კიდევ ერთი წრე

კიდევ ერთი წრე მზის გარშემო და 2025 წელიც მიიწურა. ეს წელი რთული იყო საქართველოსთვის, მაგრამ გამორჩეული იყო კოსმოსური მისიებით, მიღწევებით მედიცინაში, ხელოვნური ინტელექტის განვითარებით, ტექნოლოგების მხრივ და მათ შორის საინტერესო კვლევებით უშუალოდ საქართველოში.

როგორც უკვე მიხვდებოდით, ამ სტატიაში მოგიყვებით იმ მთავარ სამეცნიერო მიღწევებსა თუ აღმოჩენებზე, რომლებითაც 2025 წელი გამორჩეული გამოვიდა.

კოსმოსი

როგორ კარლ სეიგანი იტყოდა, "კოსმოსი ყველაფერია, რაც არის, იყო და იქნება".

ვერა ს.რუბინის ობსერვატორია

2025 წელს 20-წლიანი სამუშაოების შემდეგ, ვერა ს.რუბინის ობსერვატორიის პირველი გადაღებული ფოტოები ვიხილეთ. ობსერვატორია ჩილეში აშენდა და ის უდიდესი ციფრული კამერითაა აღჭურვილი.

რუბინის ტელესკოპის შემუშავების იდეა პირველად 2001 წელს გაჩნდა. ტელესკოპი 10-წლიან კვლევით პროექტ LSST-ს უკვე შეუდგა. მის ფარგლებში ის ცის სამხრეთ ნახევარსფეროს ახლო ულტრაიისფერ, ოპტიკურ და ახლო ინფრაწითელ სპექტრებში დააკვირდება. იგი მთლიან ცას რამდენიმე დღეში ერთხელ გადაიღებს, რათა სამყაროს ცვალებადობა აღბეჭდოს. დედამიწიდან ხილული კოსმოსის თითოეული მონაკვეთი ობსერვატორიის ობიექტივში დაახლოებით 800-ჯერ მოხვდება, კერძოდ კი მათ 2300-მეგაპიქსელიანი კამერა დააფიქსირებს — არსებულთაგან უდიდესი.

ასტრონომები ვარაუდობენ, რომ რუბინი სამყაროს შესახებ ისეთ შეკითხვებზე გასცემს პასუხს, რაზეც ამ მომენტში წარმოდგენაც კი არ გვაქვს.

ნახშირორჟანგი მზის სისტემის მიღმა

ისტორიაში პირველად, ჯეიმს ვების ტელესკოპმა მზის სისტემის მიღმა ნახშირორჟანგი აღმოაჩინა. ამ უმნიშვნელოვანეს სიახლეზე 2025 წლის გაზაფხულზე გავიგეთ. ტელესკოპმა ეს ეგზოპლანეტის ატმოსფეროს შესწავლითა და მისი ვარსკვლავის სინათლეზე დაკვირვებით შეძლო.

საუბარია გაზის გიგანტზე (HR 8799 სისტემაში), რომლის ატმოსფეროშიც ტელესკოპმა ნახშირორჟანგი (СO2) აღმოაჩინა. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ არსებობს მსგავსება ამ სისტემისა და მზის სისტემის ფორმირებას შორის.

ეგზოპლანეტა დედამიწიდან 130 სინათლის წლის მანძილზე მდებარეობს. ის ახალგაზრდა ვარსკვლავის გარშემო ბრუნავს, რომელიც მზეზე 1.5-ჯერ უფრო მასიურია და სულ რაღაც 30 მილიონი წლისაა.

ეს მიღწევა უმნიშვნელოვანესია, რადგან ამით შეგვიძლია გავიგოთ, თუ როგორ ჩამოყალიბდა ჩვენი მზის სისტემა.

ჟანგბადი შორეულ გალაქტიკაში

როგორი იყო სამყარო დიდი აფეთქებიდან 300 მილიონი წლის წინ? ამის შესახებ ინფორმაციას შორეული გალაქტიკა გვაწვდის, რომელსაც JADES-GS-z14-0 ეწოდება. მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ის ჟანგბადით მდიდარია, რაც მათთვის მოულოდნელი იყო.

აქამდე წყალბადსა და ჰელიუმზე მძიმე ელემენტების უხვად წარმოქმნის პერიოდად უფრო გვიანდელი პერიოდი მიიჩნეოდა. ახალი მიგნება მიანიშნებს, რომ ახალგაზრდა კოსმოსი იმაზე სწრაფად განვითარდა, ვიდრე წარმოგვედგინა. ეს კიდევ ერთი დასტურია იმისა, რომ გალაქტიკების ფორმირების პროცესი ისეთი ნელი არაა, როგორსაც ვვარაუდობდით.

13.4 მილიარდი სინათლის წლის დისტანციის მიუხედავად, ის იმდენად დიდი და კაშკაშაა, რომ ჯეიმს ვების კოსმოსურმა ტელესკოპმა მარტივად დააფიქსირა. სამყაროს განვითარების ამ ეტაპზე მსგავსი გალაქტიკის არსებობა ძნელი ასახსნელია, რადგან ამჟამინდელი თეორიების მიხედვით, ასეთი გიგანტური სტრუქტურის ჩამოყალიბებას დიდი დრო სჭირდება. ეს ვრცელდება წყალბადსა და ჰელიუმზე მძიმე ელემენტებზეც.

ეს გალაქტიკების ევოლუციის სულ სხვაგვარად გააზრებას მოითხოვს და 2025 წლის მნიშვნელოვან აღმოჩენებში ნამდვილად შესაყვანია.

ყველაზე შორეული გალაქტიკა

იმ მომენტში, როდესაც ზედა აღმოჩენა გაკეთდა, JADES-GS-z14-0 ყველაზე შორეულ გალაქტიკად ითვლებოდა. ეს ყველაფერი მაისში შეიცვალა, როდესაც ვების ტელესკოპმა ცნობილთა შორის ყველაზე შორეული გალაქტიკა აღმოაჩინა.

ამ აღმოჩენით სამყაროს პირველი გალაქტიკების დროითი ჰორიზონტი სულ უფრო უკან იხევს. ეს ადრეული გალაქტიკა MoM-z14-ის სახელითაა ცნობილი, რომელშიც z14 სწორედ მის წითელ წანაცვლებას შეესაბამება. ობიექტი 280 მილიონი წლის კოსმოსში უკვე არსებობდა, რაც ნიშნავს, რომ ის 13.5 მილიარდი წლის წინანდელია.

უძველესი შავი ხვრელი

2025 წელი უძველესი შავი ხვრელის აღმოჩენითაც გამოირჩა. ასტრონომებმა სამყაროს ყველაზე ადრეული შავი ხვრელი გამოავლინეს, რომელიც გალაქტიკა CAPERS-LRD-z9-ში მდებარეობს. ის დიდი აფეთქებიდან 500 მილიონ წელში უკვე არსებობდა, ანუ ამ სახით ვუმზერთ კოსმოსურ ობიექტს, რომლის ასაკიც 13.3 მილიარდი წელია. ეს კოსმოსის ევოლუციის შესწავლის უნიკალურ შესაძლებლობას გვაძლევს.

