ადამიანი ერთადერთი სახეობაა, რომელიც ენას სრულად იყენებს, რაც ბგერების სიტყვებად და სიტყვების სტრუქტურირებულ წინადადებებად გაერთიანებას გულისხმობს. ეს პროცესი ლინგვისტურ წესებს მიჰყვება, რომლებიც განსაზღვრავს, თუ როგორ იცვლება მნიშვნელობა კონტექსტის მიხედვით.

მაგალითად, სიტყვა "მაიმუნი" შეიძლება გამოყენებულ იქნას კომპოზიციურად მნიშვნელობის დასამატებლად — მაგალითად, "მაიმუნი ჭამს", "დიდი მაიმუნი" — ან არაკომპოზიციურ იდიომებში, როგორიცაა "წადი, მაიმუნო", რომელიც სრულიად ახალ მნიშვნელობას იძენს. სინტაქსი, სიტყვათა თანმიმდევრობის განმსაზღვრელი წესების სისტემა, ამ პროცესისთვის აუცილებელია. მაგალითად, "წადი, მაიმუნო" და "მაიმუნი წავიდა" ერთსა და იმავე სიტყვებს იყენებს, მაგრამ მათში მცირე ცვლილებების გამო სხვადასხვა მნიშვნელობას გადმოსცემს.

მეცნიერების ერთ-ერთი ცენტრალური კითხვა ამ განსაკუთრებული ენობრივი უნარის წარმოშობის გაგებაა. მკვლევრები ხშირად ადარებენ ადამიანის ენას სხვა ცხოველების, განსაკუთრებით პრიმატების ვოკალურ ქცევას, რათა შეისწავლონ ენის ევოლუცია. პრიმატები, რომლებიც არ არიან ადამიანები, ეყრდნობიან ინდივიდუალურ ხმებს და მხოლოდ რამდენიმე ცნობილი ხმის კომბინაცია აქვთ — როგორც წესი, მტაცებლების მოახლოების შესახებ გასაფრთხილებლად.

ამიტომ გაჩნდა მოსაზრება, რომ მათი ვოკალური სისტემები ძალიან შეზღუდულია იმისთვის, რომ ადამიანის ენის წინამორბედებად ჩაითვალოს. მეორე მხრივ, შესაძლოა, ჩვენ არასაკმარისად ვაფასებთ ჩვენი უახლოესი ნათესავების კომუნიკაციურ შესაძლებლობებს. ახალი აღმოჩენები მიუთითებს, რომ შიმპანზეებმა შეიძლება გამოიყენონ ხმოვანი კომბინაციები უფრო რთული და შინაარსობრივი გზებით, ვიდრე აქამდე გვეგონა.

შიმპანზეების ვოკალიზაციის მნიშვნელობის შესწავლა

გერმანიის ქალაქ ლაიფციგში მდებარე ევოლუციური ანთროპოლოგიისა და მაქს პლანკის ინსტიტუტის მკვლევრებმა კოტ-დივუარში, ტაის ეროვნულ პარკში, ველური შიმპანზეების სამი ჯგუფის ათასობით ხმა ჩაწერეს.

მათ შეისწავლეს, თუ როგორ იცვლებოდა შიმპანზეების 12 სხვადასხვა ხმის მნიშვნელობა, როდესაც ისინი ორხმიან კომბინაციებად გაერთიანდა.

ფოტო: Liran Samuni

"სიტყვების გაერთიანებით ახალი ან კომბინირებული მნიშვნელობების გენერირება ადამიანის ენის დამახასიათებელი ნიშანია და უმნიშვნელოვანესია გამოვიკვლიოთ, არსებობს თუ არა მსგავსი უნარი ჩვენს უახლოეს ცოცხალ ნათესავებში, შიმპანზეებსა და ბონობოებში. ამით ადამიანის ენის წარმოშობაში უკეთ გავერკვევით", — ამბობს კვლევის უფროსი ავტორი, კეტრინ კროკფორდი.

ამისთვის შიმპანზეებზე დაკვირვება ველურ ბუნებაშია საჭირო და ეს წლების განმავლობაში შეიძლება გაგრძელდეს.

შიმპანზეების რთული საკომუნიკაციო სისტემა

კვლევამ ოთხი გზა გამოავლინა, რომლითაც შიმპანზეები ცვლიან მნიშვნელობებს, როდესაც ერთ ხმას 16 სხვადასხვა ორხმიან კომბინაციად აერთიანებენ. ეს ადამიანის ენის ძირითადი ენობრივი პრინციპების ანალოგიურია. შიმპანზეები იყენებდნენ კომპოზიციურ კომბინაციებს, რომლებიც მნიშვნელობას მატებდნენ (მაგალითად, A = კვება, B = დასვენება, AB = კვება + დასვენება) და განმარტავდნენ მნიშვნელობას (A = კვება ან გადაადგილება, B = აგრესია, AB = გადაადგილება).

მათ ასევე გამოიყენეს არაკომპოზიციური იდიომატური კომბინაციები, რამაც სრულიად ახალი მნიშვნელობები შექმნა — (A = დასვენება, B = კუთვნილება, AB = ბუდე). მნიშვნელოვანია, რომ წინა კვლევებისგან განსხვავებით, რომლებიც ძირითადად შეზღუდულ სიტუაციებში დაძახების კომბინაციებს აღწერდა (მტაცებლის მოახლოებაზე გაფრთხილება), ახალ კვლევაში შიმპანზეებს ერთმანეთთან კომუნიკაცია მრავალმხრივი კომბინაციების გამოყენებით ჰქონდათ.

"ჩვენი დასკვნები მიუთითებს მაღალგენერაციულ ვოკალურ კომუნიკაციის სისტემაზე, რაც უპრეცედენტოა ცხოველთა სამყაროში. ეს თანხვედრაშია ბონობოებში ბოლოდროინდელ აღმოჩენებთან, რომლებიც იმაზე მიუთითებს, რომ რთული კომბინატორული შესაძლებლობები უკვე არსებობდა ადამიანებისა და ამ ორი დიდი მაიმუნის სახეობის საერთო წინაპარში", — ამბობს სედრიკ ჟირარ-ბუტოზი, კვლევის პირველი ავტორი.

თუ სტატიაში განხილული თემა და ზოგადად: მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების სფერო შენთვის საინტერესოა, შემოგვიერთდი ჯგუფში – შემდეგი ჯგუფი.