ადამიანი არსებობის მომენტიდან თავის გარემოს ცვლის. ჩვენ ვზემოქმედებთ მინდვრებზე, ვაქციეთ ტყეები ფერმებად და ვამრავლებთ მცენარეებსა თუ ცხოველებს. თუმცა, ადამიანები არ ცვლიან მხოლოდ გარე სამყაროს — ჩვენ ვმუშაობთ შინაგან სამყაროსა და გონებაზე.

ამის გაკეთების ერთ-ერთი გზა არის ჩვენი გონებრივი "პროგრამული უზრუნველყოფის" განახლება — მითებით, რელიგიით, ფილოსოფიით და ფსიქოლოგიით. მეორე არის ჩვენი გონებრივი შესაძლებლობების შეცვლა. აი ამას კი ვაკეთებთ ქიმიით.

დღეს ადამიანები იყენებენ ათასობით ფსიქოაქტიურ ნივთიერებას ჩვენი გამოცდილების შესაცვლელად. ბევრი მომდინარეობს ბუნებიდან — მცენარეებიდან და სოკოებიდან, ზოგს ჩვენ ვაწარმოებთ. ზოგიერთი, როგორიცაა ყავა და ჩაი, ზრდის სიფხიზლეს: სხვები, როგორიცაა ალკოჰოლი და ოპიატები, ამცირებს მას. ფსიქიატრიული მედიკამენტები გავლენას ახდენს განწყობაზე, ხოლო ფსიქოდელიური საშუალებები ცვლის რეალობას. მეტიც, ადამიანები ვიყენებთ ალკოჰოლს თრობისთვის, ხოლო ნარკოტიკულ საშუალებებს რეალობის სხვანაირად აღსაქმელად, მაგრამ საიდან დაიწყო ეს ყველაფერი?

არასიფხიზლე პლეისტოცენში

თუ გავითვალისწინებთ კაცობრიობის ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლისადმი მიდრეკილებას, შეიძლება ჩავთვალოთ, რომ მსგავსი საშუალებები უძველესი, თუნდაც პრეისტორიული ტრადიციაა. ზოგიერთი მკვლევარი ვარაუდობს, რომ პრეისტორიული გამოქვაბულის ნახატები შესრულებულია ადამიანების მიერ, რომლებიც განიცდიდნენ ცნობიერების შეცვლილ მდგომარეობას. ანუ, იყვნენ სხვადასხვა ნივთიერებების ზემოქმედების ქვეშ. ბევრს ისიც მიაჩნია, რომ სწორედ ფსიქოდელიურმა ნივთიერებებმა გამოიწვიეს ადამიანის გონების ევოლუცია. მიუხედავად ამისა, გასაკვირად მცირეა არქეოლოგიური მტკიცებულებები პრეისტორიულ ეპოქაში სხვდასხვა ფსიქოდელიური ნივთიერებების მოხმარების.

აფრიკელი მონადირე-შემგროვებლები: ბუშმენები, პიგმეები და ჰაძები სავარაუდოდ ცხოვრობენ თავიანთი ცხოვრებით ისე, როგორც სხვა წინაპართა კულტურები. ასეთი ადრეული ადამიანების მიერ ნარკოტიკების მოხმარების ყველაზე დამაჯერებელი მტკიცებულება არის პოტენციურად ჰალუცინოგენური მცენარე — კაიშე, რომელსაც იყენებენ ბუშმენი მკურნალები.

მიუხედავად ამისა, ისტორიულად რამდენად იყენებდნენ ბუშმენები ნარკოტიკებს, კამათის საკითხია. სხვა შემთხვევაში, მონადირე-შემგროვებლებში ნარკოტიკების მოხმარების შესახებ მცირე მტკიცებულება არსებობს.

საინტერესო ისაა, რომ აფრიკის მრავალფეროვანი მცენარეებისა და სოკოების მიუხედავად, ადრეული ადამიანები ნარკოტიკებს იშვიათად იყენებდნენ. არის დაშვება, რომ ისინი ამას შესაძლოა რიტუალების დროს ტრანსის გამოწვევის მიზნით შვებოდნენ, მაგრამ ბოლომდე ესეც არ ვიცით. შესაძლოა მათი ცხოვრების წესი ისეთი იყო, რომ ისინი იშვიათად გრძნობდნენ რეალობიდან "გაქცევის" საჭიროებას. კიდევ ერთი ახსნა შეიძლება იყოს ის, რომ ვარჯიში, მზის შუქი, ბუნება, დრო მეგობრებთან და ოჯახთან ერთად ძლიერი ანტიდეპრესანტებია, შესაბამისად რეალობიდან გაქცევა აქ ნაკლებად დაგჭირდებათ. მეტიც, არასიფხიზლე რეალობაში სადაც მუდმივი რისკია შეიძლება ორმაგად საშიში ყოფილიყო. პრეისტორიული ეპოქა ეს ის დროა, სადაც მუდმივად "ავტომობილზე ზიხართ" და საჭიროა იყოთ ყურადღებით, ვინ იცის ბუჩქებში რა ან ვინ იმალება.

აფრიკის გარეთ

100 000 წლის წინ აფრიკიდან მიგრაციის დროს ჩვენმა წინაპრებმა გამოიკვლიეს ახალი მიწები და შეხვდნენ ახალ ნივთიერებებს. ადამიანებმა ხმელთაშუა ზღვაში ოპიუმის ყაყაჩო აღმოაჩინეს, აზიაში კი კანაფი და ჩაი. არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს ოპიუმის მოხმარების მტკიცებულება ევროპაში ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 5700 წელს. კანაფის თესლი გამოჩნდა არქეოლოგიურ გათხრებში ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 8100 წელს აზიაში, ხოლო ძველი ბერძენი ისტორიკოსი ჰეროდოტე იტყობინება, რომ სკვითები სარეველას იყენებდნენ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 450 წელს. რაც შეეხება ჩაის, მას ადუღებდნენ ჩინეთში ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 100 წლისთვის.