შესაძლოა, ეს მიუთითებდეს, რომ ადრეული შავი ხვრელები მასას უფრო სწრაფად იმატებდა ან თავიდანვე იმაზე დიდი იყო, ვიდრე ასტრონომიული მოდელები პროგნოზირებს.

აღმოჩენები მარსზე

2025 წელს საინტერესო აღმოჩენები გაკეთდა მარსზეც.

მაგალითად, მაისში წითელი პლანეტის სიღრმეში თხევადი წყლის კვალს მიაგნეს. NASA-ს მეცნიერებმა შენიშნეს, რომ 5.4-დან 8 კილომეტრამდე სიღრმეში სეისმური ტალღების მოძრაობა ნელდება. ეს იქ თხევადი წყლის რეზერვუარის არსებობით უნდა ყოფილიყო გამოწვეული.

ჩვენ აქამდეც ვიცოდით, რომ 4.1-3 მილიარდი წლის წინ მარსზე ტბები არსებობდა, ასევე მდინარეები მიედინებოდა და ხეობებს ქმნიდა. მაგნიტური ველისა და ატმოსფეროს დაკარგვამ წყლის კოსმოსში გაჟონვა განაპირობა, ნაწილი პოლარულ რეგიონებში ყინულის სახით შემორჩა, ნაწილი კი მინერალებში მოექცა.

და, აი, ახლა მკვლევრებმა დაადგინეს, რომ პლანეტის ქერქში სითხის ის ოდენობაა, რომელიც მარსს 520-780 მეტრი სიღრმის ოკეანით დაფარავდა. ეს შეესაბამება წყლის იმ ნაწილს, რომლის გაქრობაც მხოლოდ აორთქლებით, გაყინვითა და მინერალებში მოქცევით ვერ აიხსნებოდა. მეტიც, 2025 წელს მეცნიერებმა მარსზე პლაჟებს კვალსაც კი მიაგნეს.

არანაკლებ საინტერესო სიახლე შევიტყვეთ 26 მარტს — Curiosity-მ, თვითმავალმა აპარატმა, მარსზე ყველაზე დიდი ორგანული მოლეკულები აღმოაჩინა, რაც კი ამ პლანეტაზე ოდესმე დაფიქსირებულა. მარსმავალმა მათ გეილის კრატერში, კამბერლენდის არგილიტში (იგივე თიხის ქვა), მიაკვლია. ეს არგილიტი 3.7 მილიარდი წლისაა.

მიგნება მიგვანიშნებს, რომ, თუკი უძველეს დროში მარსზე სიცოცხლე მართლაც არსებობდა, მისი კვალი შეიძლება მთელი ამ დროის განმავლობაში შენარჩუნებულიყო. ამ ტიპის ორგანული მოლეკულები მარსზე აქამდე არასოდეს აღმოუჩენიათ და ეს მიგნება ცალსახად ძალიან მნიშვნელოვანია.

და ალბათ, რაც ყველაზე საინტერესოა, სექტემბერში NASA-ში განაცხადეს, რომ მარსზე სიცოცხლის შესაძლო კვალი აღმოაჩინეს. მათი თქმით, ეზეროს კრატერში მოპოვებული ნიმუში პოტენციურ ბიოლოგიურ კვალს შეიცავს, ანუ, შესაძლოა, ცოცხალი ორგანიზმების მიერ იყოს წარმოქმნილი.

ნიმუში მარსმავალმა Perseverance-მა შეისწავლა, როცა წითელ პლანეტაზე ძველად არსებული მდინარის ფსკერს იკვლევდა. აპარატმა იქ ლამი დააფიქსირა, რომელიც დედამიწაზე მიკრობული სიცოცხლის ნიშნების შემოსანახად იდეალურია. ისინი მდიდარია ორგანული ნახშირბადით, გოგირდით, ჟანგითა და ფოსფორითაც.

საინტერესო ისაა, რომ ეს მინერალები სხვაგვარადაც შეიძლება წარმოიქმნას, მაგრამ ნიმუშში ალტერნატიული ახსნისთვის საჭირო მტკიცებულებებს ვერ მიაგნეს. აღსანიშნავია, რომ ეს გეოლოგიური ფორმაცია საკმაოდ ადრინდელია, ანუ, შესაძლოა, მარსზე სიცოცხლე იმაზე დიდხანს არსებობდა, ვიდრე აქამდე მიიჩნეოდა.

მედიცინა

კოსმოსიდან დედამიწაზე დავეშვათ და განვიხილოთ ის საკითხები, რაც ჩვენი ჯანმრთელობისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია — 2025 წლის მთავარი მიღწევები მედიცინაში.

გული

ყოველწლიურად 18 მილიონზე მეტი ადამიანი იღუპება გულთან დაკავშირებული პრობლემების გამო. ამიტომ, როდესაც საქმე ეხება მედიცინას, გადავწყვიტე სწორედ ამ საკითხით დამეწყო.

აპრილში შევიტყვეთ, რომ მეცნიერებმა ყველაზე პატარა ელექტროკარდიოსტიმულატორი, იგივე "პეისმეიკერი", შექმნეს. ის ბრინჯის მარცვალზე მცირე ზომისაა და შეიძლება, ორგანიზმში ინიექციის გზით მოთავსდეს. მოწყობილობა სინათლით კონტროლდება.

ახლად შექმნილი სტიმულატორი უკაბელოა. მისი სისქე სულ ერთი მილიმეტრია, ხოლო სიგრძე — 3.5 მილიმეტრი. ეს მას საშუალებას აძლევს, შპრიცის წვერს მარტივად მოერგოს. გარდა ამისა, მოწყობილობა ისეა შექმნილი, რომ როცა საჭიროება აღარ იქნება, თავისით დაიშალოს. შესაბამისად, პაციენტები დამატებითი ქირურგიული ჩარევისგან თავისუფლდებიან. ეს ცვლილება კარდიოსტიმულაციისა და ბიოელექტრული მედიცინის სფეროში ახალ შესაძლებლობებს აჩენს.

როდესაც საქმე ეხება გულს, აქ ხშირად რთული და ზუსტი ოპერაციებია საჭირო — სასწორის მეორე მხარეს ადამიანის სიცოცხლეა. 2025 წლის ზაფხულში შევიტყვეთ, რომ ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ისტორიაში პირველად, ქირურგებმა გულის გადანერგვის ოპერაცია სრულად რობოტის გამოყენებით ჩაატარეს. მათ ადამიანის დაზიანებული გული გულმკერდის გაუხსნელად და მკერდის ძვლის დაუზიანებლად შეცვალეს.

