ვეგანობის გრძელი ისტორია მოკლედ: რატომ დაიწყო ადამიანმა კვების რაციონის შეცვლა
ვეგანებად ის ადამიანები იდენტიფიცირდებიან, რომლებიც არ ჭამენ არც ხორცს, არც თევზს, არც ყველს, არც მაიონეზს და არც თაფლს; ისინი არც რძის შრატის პროტეინს იღებენ და არც ჟელატინს — ანუ არაფერს, რაც ცხოველისგან ან მის მიერ იქმნება. ვეგანები არც ისეთ ტანსაცმელს, აქსესუარებსა თუ ნებისმიერ სხვა ნივთს იყენებენ, რომლებიც ცხოველისგან მზადდება — არანაირი ტყავი, მატყლი, მარგალიტი ან სპილოს ძვლის კლავიშებიანი პიანინო.
ვეგანობა ვეგეტარიანელობის უკიდურესი ფორმაა. მართალია, ეს ტერმინი 1944 წელს დამკვიდრდა, თუმცა ხორცის მიღებისგან თავის შეკავების იდეას ჯერ კიდევ ძველ ინდურ და აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთის ხალხებში ვხვდებით. ვეგეტარიანიზმი კი პირველად ბერძენმა ფილოსოფოსმა და მათემატიკოსმა, პითაგორა სამოსელმა დაახლოებით ძვ.წ. 500 წელს ახსენა. მართკუთხა სამკუთხედებზე თეორემის შემქმნელი ყველა არსებისადმი — მათ შორის, ადამიანებისადმიც — გულმოწყალების ღირებულებას უსვამდა ხაზს. ვეგეტარიანელობას მხარს ბუდიზმის, ინდუიზმისა და ჯაინიზმის მიმდევრებიც უჭერდნენ და მიიჩნევდნენ, რომ ადამიანებმა სხვა ცხოველებს ტკივილი არ უნდა მიაყენონ.
უხორცო ცხოვრების წესი დასავლეთში მასობრივად არასდროს გავრცელებულა. თუმცა ის საზოგადო ჯანდაცვაზე ყურადღების გამახვილებისა თუ რელიგიური სენტიმენტების გაძლიერების პერიოდებში იჩენდა ხოლმე თავს. Ephrata Cloister, მკაცრი რელიგიური სექტა, რომელიც 1972 წელს პენსილვანიაში დაარსდა, ცელიბატობასთან ერთად ვეგეტარიანელობასაც უჭერდა მხარს. მე-18 საუკუნის უტილიტარისტი ფილოსოფოსი, ჯერემი ბენტამი მიიჩნევდა, რომ ცხოველთა ტანჯვა ისეთივე სერიოზული საკითხი იყო, როგორიც ადამიანის ტანჯვა. მან ამ ასპექტში ადამიანის უპირატესობის იდეა რასიზმსაც კი შეადარა.
პირველი ვეგეტარიანული საზოგადოება ინგლისში, 1847 წელს ჩამოყალიბდა. სამი წლის შემდეგ კი მღვდელმა სილვესტერ გრემმა ამერიკის ვეგეტარიანული საზოგადოება დააფუძნა. გრემი პრესვიტერელი ღვთისმსახური იყო და მისი მიმდევრები, რომლებსაც გრემელებს უწოდებდნენ, მის მითითებებს ემორჩილებოდნენ. ეს მითითებები ვეგეტარიანელობას, ზომიერებას, თავშეკავებასა და ხშირ ბანაობას მოიცავდა.
1944 წლის ნოემბერში ბრიტანელმა დურგალმა, დონალდ უოტსონმა გამოაცხადა, რომ რადგან ვეგეტარიანელები რძის პროდუქტებსა და კვერცხს ჭამდნენ, ის ახალი ტერმინის, ვეგანის, შექმნას აპირებდა იმ ადამიანების აღსაწერად, რომლებიც ამ პროდუქტებსაც არიდებდნენ თავს.
ამ ამბამდე ერთი წლით ადრე ბრიტანეთის ფერმის ძროხების 40%-ში ტუბერკულოზი აღმოაჩინეს და უოტსონმა ეს თავის სასარგებლოდ გამოიყენა. მან თქვა, რომ ვეგანური ცხოვრების წესი ხალხს დაბინძურებული საკვებისგან იცავდა. ტერმინის გამოყენებიდან სამი თვის შემდეგ კი უოტსონმა ოფიციალური განმარტება გამოსცა, თუ როგორ უნდა გამოთქმულიყო ეს სიტყვა. "ვეგანი და არა ვეჯანი", — წერდა ის თავის ახალ ვეგანთა საზოგადოების გაზეთში, რომელსაც 25 გამომწერი ჰყავდა. 2005 წელს, როდესაც უოტსონი 95 წლის ასაკში გარდაიცვალა, ბრიტანეთში 250,000 თვითიდენტიფიცირებული ვეგანი სახლობდა. აშშ-ში კი იმავე პერიოდში 2 მილიონი ვეგანი ცხოვრობდა — მობის, ვუდი ჰარელსონის და ფიონა ეფლის ჩათვლით.