როგორც ვიცით, ნეანდერტალელები სპეციალურ ქოთნის მსგავს ფიგურებს მოსაწევად იყენებდნენ. თუმცა, არქეოლოგია ვარაუდობს, რომ ფსიქოაქტიური ნივთიერებების აღმოჩენა და ინტენსიური გამოყენება ძირითადად გვიან მოხდა, ნეოლითური რევოლუციის შემდეგ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 10 000 წელს, როდესაც ჩვენ გამოვიგონეთ მიწათმოქმედება.

ამერიკელი ფსიქონავტები

როდესაც მონადირეებმა 30 000 წლის წინ ბერინგის მიწის ხიდზე გაიარეს ალასკაში და სამხრეთისკენ გაემართნენ, მათ აღმოაჩინეს ქიმიური რქოვანა. აქ მათ აღმოაჩინეს თამბაქო, კოკა და მატე. თუმცა, რატომღაც ძირძველი ამერიკელები განსაკუთრებით მოხიბლული იყვნენ ფსიქოდელიური ნივთიერებებით.

ამერიკული ფსიქოდელიური საშუალებები მოიცავდა პეიოტის კაქტუსს, სან პედროს კაქტუსს, დატურას, სალვიას, ანადენანტერას, აიოვასკას და 20-ზე მეტი სახეობის ფსიქოაქტიურ სოკოს.

ამერიკული ფსიქოდელიური კულტურა უძველესია. ის დათარიღებულია ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 4000 წლით, ხოლო მექსიკური სოკოს ქანდაკებები მიუთითებს ფსილოციბინის გამოყენებაზე ძველი წელთაღრიცხვით 500 წელს. ბოლივიაში ნაპოვნი 1000 წლის წინანდელი ნივთი შეიცავდა კოკაინს, ანადენანტერას და აიოვასკას.

ალკოჰოლის გამოგონება

ამ მხრივ ევოლუციაში უზარმაზარი ნაბიჯი იყო სოფლის მეურნეობის გამოგონება, რადგან მიწათმოქმედებამ შესაძლებელი გახადა სასმელი. მან შექმნა შაქრისა და სახამებლის ჭარბი რაოდენობა, რომელიც ჯადოსნურად გარდაიქმნება ძლიერ ნახარშებად.

ადამიანებმა დამოუკიდებლად ბევრჯერ გამოიგონეს ალკოჰოლი. უძველესი სასმელი თარიღდება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 7000 წლით, ჩინეთში. ღვინის მოდუღება პირველად კავკასიაში ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 6000 წელს მოხდა. შუმერები ლუდს ადუღებდნენ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 3000 წელს. ამერიკაში აცტეკები ამზადებდნენ პულკას იგივე აგავებისგან, რომელსაც დღეს იყენებენ ტეკილასთვის; ინკებმა მოამზადეს ჩიჩა, სიმინდის ლუდი.

მიუხედავად იმისა, რომ ამერიკაში ფსიქოდელიური საშუალებები განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო, ევრაზიული და აფრიკული ცივილიზაციები, როგორც ჩანს, უპირატესობას ანიჭებდნენ ალკოჰოლს. ღვინო მნიშვნელოვანი იყო ძველ ბერძნულ და რომაულ კულტურებში და რჩება ებრაული სედერისა და ქრისტიანული ზიარების რიტუალებში.

ცივილიზაცია და ინტოქსიკაცია

არქეოლოგია ვარაუდობს, რომ ალკოჰოლი და ნარკოტიკები ათასწლეულობით თარიღდება, ადრეული სასოფლო-სამეურნეო საზოგადოებებიდან. თუმცა, მცირე მტკიცებულება არსებობს, რომ ადრეული მონადირე-შემგროვებლები იყენებდნენ მათ. ეს ნიშნავს, რომ მსგავსი კულტურა ასოცირდება დიდ ჯგუფებთან.

შესაძლებელია, რომ დიდი ცივილიზაციები უბრალოდ უბიძგებენ ყველა სახის ინოვაციას: კერამიკაში, ქსოვილებში, ლითონებში და ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებშიც. შესაძლოა, ალკოჰოლმა და ნარკოტიკებმაც ხელი შეუწყო ცივილიზაციის განვითარებას. სასმელს შეუძლია დაეხმაროს ადამიანებს სოციალიზაციაში, შეცვლილი პერსპექტივები ხელს უწყობს შემოქმედებითობას და კოფეინი გვხდის პროდუქტიულს.

არის უფრო ბნელი ვარიანტიც. შესაძლოა, ფსიქოაქტიური ნივთიერების გამოყენება განვითარდა ცივილიზაციის სნეულებათა საპასუხოდ. დიდი საზოგადოებები ქმნიან დიდ პრობლემებს — ომებს, ჩაგვრას, უთანასწორობას, სიმდიდრესა და სიღარიბეს — რის წინააღმდეგაც ინდივიდები შედარებით უძლურნი არიან, შესაბამისად შეიძლება ასეთი რეალობიდან გაქცევა მოგვინდეს. დასაშვებია, რომ როდესაც ადამიანები ვერ ცვლიდნენ თავიან რეალობას, უნდოდათ შეეცვალათ საკუთარი გონება.