რადგან მკერდის ძვალი არ გაუკვეთიათ, პაციენტს სისხლის გადასხმა აღარ დაჭირდა; შედეგად ანტისხეულების განვითარების რისკი შემცირდა, რომლებიც ახალი გულის უარყოფას შეუწყობდა ხელს. ეს მიდგომა ქირურგიაში რევოლუციური ნაბიჯია, რადგან რობოტულ სიზუსტეს მედიცინაში ერთ-ერთ ყველაზე რთულ პროცედურასთან აერთიანებს.

ორგანოთა გადანერგვა

ასევე საგანგაშოა სტატისტიკა, რის მიხედვითაც, ყოველწლიურად ასობით ათასი ადამიანი კვდება ორგანოთა გადანერგვის მოლოდინში. ამიტომ, მნიშვნელოვანია, რომ მეცნიერებმა შექმნეს უნივერსალური თირკმელი, რომელიც სისხლის ყველა ჯგუფთან თავსებადია.

დღეს I ჯგუფის სისხლის (O ტიპის) მქონე ადამიანები, რომლებსაც თირკმლის გადანერგვა ესაჭიროებათ, ამავე სისხლის მქონე დონორებს უნდა დაელოდნენ. სტატისტიკა საკმაოდ მძიმეა: მხოლოდ აშშ-ში ყოველდღე თირკმლის მომლოდინე 11 ადამიანი კვდება და მათი უმეტესობა I ტიპის თირკმელს ელოდება.

ახალ თირკმელს აქვს პოტენციალი იყოს თავსებადი სისხლის ყველა ჯგუფთან. ამას შეუძლია შეამციროს ლოდინის პერიოდი და გადაარჩინოს მრავალი სიცოცხლე.

ამავე წელს ისტორიაში პირველად, ადამიანს შარდის ბუშტი წარმატებით გადაუნერგეს. შარდის ბუშტის მიმღები პირველი პაციენტი ოსკარ ლარაინზარია, რომელმაც სიმსივნის მოცილების შედეგად შარდის ბუშტის უმეტესი ნაწილი და ორივე თირკმელი დაკარგა. ის შვიდი წლის განმავლობაში ჰემოდიალიზზე იმყოფებოდა და ტრანსპლანტაციისთვის იდეალური კანდიდატი იყო.

ოპერაციისას ლარაინზარს შარდის ბუშტთან ერთად ახალი თირკმელიც გადაუნერგეს. ორგანოები ერთმანეთთან დააკავშირეს იმ იმედით, რომ მათი ერთობლივად ფუნქციონირება გახდებოდა შესაძლებელი. პროცედურამ დაახლოებით რვა საათს გასტანა. გადანერგილმა თირკმელმა დიდი მოცულობით შარდის წარმოქმნა მალევე დაიწყო.

შარდის ბუშტის ტრანსპლანტაცია უკიდურესად კომპლექსური პროცედურაა, რასაც მენჯის ღრუს სისხლძარღვთა ანატომია კიდევ უფრო ართულებს. სწორედ ამიტომ, ამ ტიპის ქირურგიულ მიღწევას კაცობრიობა ათწლეულების განმავლობაში ელოდა.

საინტერესო შემთხვევა დაფიქსირდა აშშ-ში, სადაც დიუკის უნივერსიტეტის ქირურგებმა საოპერაციო მაგიდაზევე აამუშავეს გული, რომელიც ხუთ წუთზე მეტხანს იყო გაჩერებული. ორგანო ტრანსპლანტაციისთვის იყო განკუთვნილი. ამუშავების შემდგომ იგი სამი თვის ჩვილს გადაუნერგეს და მისი სიცოცხლე გადაარჩინეს.

სპერმის წარმომქმნელი ღეროვანი უჯრედების გადანერგვა

წელს ისტორიაში პირველად, კაცს სპერმის წარმომქმნელი ღეროვანი უჯრედები გადაუნერგეს. ღეროვანი უჯრედების შესანახად ექიმები მათ სპეციალური ნემსით სათესლე ტუბულებიდან იღებენ და ყინავენ. შემდეგ ისინი იმავე ულტრაბგერითი მეთოდით ისევ უკან გადააქვთ, რათა მომწიფდეს და სპერმის ფორმირებას შეუწყოს ხელი. ეს მეთოდი აქამდე თაგვებსა და მაიმუნებში წარმატებით გამოცადეს, ახლა კი ჯერი ადამიანებზეც მიდგა.

პაციენტი 25 წლამდე ასაკის კაცი იყო, რომელსაც თავისივე ღეროვანი უჯრედები გადაუნერგეს. მას ბავშვობაში ძვლის სიმსივნე ჰქონდა, ამიტომ ქიმიოთერაპიის დაწყებამდე ამ უჯრედების შენახვის გადაწყვეტილება მიიღო.

მეცნიერები ამბობენ, რომ თუ ამგვარი თერაპია უსაფრთხო და ეფექტიანი აღმოჩნდება, ის კაცებისთვის ფერტილურობის აღდგენის რევოლუციური გზა გახდება.

ალცჰაიმერის წინააღმდეგ

ალცჰაიმერთან ბრძოლა 2025 წელსაც გაგრძელდა. მარტში შევიტყვეთ, რომ მეცნიერებმა ალცჰაიმერთან დაკავშირებული 16 ახალი გენი აღმოაჩინეს. მათი აღმოჩენები ხელს უწყობს ალცჰაიმერის კვლევის გაფართოებას იმ ჯგუფებში, რომლებიც აქამდე ნაკლებად იყვნენ წარმოდგენილნი.

ამავე თვეში მეცნიერებმა ტვინში აქამდე უცნობი უჯრედები აღმოაჩინეს. დადგინდა, რომ ეს უჯრედები მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ობიექტების აღქმასა და დამახსოვრებაში. მკვლევრებს მიაჩნიათ, რომ ამ უჯრედების უკეთ შესწავლა ალცჰაიმერის დაავადებაზე ახალ საიდუმლოებებს გაგვიმხელს.

ალცჰაიმერის კვლევებში აქტიურად იყენებდნენ ხელოვნურ ინტელექტსაც. ამ კვლევების ხარჯზე მეცნიერებს სურდათ გაერჩიათ ერთმანეთისგან ის ცვლილებები, რომლებიც დაავადებას მოჰყვება, და ის ცვლილებები, რომლებიც თავად იწვევს მას.

კიბოსთან ბრძოლა

წინ წავიწიეთ კიბოსთან ბრძოლაშიც. ჯერ კიდევ წლის დასაწყისში შევიტყვეთ, რომ ძუძუს კიბოს საცდელმა პრეპარატმა თაგვებში სიმსივნე მხოლოდ ერთი დოზით გაანადგურა. თაგვებზე ჩატარებული კვლევის დროს, ER+ ძუძუს კიბოს სამი განსხვავებული მოდელის საფუძველზე, ErSO-TFPy-ს ერთჯერადი დოზა საკმარისი აღმოჩნდა, რომ სიმსივნეები სრულად ან თითქმის სრულად გამქრალიყო. უფრო მეტიც, პრეპარატმა მინიმალური გვერდითი ეფექტი აჩვენა არა მხოლოდ თაგვებში, არამედ ვირთხებსა და ძაღლებშიც.

