი მასა გაღელვებთ, მარტო არ ხართ — მსგავსი განცდები მსოფლიოში უამრავ ადამიანს აქვს. კვლევების მიხედვით, აშშ-ს ზრდასრული მოსახლეობის 51% გრძნობს ზეწოლას, რომ კონკრეტული ტიპის სხეული ჰქონდეს, ბრიტანეთში კი გამოკითხულთა 34% ამბობს, რომ საკუთარი სხეულის მასის გამო დეპრესიული ან მშფოთვარე განწყობა ჰქონია.

საკუთარ სხეულზე დარდი გავრცელებულია და მეტ-ნაკლებად ნორმალიზებულიც. ამის მიუხედავად, განსაკუთრებული ყურადღებაა საჭირო, თუკი ეს ფიქრები ხშირად გაწუხებთ და თქვენი ცხოვრების ხარისხს აუარესებს. მნიშვნელოვანია, კვებით დარღვევებზე ეჭვის შემთხვევაში ფსიქიატრსა და ფსიქოთერაპევტს მალევე მიმართოთ.

სხვა მხრივ, სხეულის მასის სწრაფი ცვლილებები ხშირად ბუნებრივი და დროებითი პროცესის, წყლის შეკავების, შედეგია. რაც არ უნდა ცვლიდეს რიცხვებს სასწორზე, მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს: ცოცხალი ორგანიზმები ვართ და ბუნებრივია, თუ ჩვენი სხეული ცხოვრების სტილისა და გარემო პირობების ცვლილებაზე რეაგირებს. ამით იგი უბრალოდ ადაპტაციას ცდილობს, სასწორი კი ამ პროცესების არცთუ ისე ობიექტური შემფასებელია.