მკაცრი ვეგანიზმი ყველა ტიპის ცხოველური პროდუქტის გამოყენებას კრძალავს — მათ შორის ისეთსაც, რომელიც საკვები არ არის. მაგრამ როგორც ცხოვრების ნებისმიერი ისეთი წესის არჩევანი, რომელიც "იზმით" მთავრდება, ვეგანიზმიც მკაცრ საზღვრებს არ მოიაზრებს. ეს იმას ნიშნავს, რომ ვეგანიზმისა თუ ვეგეტარიანიზმის მრავალი მიმდევარი დადგენილ წესებს ხშირად არღვევს ხოლმე. მაგალითად, ვიტამინი B12 თითქმის მთლიანად ცხოველურ პროდუქტებში გვხვდება, ამიტომ ბევრი ვეგანი დანამატებიან საკვებს მიირთმევს ან პირდაპირ ვიტამინს სვამს, რათა მისი საჭირო რაოდენობა მიიღოს.
თანამედროვე დასავლურ სამყაროში ვეგეტარიანელობა ფილოსოფიური და რელიგიური ფესვებისგან გათავისუფლდა და ჯანმრთელობისთვის მიღებულ არჩევანად გადაიქცა. ამაზე ის მრავალრიცხოვანი რესტორნები მეტყველებს, რომლებიც ვეგეტარიანულ კერძებს გვთავაზობს. ხოლო წვეულების მენიუს დაგეგმვამდე სულ უფრო ხშირად კითხულობენ, არის თუ არა სტუმართაგან ვინმე ვეგეტარიანელი. თუმცა ვეგანიზმი ჯერ კიდევ ცხოველთა უფლებების მოძრაობას უკავშირდება და ფართო საზოგადოების ცნობიერებაში ბოლომდე არაა დამკვიდრებული.
ვეგანებმა საკვების არჩევისას იმ დონის სიმკაცრე შეუძლიათ გამოავლინონ, რამდენიც მოუნდებათ. მაგალითად, საერთაშორისო ვეგეტარიანელთა კავშირის ვებსაიტზე ვეგანებისთვის ისეთი სასარგებლო რჩევებს შეხვდებით, როგორიც საცხობ ფორმებზე ცხოველური ცხიმის წასმა ან ძვლის ნახშირით რაფინირებული შაქრის გამოყენებაა. თუმცა, ამასთან, არსებობს უმი ვეგანიზმიც, რომელიც საკვების მოუმზადებლად, უმად მირთმევას ნიშნავს. თუ კიდევ ერთი ნაბიჯით წინ წავალთ, მონო კვებას მივიღებთ — იდეას, რომ კუჭმა ერთ ჯერზე მხოლოდ ერთი ტიპის საკვები უნდა გადაამუშაოს. მოკლედ რომ ვთქვათ, თუ რაიმეს მიირთმევთ, დიდი ალბათობით, არსებობს ვინმე სხვა, ვინც იმავეს ჭამაზე ამა თუ იმ მიზეზით უარს ამბობს.
-
გადახედვამდინარაძე: მოვითხოვ, რომ თუ სანქციები ამოქმედდება, სხვებს თავი დაანებონ და მე დამასანქცირონ! მდინარაძე: მოვითხოვ, რომ თუ სანქციები ამოქმედდება, სხვებს თავი დაანებონ და მე დამასანქცირონ!