ასევე ძალიან საყურადღებო და მნიშვნელოვან ოპერაციაზე შევიტყვეთ 2025 წელს. ისტორიაში პირველად, ექიმებმა პაციენტს ხერხემლის სიმსივნე თვალის გავლით ამოკვეთეს. ოპერაციამ 19 საათს გასტანა და, ქირურგების თქმით, ის განსაკუთრებულ სიზუსტეს მოითხოვდა. თვალის ბუდეში შეღწევის შემდეგ მათ თვალის კაკალი და მის მიმდებარედ არსებული ქსოვილები სულ რამდენიმე მილიმეტრით გადაწიეს და ორგანოს დაზიანების თავიდან ასაცილებლად რქოვანას სპეციალური დამცავი გამოიყენეს.

აქტიურად მუშავდებოდა კიბოს ვაქცინაც. მაგალითად, კიბოს ახლად შემუშავებულმა ერთ-ერთმა ვაქცინამ თაგვებში სხვადასხვა სახის სიმსივნე შეაჩერა.

ლაბორატორიული კბილი

შესაძლოა, მომავალში კბილები ლაბორატორიულ პირობებში გავზარდოთ — ეს ყველაფერი ჩვენივე უჯრედების გამოყენებით.

ლონდონის კინგს კოლეჯის მეცნიერებმა ლაბორატორიაში კბილების გაზრდის ინოვაციურ გზას მიაგნეს, რაც სტომატოლოგიაში გარღვევად შეგვიძლია მივიჩნიოთ.

მკვლევრებმა სპეციალური მასალა შეიმუშავეს, რომელიც უჯრედებს ერთმანეთთან კომუნიკაციის საშუალებას აძლევს. ამით ერთი უჯრედი მეორეს კბილის უჯრედად გარდაქმნის სიგნალს უგზავნის. ბიოინჟინერიით შექმნილმა კბილებმა შეიძლება ჩაანაცვლოს ბჟენები და იმპლანტები, რაც დღევანდელი სტომატოლოგიური პროცედურის უფრო ბუნებრივი და გამძლე ალტერნატივა იქნება.

პერსონალიზებული გენმოდიფიცირება

კეიჯეის (პაციენტს) დაბადებიდან მალევე CPS1 დეფიციტი აღმოაჩნდა, იგივე კარბამოილის ფოსფატის სინთეტაზ I-ის უკმარისობა. ის იმ გენის მუტაციას იწვევს, რომელიც ღვიძლის ფუნქციონირებისთვის მნიშვნელოვან ფერმენტს წარმოქმნის. შედეგად, მეტაბოლური პროცესებისას გამოყოფილი ტოქსიკური ნარჩენები ვეღარ ნადგურდება.

ექიმებმა სპეციალურად ამ პაციენტისთვის ინფუზია შექმნეს. როცა ის ღვიძლში მოხვდა, მასში არსებულმა "მოლეკულურმა მაკრატელმა" უჯრედებში შეაღწია და ბავშვის მუტირებული გენის რედაქტირება დაიწყო. როგორც სპეციალისტები ამბობენ, შედეგები გენეტიკური დაავადებების მქონე სხვა პაციენტებისთვის იმედის მომცემია. ბიჭს ახლა ცილებით მდიდარი საკვების მიღება უკვე შეუძლია და ბევრად ნაკლებ მედიკამენტს საჭიროებს.

პირველი ბავშვი, რომელიც უმეტესად რობოტმა "ჩასახა"

ინვიტრო განაყოფიერების (IVF) შედეგად, რომელიც თითქმის სრულად რობოტმა შეასრულა, პირველი ბავშვი დაიბადა.

ახალი მოწყობილობა ხელოვნური განაყოფიერების 23 ძირითად ნაბიჯს ავტომატურად ასრულებს. თითოეული მოქმედების დასაწყებად ადამიანს მხოლოდ ღილაკზე თითის დაჭერა სჭირდება, პარალელურად კი პროცესს იგი ეკრანზე აკვირდება პირდაპირ რეჟიმში.

ხელოვნური განაყოფიერებისას სიზუსტე ძალიან მნიშვნელოვანია, ხოლო პროცესში ავტომატური მოწყობილობის გამოყენება შეცდომების დაშვების რისკს ამცირებს. მსგავსი მეთოდით ბავშვი აქამდეც დაბადებულა, თუმცა ახალი სისტემა ექიმის ჩართულობას ყველაზე ნაკლებად მოითხოვს.

სიცოცხლის გახანგრძლივება

ბევრი მეცნიერი დღეს დაბერებას როგორც დაავადებას ისე აღიქვამს. შესაბამისად, ცდილობენ შეიმუშაონ ისეთი პრეპარატები, რომლებიც სიცოცხლეს გაგვიხანგრძლივებს.

სიცოცხლის 30%-ით გახანგრძლივება

ევროპელმა მეცნიერებმა დაბერების საწინააღმდეგო პრეპარატი თაგვებზე გამოცადეს და აღმოაჩინეს, რომ ამან მათი სიცოცხლის ხანგრძლივობა დაახლოებით 30%-ით გაზარდა. ასევე, მღრღნელები ჯანმრთელ მდგომარეობაში უფრო დიდხანს იყვნენ, მათში ქრონიკული ანთება შემცირდა და სიმსივნის ჩამოყალიბებაც გადავადდა.

ასეთმა მკურნალობამ თაგვებში ღვიძლისა და ელენთის სიმსივნეების ზრდა შეაყოვნა. ტვინში, თირკმელებში, ელენთასა და კუნთებში ამან ასაკთან დაკავშირებული ანთებითი პროცესებიც შეამსუბუქა. დიდ ასაკში ცხოველები უფრო აქტიურები გახდნენ, ვიდრე კონტროლ ჯგუფის წარმომადგენლები. ასევე, მათ სხეულის მასაც ნაკლები ჰქონდათ და გულის ფუნქციაც ჩვეულებრივზე ნელა უუარესდებოდათ.

სიცოცხლის გასახანგრძლივებელი საუკეთესო პრეპარატები

არსებობს ისეთი ნაერთები, რომლებსაც ბიოლოგიურად დიეტის ეფექტი აქვს. ასეთ მედიკამენტებს შორის ყველაზე პოპულარული რაპამიცინი და მეტფორმინია. ახალი კვლევით მეცნიერებმა აჩვენეს, რომ რაპამიცინი თითქმის ისეთივე წარმატებით ახანგრძლივებს სიცოცხლეს, როგორც ნაკლები ჭამა.

მთლიანობაში აღმოჩნდა, რომ ყველა ცხოველში სიცოცხლის გახანგრძლივების საუკეთესო გზა ნაკლები ჭამაა, შემდეგ არის რაპამიცინი. არის კიდევ ერთი კანდიდატი, მეტფორმინი, რომელზეც კვლევები შემდგომში ჩატარდება.

ტვინი

წელს ვერ შევაჯამებდით ისე, ცენტრალური ნერვული სისტემის მთავრი ორგანო და მისი კვლევები რომ არ გამოგვეყო.

ტვინის აქტივობის სრული რუკა

2025 წელს მეცნიერებმა ტვინის აქტივობის სრული რუკა შეადგინეს. ნეირომეცნიერების მიერ ჩატარებულმა ახალმა კვლევამ პირველად მოგვცა საშუალება, გაგვერკვია, თუ როგორ გამოიყურება გადაწყვეტილების მიღების პროცესი ტვინში.

ახალმა რუკამ უპრეცედენტო სიზუსტით გამოავლინა ტვინის აქტივობა. მეცნიერებმა შეძლეს ნახევარ მილიონზე მეტი ნეირონის ჩაწერა, რომლებიც ტვინის 279 უბანს მოიცავს. მთლიანობაში, ეს შეადგენს თაგვების ტვინის მოცულობის 95%-ს. ეს აღმოჩენა ფსიქიკურ დაავადებებში უკეთ გასარკვევად ძალიან მნიშვნელოვანია.

ღეროვანი უჯრედებით აღდგენა

ამავე წელს შევიტყვეთ, რომ ღეროვანი უჯრედებით ინსულტის შედეგად დაზიანებული ტვინი აღადგინეს.

მკვლევრებმა ინსულტის შედეგად დაზიანებული ტვინის მქონე თაგვებს ადამიანის ღეროვანი უჯრედები შეუყვანეს. შედეგად, შეყვანილ უჯრედების უმეტესობა ადგილზე დარჩა და განვითარდა სრულად ფუნქციონირებადი ნეირონების თვისებები. მკვლევრებს იმედი აქვთ, რომ ღეროვანი უჯრედების თერაპიას გამოიყენებენ ისეთი დაზიანებების აღსადგენად, რომლებიც ამჟამად გამოუსწორებელია.

ხელოვნური ნეირონები და ტვინის ნამდვილი უჯრედები

ისტორიაში პირველად, ხელოვნური ნეირონისა და ტვინის ნამდვილი უჯრედის კომუნიკაცია შედგა. მასაჩუსეტსის უნივერსიტეტში მომუშავე მეცნიერებმა განსაკუთრებული ხელოვნური ნეირონი შექმნეს — მან ბიოლოგიურ ნეირონთან პირდაპირი კომუნიკაციის დამყარება შეძლო, რაც აქამდე არასდროს მომხდარა. მათ შორის ელექტრული ინფორმაციის მიმოცვლა ისე შედგა, როგორც ბუნებრივად ხდება ხოლმე, იმავე ძაბვისა და ენერგიის გამოყენებით.

ახალი ტიპის ხელოვნური ნეირონი რეალურთან ყველაზე მიახლოებულია, რადგან ის სხვებზე 10-ჯერ ნაკლებ ძაბვასა და 100-ჯერ ნაკლებ ენერგიას საჭიროებს.

ბიოლოგიური კომპიუტერი

ავსტრალიურმა სტარტაპმა "მსოფლიოში პირველი ბიოლოგიური კომპიუტერი" შექმნა. ფეხსაცმლის ყუთის ზომის მოწყობილობა (CL1) კლასიკური კომპიუტერისგან იმით განსხვავდება, რომ ის ოპერირებისთვის ადამიანის ტვინის უჯრედებს იყენებს.

კომპანიაში ირწმუნებიან, რომ კოდის "განთავსება" პირდაპირ ნეირონებზე იქნება შესაძლებელი. ახალ მიდგომას შეიძლება ბევრი უპირატესობა ჰქონდეს. მაგალითად, ნეირონები ფუნქციონირებისთვის მხოლოდ რამდენიმე ვატის სიმძლავრეს საჭიროებს, განსხვავებით თანამედროვე AI ჩიპებისგან, რომლებსაც ბევრად მეტი ენერგია სჭირდება.

იმპლანტები

იმპლანტებს ძალიან ბევრი რამის შეცვლა შეუძლია და ამ მხრივ 2025 წელიც გამორჩეული იყო.

Neuralink

ტვინის იმპლანტებზე ალბათ პირველი კომპნია Neuralink გვახსენდება. 2025 წლის დასაწყისში შევიტყვეთ, რომ ილონ მასკის კომპანიას მესამე პაციენტი ჰყავს. უკვე გაზაფხულზე კი გავრცელდა ინფორმაცია, რომ Neuralink-ის მესამე პაციენტმა ტვინის იმპლანტის გამოყენებით ვიდეო შექმნა და ის YouTube-ზე ატვირთა.

სრულად პარალიზებულმა კაცმა ვიდეოში ახსნა, რომ ტვინისა და კომპიუტერის ინტერფეისი (BCI) მას საშუალებას აძლევს, სიგნალების გამოყენებით მაუსი აკონტროლოს. მისი თქმით, ეს პირველი ვიდეოა, რომელიც Neuralink-ის ან ნებისმიერი BCI-ის გამოყენებით დაამონტაჟა.

ამ ეტაპზე Neuralink-ს 11-ზე მეტი პაციენტი ჰყავს და ისინი ტექნოლოგიებს ფიქრით აკონტროლოებენ.

ფიქრი მეტყველებად

ამ მხრივ არც Neuralink-ის კონკურენტები პასიურობენ. წელს შევიტყვეთ, რომ ქალს ტვინში იმპლანტი ჩაუსვეს, რომელმაც მისი ფიქრები მეტყველებად რეალურ დროში გარდაქმნა.

მკვლევრებმა ქალის ტვინის აქტივობა 80-მილიწამიან ინკრემენტებად გააანალიზეს და მისი ხმის სინთეზირებულ ვერსიად თარგმნეს. ამერიკელი მეცნიერების ამ ინოვაციურმა მიდგომამ აღმოფხვრა შეფერხება, რომელმაც ამ ტექნოლოგიის წინა ვერსიებს განვითარებაში ხელი შეუშალა.

იმ ინდივიდებისთვის, რომელთა მეტყველების უნარიც ნეირობიოლოგიური მიზეზებითაა დაზიანებული, ტვინის მსგავსი იმპლანტი ცხოვრების თავიდან დაწყების საუკეთესო გზაა. სისტემამ წუთში საშუალოდ იმაზე თითქმის ორჯერ მეტი სიტყვა თარგმნა, ვიდრე წინა მეთოდების შემთხვევაში.

სხვისი კიდურების კონტროლი

ტვინის იმპლანტმა პარალიზებულ პაციენტს სხვა ადამიანის კიდურების გაკონტროლების საშუალება მისცა. ახლა მას შეუძლია სხვა ადამიანის ხელები იგრძნოს და მეტიც, მათი გამოყენებით ნივთები გადააადგილოს.