-
გადახედვარუსთაველიდან აქციის მონაწილეები ორთაჭალაში, შსს-ს შენობასთან გადაინაცვლებენ რუსთაველიდან აქციის მონაწილეები ორთაჭალაში, შსს-ს შენობასთან გადაინაცვლებენ
-
გადახედვალანდსბერგისი აქციის მონაწილეებს: ჩვენ არასოდეს მიგატოვებთ ლანდსბერგისი აქციის მონაწილეებს: ჩვენ არასოდეს მიგატოვებთ
-
გადახედვათბილისში მყოფი ევროპის ქვეყნების საგარეო საქმეთა მინისტრების ერთობლივი გზავნილები საქართველოს მთავრობასა და მოსახლეობას თბილისში მყოფი ევროპის ქვეყნების საგარეო საქმეთა მინისტრების ერთობლივი გზავნილები საქართველოს მთავრობასა და მოსახლეობას
-
გადახედვაგმირთა მოედნიდან აქციის მონაწილეები პარლამენტთან მიდიან, სადაც ევროპელ მინისტრებს ელოდებიან გმირთა მოედნიდან აქციის მონაწილეები პარლამენტთან მიდიან, სადაც ევროპელ მინისტრებს ელოდებიან
-
გადახედვაგაიცანით GPT-4o, OpenAI-ს უფრო დახვეწილი და "ადამიანური" მოდელი გაიცანით GPT-4o, OpenAI-ს უფრო დახვეწილი და "ადამიანური" მოდელი
-
გადახედვაბექა დავითულიანი: თუ დაგვასანქცირებენ, საერთოდ არ მაქვს პრობლემა, ისედაც ძალიან არ მიყვარს ფრენა ბექა დავითულიანი: თუ დაგვასანქცირებენ, საერთოდ არ მაქვს პრობლემა, ისედაც ძალიან არ მიყვარს ფრენა
-
გადახედვაგმირთა მოედანი გადაიკეტა გმირთა მოედანი გადაიკეტა
-
გადახედვახელოვნური ინტელექტი ყველგან და ყველაფერში — რა სიახლეები წარადგინა Google-მა ხელოვნური ინტელექტი ყველგან და ყველაფერში — რა სიახლეები წარადგინა Google-მა
-
გადახედვაფილარმონიასთან სტუდენტები იკრიბებიან — ისინი, მოგვიანებით, გმირთა მოედანზე გადაინაცვლებენ ფილარმონიასთან სტუდენტები იკრიბებიან — ისინი, მოგვიანებით, გმირთა მოედანზე გადაინაცვლებენ
-
გადახედვაშარლ მიშელი პრეზიდენტს და, სავარაუდოდ, პრემიერ-მინისტრსაც ესაუბრა — რა ვიცით შარლ მიშელი პრეზიდენტს და, სავარაუდოდ, პრემიერ-მინისტრსაც ესაუბრა — რა ვიცით
-
გადახედვაჰარი პოტერის 10 შთამაგონებელი ფრაზა ბრძოლის და წინააღმდეგობის მნიშვნელობაზე ჰარი პოტერის 10 შთამაგონებელი ფრაზა ბრძოლის და წინააღმდეგობის მნიშვნელობაზე
-
გადახედვადავით ქაცარავა: დაახლოებით, ნახევარი საათის განმავლობაში, ოთხჯერ მცემეს, უმოწყალოდ და გამეტებით დავით ქაცარავა: დაახლოებით, ნახევარი საათის განმავლობაში, ოთხჯერ მცემეს, უმოწყალოდ და გამეტებით
-
გადახედვასარეკლამო კომპანია ლიმონის ხელმძღვანელი დაკავებულია — გიორგი ოკმელაშვილს 7-წლიანი პატიმრობა ემუქრება სარეკლამო კომპანია ლიმონის ხელმძღვანელი დაკავებულია — გიორგი ოკმელაშვილს 7-წლიანი პატიმრობა ემუქრება
-
გადახედვასლოვაკეთის პრემიერ-მინისტრს ესროლეს სლოვაკეთის პრემიერ-მინისტრს ესროლეს
-
გადახედვაირაკლი მილაძე: კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტში, შეხვედრაზე, თვითმმართველობას მოყვანილი ჰყავდა შავებში ჩაცმული ტიპები, ერთ-ერთმა დამარტყა ირაკლი მილაძე: კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტში, შეხვედრაზე, თვითმმართველობას მოყვანილი ჰყავდა შავებში ჩაცმული ტიპები, ერთ-ერთმა დამარტყა
-
გადახედვაპარლამენტმა გენდერული კვოტირების გაუქმებაზე პრეზიდენტის ვეტო დაძლია პარლამენტმა გენდერული კვოტირების გაუქმებაზე პრეზიდენტის ვეტო დაძლია
-
გადახედვაპოლიცია სარეკლამო კომპანია "ლიმონის" დამფუძნებლის სახლშიც არის შესული პოლიცია სარეკლამო კომპანია "ლიმონის" დამფუძნებლის სახლშიც არის შესული
-
გადახედვაკვლევის თანახმად, სტრესი ალცჰაიმერის განვითარების რისკებს ზრდის კვლევის თანახმად, სტრესი ალცჰაიმერის განვითარების რისკებს ზრდის
-
გადახედვა125 სტიპენდიატის განცხადება: კანონი ეწინააღმდეგება თავისუფლების, თანასწორობის, ინკლუზიურობის ფუნდამენტურ ღირებულებებს 125 სტიპენდიატის განცხადება: კანონი ეწინააღმდეგება თავისუფლების, თანასწორობის, ინკლუზიურობის ფუნდამენტურ ღირებულებებს
-
გადახედვარა ვიცით დღეს, 15 მაისს დაგეგმილი საპროტესტო აქციების შესახებ რა ვიცით დღეს, 15 მაისს დაგეგმილი საპროტესტო აქციების შესახებ
კომენტარები