კვლევის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტი იყო ქალი, რომელიც ტომასის ავატარის როლს ასრულებდა. ის ტომასთან ელექტროდებითა და შესაბამისი სენსორებით იყო დაკავშირებული. ექსპერიმენტებში, სადაც ორივე თვალდახუჭული იყო, ტომასმა წარმატებით შეძლო ქალის ხელების გაკონტროლება. მან არა მხოლოდ იგრძნო ქალის ხელები, მათი გამოყენებით საგნებიც გადააადგილა.

შედეგად ქალმა წყლის ბოთლის აღება და მისგან წყლის დასხმა შეძლო. მკვლევრებს მიაჩნიათ, რომ ეს კვლევა ზურგის ტვინის ტრავმის მქონე პაციენტებს აუცილებლად გამოადგებათ.

ჩიპების ჩანერგვა

ერთ-ერთი მთავარი საკითხი, რაც ტვინის იმპლანტებს დანერგვაში ხელს უშლის, ეს მათი ტვინში მოთავსების პრობლემურობაა. ტვინის იმპლანტანტის ოპერაციები ძალიან სარისკო და ძვირია — და, აი, ამ პრობლემის მოსაგვაებლად შექმნეს ჩიპები, რომლებიც ტვინში თავისით ინერგება.

შესაძლოა, მალე ნეიროქირურგიის ჩანაცვლება მკურნალობის ახალი მეთოდით გახდეს შესაძლებელი. ამისთვის, უბრალოდ, მკლავში გაკეთებული ერთი პატარა ინიექციაა საჭირო. მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის (MIT) მკვლევრებმა იპოვეს გზა, რომლითაც შეიძლება ეს ყველაფერი რეალობად იქცეს.

მათ მიკროსკოპული ბიოელექტრონული მოწყობილობა შექმნეს. ის სისხლში შეჰყავთ, საიდანაც ტვინში თავისით ინერგება ისე, რომ ქირურგიული ჩარევა აუცილებელი აღარაა. ამის შემდეგ ეს მოწყობილობა ენერგიით უსადენოდ მარაგდება, რითაც იგი ნეირონების ელექტროსტიმულაციას ახერხებს. ამას ისეთი დაავადებების მკურნალობის პოტენციალი აქვს, როგორებიც ალცჰაიმერი, სკლეროზი ან ტვინის სიმსივნეა.

მეცნიერები ახალი თაობის იმპლანტანტების განვითარებაზეც მუშაობენ, რომლებსაც ჩაშენებული სენსორები, უკუკავშირის სისტემები და სინთეზური ელექტრონული ნეირონები ექნება. ამ მხრივ სიახლეებს შემდგომ წლებში შევიტყობთ.

კვანტური კომპიუტერები

ბევრს მიაჩნია, რომ კომპიუტერების მომავალი კვანტურია. ამ მხრივ 2025 წელი დატვირთული იყო.

კვანტური ტელეპორტაცია

კვანტური ტელეპორტაციის გამოყენების შედეგად რამდენიმე კომპიუტერს შორის კვანტური პროცესორის ძირითადი კომპონენტები წარმატებით განაწილდა. ეს ამტკიცებს, რომ კვანტური მოდულების განაწილება მათი მუშაობის ეფექტიანობის შემცირების გარეშეა შესაძლებელი.

ოქსფორდის უნივერსიტეტის ლაბორატორიაში ეს გადაცემა მხოლოდ ორ მეტრზე განხორციელდა. ამის მიუხედავად, ის საკმარისი აღმოჩნდა იმის დასამტკიცებლად, რომ კვანტური ტექნოლოგიის მასშტაბირება კვანტური მდგომარეობების ქსელთაშორისი გადატანითაა შესაძლებელი.

ჰიბრიდული კვანტური კომპიუტერი

იაპონიაში პირველი ჰიბრიდული კვანტური კომპიუტერი გააქტიურეს.

20 კუბიტიანი კვანტური კომპიუტერი (Reimei) ინტეგრირებულია Fugaku-ში. Fugaku მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე სწრაფი (მეექვსე) სუპერკომპიუტერია. ჰიბრიდული სისტემა ისეთი დავალებების გადასაჭრელად იმუშავებს, რომლებსაც კლასიკური სუპერკომპიუტერები ვერ უმკლავდება.

კომპიუტერი ტოკიოსთან ახლოს, რიკენის სამეცნიერო ინსტიტუტში იქნება და მას ძირითადად ფიზიკასა და ქიმიასთან დაკავშირებული კვლევებისთვის გამოიყენებენ.

ყველაზე მეტი კუბიტი

კალიფორნიის ტექნოლოგიურ ინსტიტუტში მომუშავე მეცნიერებმა ლაზერულ სისტემაში მოქცეული ცეზიუმის ატომების მეშვეობით რეკორდული 6100 კუბიტის მქონე კვანტური პროცესორი შექმნეს. აქამდე მათი მაქსიმალური რაოდენობა მხოლოდ ათასს აღემატებოდა, რაც მიანიშნებს, რომ უკანასკნელი მიღწევა წინ გადადგმული დიდი ნაბიჯია.

ეს მიღწევა არა ერთი კონკრეტული გარღვევის, არამედ სხვადასხვა კომპონენტის განვითარების შედეგია. მათ შორისაა ე.წ. ოპტიკური პინცეტები (რითაც ატომებს აკავებენ) და ძალიან დაბალი წნევის მქონე ვაკუუმ კამერები. ასევე, სერიოზული პრობლემა იყო კვანტური სისტემების სტაბილურობა.

ამ დაბრკოლებების გადალახვამ 6100 კუბიტს სუპერპოზიცია 13 წამით შეუნარჩუნა, რაც წინა მაჩვენებლებს თითქმის 10-ჯერ აღემატება. აღსანიშნავია ისიც, რომ ცალკეული კუბიტის გაკონტროლება 99.98%-იანი სიზუსტით იყო შესაძლებელი, რაც ასეთი კვანტური ტექნოლოგიის პროგრამირებისთვის მნიშვნელოვანია.

კვანტური კომპიუტერი კოსმოსში

კიდევ ერთი ისტორიული მომენტი დაფიქსირდა 2025 წლის ზაფხულში. მკვლევრებმა კოსმოსში პირველი კვანტური კომპიუტერი გაგზავნეს.

ის 23 ივნისს ორბიტაზე SpaceX-ის რაკეტა Falcon 9-მ გაიტანა, რომელიც კალიფორნიაში მდებარე ვანდენბერგის კოსმოსური ბაზიდან გაუშვეს. კომპიუტერი დედამიწის ზედაპირიდან დაახლოებით 550 კილომეტრ სიმაღლეზე ამუშავდება.

ფრენა SpaceX-ის მისია Transporter 14-ის ფარგლებში შედგა, რომელიც 70 სხვადასხვა ტვირთის ტრანსპორტირებას გულისხმობდა. მათ შორის იყო ატმოსფეროში დაბრუნებადი კაფსულები, მიკრო და კუბური თანამგზავრები. განსაკუთრებული ყურადღება კვანტურმა კომპიუტერმა მიიპყრო. მას კოსმოსში მონაცემთა დამუშავებისა და დედამიწაზე დაკვირვების რევოლუციური შესაძლებლობა აქვს.

კვანტური კომპიუტერის დაპროექტება ისე, რომ ორბიტაზე გამართულად მუშაობდეს, სერიოზულ საინჟინრო გამოწვევებს უკავშირდებოდა და ის აღნიშვნას ნამდვილად იმსახურებდა.

ხელოვნური ინტელექტი

რა თქმა უნდა, წელს ხელოვნური ინტელექტის გარეშე ვერ შევაჯამებდით! თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენ ახლა ხელოვნური ინტელექტის აღზევების ეპოქაში ვცხვორბთ და ის თუ როგორი იქნება ჩვენი მომავალი, ბევრით სწორედ ალგორითმებზეა დამოკიდებული.

DeepSeek R1

2025 წელი იმით დაიწყო, რომ ჩინურმა კომპანიამ ახალი და საინტერესო ჩატბოტი DeepSeek- R1 ჩაუშვა. რითაც ახალმა მოდელმა დიდი ყურადრება მიიპყრო შემდეგი იყო — R1 სულ რაღაც 2 თვეში შექმნეს სულ რაღაც $6 მილიონით.

AI ინდუსტრიაზე DeepSeek-ის ახალი მოდელის ჩაშვებამ დიდი გავლენა იქონია, მათ შორის საფონდო ბირჟაზე. ჩინური სტარტაპის გააქტიურების შედეგად არაერთი კომპანიის აქციების ფასი შემცირდა; მათ შორის, მაგალითად, Nvidia-მ დაახლოებით $600 მილიარდით იზარალა.

DeepSeek-ის სისტემის გამოშვებამ შიში გააჩინა იმისა, რომ Nvidia-ს მაღალი ხარისხის გრაფიკული პროცესორების მოთხოვნა შემცირდებოდა; შედეგად 27 იანვარს Nvidia-ს აქციების გაყიდვა მასობრივად დაიწყეს. ერთი დღის მასშტაბით ეს აშშ-ის ისტორიაში ყველაზე დიდი ზარალი იყო. შეშფოთება სხვა ტექნოლოგიურ გიგანტებსაც შეეხო, მათ შორის Broadcom-სა და Microsoft-ს.

მეორე მხრივ, საფონდო "დაცემა" ხანმოკლე აღმოჩნდა. უკვე 28 იანვრისთვის Nvidia-ს აქციების ფასმა 9%-ით აიწია, რაც ინვესტორების მხრიდან ნდობის დაბრუნებაზე მიუთითებს. ექსპერტების აზრით, DeepSeek-ის ეკონომიური მოდელი შთამბეჭდავია, თუმცა ხელოვნური ინტელექტის განვითარებაში Nvidia-ს როლს იგი სრულებითაც არ აკნინებს. და მაინც, ამ ფაქტმა კიდევ ერთხელ შეგვახსენა, რომ აშშ-სა და ჩინეთს შორის ხელოვნური ინტელექტის მხრივაც სერიოზული კონკურენციაა.

GPT-5

2025 წელი იმითაც იყო გამორჩეული, რომ OpenAI-მ უახლესი ენობრივი მოდელი GPT-5 გამოუშვა.

სემ ალტმანის, კომპანიის აღმასრულებელი დირექტორის, თქმით, ეს OpenAI-ს წინა მოდელებიდან დიდი ნახტომია. კომპანიაში ამბობენ, რომ GPT-5 უფრო ჭკვიანი, სწრაფი და მეტად უშეცდომოა. ალტმანი წინა მოდელებთან შედარებით მას შემდეგნაირად აღწერს:

"GPT-3-თან საუბარი საშუალო სკოლის მოსწავლესთან ლაპარაკს ჰგავდა. შეგეძლო დაგესვა კითხვა და, ან სწორ პასუხს მიიღებდი, ან რაღაც სისულელეს. GPT-4-თან ინტერაქცია კოლეჯის სტუდენტთან საუბარს მოგაგონებდათ. GPT-5 პირველი მოდელია, რომელთან საუბარიც რეალურად დოქტორის დონის ექსპერტთან დიალოგს ჰგავს".

მეორე მხრივ, მომხმარებლების ნაწილი აღნიშნავს, რომ ჩატბოტში დიდ ცვლილებებს ვერ ამჩნევენ. მიუხედავად ამისა, ერთი რამ ფაქტია, OpenAI გაჩერებას არ აპირებს და კომპანია კიდევ უფრო დახვეწილი მოდელების შექმნას გეგმავს.

Gemini

მნიშვნელოვნად დაიხვეწა Google-ის ჩატბოტი Gemini. 2025 წელს Gemini-მ OpenAI-ს ჩატბოტი სერიოზულ კონკურენტად მოგვევლინა.

ამავე წელს შევიტყვეთ, რომ Google Docs-ის ტექსტს პოდკასტად მოვისმენთ. გაზაფხულზე Google-მა Gemini-ს ახალი ფუნქციები წარადგინა, მათ შორის NotebookLM-ის სტილის AI პოდკასტი, რომელიც ინტეგრირებულია პირდაპირ Google Docs-ში. ასევე ხელოვნურ ინტელექტს შეეძლება თქვენი დოკუმენტის რედაქტირება.

სურათების გენერირება

წლის ბოლოს შევიტყვეთ, რომ OpenAI-მ ფოტოების გენერირების ახალი მოდელი გამოუშვა და როგორც ჩანს, ის Google-ის Nano Banana-ს გაუწევს კონკურენციას. კომპანიის "სურათების გენერირების ახალი მოდელი" უკვე ხელმისაწვდომია ChatGPT Images-სა და API-ში მოდელის სახელით — GPT Image 1.5.

ChatGPT Images-ის საკმაოდ მასშტაბური განახლებით, კომპანია გვპირდება უკეთესი სურათების გენერირებას, სურათების უფრო ეფექტიანად რედაქტირებასა და დროის დაზოგვას.

ავტონომიური AI აგენტი

საყურადღებო იყო ხელოვნური ინტელექტის ახალი სისტემა Manus. ის ჩინეთში შეიმუშავეს. მისი შემქმნელები ამტკიცებენ, რომ ხელოვნურ ინტელექტს რთული მოქმედებების შესრულება დამოუკიდებლად, ადამიანის მითითებების გარეშე, შეუძლია.

ეს AI აგენტი ასინქრონულად მუშაობს, ანუ მოქმედებებს ფონურ რეჟიმში ასრულებს და ადამიანის მუდმივი მეთვალყურეობა არ სჭირდება. როცა დავალებას შეასრულებს, იგი მომხმარებელს ამის შესახებ ატყობინებს. სხვა სიტყვებით, Manus-ს სამოქმედოდ ინსტრუქციების ლოდინი ყოველთვის არ სჭირდება.

უკვე კარგად ნაცნობი ჩატბოტებისგან განსხვავებით, ავტონომიური ბუნების გამო Manus-ს ადამიანების ჩანაცვლების მეტი პოტენციალი აქვს — თუ, რა თქმა უნდა, იგი მართლაც ისეთი ეფექტიანი აღმოჩნდება, როგორც შემქმნელები ამტკიცებენ.

ფიზიკის ახალი კანონი

როგორც წესი, მეცნიერები ხელოვნურ ინტელექტს მონაცემების გასაფილტრად ან შედეგების პროგნოზირებისთვის იყენებენ. ემორის უნივერსიტეტის მკვლევრებმა ამგვარ მოდელს უჩვეულო დანიშნულება მოუფიქრეს: მათ ნეირონული ქსელი ფიზიკის ახალი კანონების აღმოსაჩენად გამოიყენეს.

ეს მიგნება გვიჩვენებს, რომ ხელოვნური ინტელექტი მანამდე უცნობი კანონების გამოსავლენად შეიძლება გამოვიყენოთ, მაგალითად, ქაოსურ სისტემაში ნაწილაკების მოძრაობის შესახებ მეტის გასაგებად. გარდა ამისა, ახალმა კვლევამ პლაზმის ფიზიკაში დამკვიდრებული მცდარი შეხედულებები შეასწორა.

ხელოვნური მზე

საფრანგეთში მომუშავე მეცნიერებმა განაცხადეს, რომ თერმობირთვული სინთეზის ექსპერიმენტებში მნიშვნელოვანი მიღწევა აქვთ — მათ შეძლეს, რომ სპეციალურ რეაქტორში პლაზმა რეკორდული 22 წუთის განმავლობაში შეენარჩუნებინათ.

თერმობირთვული სინთეზი დიდი ხანია, მომავლის ენერგიის წყაროდ განიხილება, რადგან მას ეკოლოგიურად სუფთა, უსაფრთხო და პრაქტიკულად ამოუწურავი ენერგიის გამომუშავება შეუძლია. ამის მიუხედავად, საჭირო ტექნოლოგიის სრულფასოვნად განვითარება ათწლეულების განმავლობაში სერიოზულ გამოწვევად რჩება.

თერმობირთვული სინთეზის პრინციპი ვარსკვლავებში მიმდინარე პროცესს ემყარება: ორი ატომური ბირთვის შერწყმას, რა დროსაც დიდი ოდენობით ენერგია გამოიყოფა. ეს სრულიად განსხვავდება იმ ბირთვული დაშლისგან, რომელიც ტრადიციულ ატომურ ელექტროსადგურებში გამოიყენება.

საფრანგეთის სამხრეთში მდებარე ტოკამაკმა (მოწყობილობა, სადაც ბირთვული რეაქცია მიმდინარეობს), რომელსაც WEST ეწოდება, 12 თებერვალს პლაზმის 1337 წამით (22 წუთზე მეტხანს) შენარჩუნება შეძლო. როგორც საფრანგეთის ატომური ენერგიის კომისიამ (CEA) განაცხადა, ეს ახალი მსოფლიო რეკორდია და 25%-ით აჭარბებს წინა რეკორდს, რომელიც ჩინეთში დამყარდა.

მეცნიერები ამ ეტაპზე პლაზმის უფრო დიდი ხნით შენარჩუნებასა და ტემპერატურის კიდევ უფრო მეტად გაზრდას ცდილობენ. ასევე, ისინი აკვირდებიან, თუ როგორ მოქმედებს მაღალი ტემპერატურის პლაზმა ტოკამაკის შიდა კედლებზე.

საქართველო

2025 წელი მეცნიერების განვითარების მხრივ საქართველოშიც საინტერესო იყო.

აღმოჩენა ოროზმანში

დმანისის მუნიციპალიტეტის სოფელ ოროზმანში არქეოლოგებმა ადამიანის ქვედა ყბა იპოვეს, რომელიც 1.8 მილიონი წლით თარიღდება. ეს აღმოჩენა გიორგი ბიძინაშვილის ხელმძღვანელობით მიმდინარე ექსპედიციის ნაწილია. არქეოლოგები ამ რეგიონში გათხრებს 2021 წლიდან აწარმოებენ და აქამდე არაერთი მნიშვნელოვანი არტეფაქტი, მათ შორის უძველესი ადამიანის კბილიც აღმოაჩინეს.

ოროზმანში ნაპოვნი ყბა ადამიანის ევოლუციის ადრეულ ეტაპზე კავკასიის ტერიტორიაზე ადამიანის არსებობის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი დასტურია.

სამხრეთ კავკასიელების გენეტიკური ანალიზი

ქართველმა და უცოხელმა მკვლევრებმა სამხრეთ კავკასიაში 50 არქეოლოგიური ძეგლიდან მოპოვებული 230 ნამარხის უძველესი დნმ შეისწავლეს. შედეგები აჩვენებს, რომ მეზობელი რეგიონებიდან აქტიური მიგრაციის მიუხედავად, მოსახლეობამ საუკუნეების განმავლობაში ძირითადად საკუთარი გენეტიკური პროფილი შეინარჩუნა.

მკვლევრებმა ბრინჯაოს ხანის შემდგომ პერიოდებში ამ ტერიტორიაზე ანატოლიიდან და ევრაზიის სტეპების მომთაბარე ტომებიდან წამოსული ხალხის გენეტიკური კვალი იპოვეს.

ეს ფაქტი სხვადასხვა თემებს შორის ურთიერთობებსა და სამხრეთ კავკასიის ტერიტორიაზე მესაქონლეობის კულტურის გავრცელებაზე მიუთითებს. ამ პერიოდში რეგიონის მოსახლეობის რაოდენობა მკვეთრად გაიზარდა, მაგრამ გენეტიკური აღრევის ნიშნები ან ხანმოკლე იყო ან მხოლოდ ცალკეული ინდივიდებით შემოიფარგლებოდა.

ნეიტრინოების საერთაშორისო კოლაბორაცია

KM3NeT 200-მილიონიანი ევროპული წყალქვეშა ინფრასტრუქტურაა, რომელსაც მეცნიერები ნაწილაკების ფიზიკისთვისა და დედამიწის შიდა პროცესების შესასწავლად იყენებენ. ქართული ჯგუფი მიღებული მონაცემების ანალიზში იღებდა მონაწილეობა, რაც საერთაშორისო თანამშრომლობის მნიშვნელობას კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს.

ასეთი იყო 2025 წელი, რომელიც ყველამ ერთად გავიარეთ და ახლა კაცობრიობამ უფრო მეტი იცის, ვიდრე ეს 2024 წელს. ის თუ როგორ განვითარდება მოვლენები და რას შევიტყობთ შემდეგ, ამას უკვე ახალ ბრუნზე, 2026 წელს გავიგებთ. NEXT.On.Ge და მისი გუნდი ამ საინტერესო გზაზე შემდეგ წელსაც თქვენთან ერთად იქნება.