საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველოს ცნობით, თანამდებობის პირების ქონებრივი დეკლარაციების 2020 წლის მონიტორინგის შედეგებიდან ჩანს, რომ დეკლარაციების შემოწმების მექანიზმი დანერგვიდან ოთხი წლის შემდეგაც სათანადოდ მის მთავარ ფუნქციას — თანამდებობის პირების ანგარიშვალდებულების გაზრდა და კორუფციული დარღვევების პრევენცია — ვერ ასრულებს.

TI ინფორმაციით, იკვეთება 3 მთავარი პრობლემა, რომელიც მონიტორინგისას ყოველ წელს იჩენს თავს და რომელთა მოსაგვარებლად კონკრეტული ნაბიჯების გადადგმაა საჭირო: პირველი, იზრდება არაკეთილსინდისიერად შევსებული დეკლარაციების რაოდენობა.

"მონიტორინგის პირველი სამი წლის განმავლობაში დაჯარიმებულ თანამდებობის პირთა შთამბეჭდავი კლება ფიქსირდებოდა (2017 წელს 80%-დან 2019 წელს 45%-მდე); თუმცა, 2020 წელს დაჯარიმებულთა წილმა კვლავ მატება დაიწყო და 52%-ს მიაღწია (იხ. ცხრილი #1). სხვა სიტყვებით, თანამდებობის პირთა ნახევარზე მეტი არაკეთილსინდისიერად ან არაზუსტად ავსებს ქონებრივ დეკლარაციებს, რაც ვერ ჩაითვლება ანგარიშვალდებულების მაღალ ხარისხად.

გასათვალისწინებელია, რომ ჯარიმების რაოდენობამ მოიმატა იმის მიუხედავად, რომ თანამდებობის პირებს რამდენიმე მიმართულებით შეუმსუბუქდათ დეკლარირების ვალდებულება, მაგალითად: შემოიღეს არაარსებითი დარღვევის ცნება, რომელიც ჯარიმის მაგივრად გაფრთხილებას ითვალისწინებს; ასევე, დარღვევად აღარ ითვლება, თუ თანამდებობის პირი დეკლარაციაში არ მიუთითებს ისეთ კომპანიას, რომელსაც ბოლო 6 წლის განმავლობაში არ ჰქონდა ბრუნვა", — აცხადებენ ორგანიზაციაში.

ფოტო: წყარო: საჯარო სამსახურის ბიურო — ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციების მონიტორინგის წლიური ანგარიშები

TI-ის ცნობით, მეტიც, არაკეთილსინდისიერად შევსებული დეკლარაციების უმეტესობაში თანამდებობის პირებს რამდენიმე ტიპის დარღვევა ერთდროულად უფიქსირდებათ. მათივე თქმით, 2020 წელს დაჯარიმებულთა შორის ნახევარზე მეტს 3 ან მეტი ტიპის დარღვევა ჰქონდა, რაც ნიშნავს იმას, რომ დეკლარაციებში მოცემული ინფორმაციის მნიშვნელოვანი ნაწილი არაზუსტი ანდა არასრულია. ეს კი, თავის მხრივ, ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარირების, როგორც ანტიკორუფციული მექანიზმის, მნიშვნელობას და ამცირებს მის ეფექტურობას აკნინებს.

ორგანიზაცია შემდეგი 3 თანამდებობის პირს ცალკე გამოჰყოფს, რომლებსაც 2020 წლის დეკლარაციაში განსაკუთრებით დიდი რაოდენობით დარღვევები დაუფიქსირდათ:

  • რუსლან აბაშიძე — აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობის თავმჯდომარის მოვალეობის შემსრულებელი (9 დარღვევა);
  • ოთარ ჩალათაშვილი — საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის საკრებულოს თავმჯდომარე (8 დარღვევა);
  • ნონა რეხვიაშვილი — ბოლნისის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს ფრაქცია ქართული ოცნება — მრეწველების თავმჯდომარე (8 დარღვევა);

მეორე, არასამთავრობო ორგანიზაციის ინფორმაციით, ინტერესთა შეუთავსებლობა და კორუფციული დარღვევები არ მოწმდება.

TI-ის 2020 წლის მონიტორინგის შედეგების მიხედვით, აღმოჩენილ დარღვევათა აბსოლუტური უმრავლესობა, წინა წლების მსგავსად, მხოლოდ დეკლარაციის ფორმაში შეყვანილი ინფორმაციის სისრულესა და სიზუსტეს ეხება.

"თითქმის არცერთი შემთხვევა არ დაფიქსირდა, როდესაც ბიურომ გამოავლინა ისეთი დარღვევები, როგორიცაა: კორუფციის ნიშნები, ინტერესთა ან/და თანამდებობრივი შეუთავსებლობა, უკანონო გამდიდრება ან/და დაუსაბუთებელი ქონების არსებობა, თანამდებობის დატოვების შემდგომი შეზღუდვის დარღვევა (ე.წ. მბრუნავი კარი) და სხვა ამგვარი დარღვევები.

ამ დროს, მოქმედი კანონმდებლობით, დეკლარაციების მონიტორინგს ორივე ფუნქცია აქვს: 1. დეკლარირებული მონაცემების სისრულისა და სისწორის შემოწმება; და 2. ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციულ სამართალდარღვევათა გამოვლენა და პრევენცია", — აცხადებენ TI-ში.

მათივე თქმით, საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ 2020 წელს შემოწმებული 341 დეკლარაციიდან მხოლოდ ერთი გადაიგზავნა საგამოძიებო უწყებაში, თუმცა მონიტორინგის ანგარიში ამ თანამდებობის პირის ვინაობასა და დარღვევის შინაარსს არ აკონკრეტებს.

პრობლემის საილუსტრაციოდ ორგანიზაციას მაგალითად რამდენიმე ისეთი თანამდებობის პირი მოჰყავს, რომლებიც საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს კვლევებში თანამდებობრივი შეუთავსებლობის გამო მოხვდნენ და რომელთა შემთხვევაში საჯარო სამსახურის ბიურომ იგივე შინაარსის დარღვევა ვერ დაადგინა.

  • ბადრი ნანეტაშვილი — საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის მოადგილე შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში;
  • ვიქტორ ჯაფარიძე — საქართველოს პარლამენტის წევრი;
  • ლევან კუპრეიშვილი — სენაკის მუნიციპალიტეტის მერი;
  • ლევან მაკალათია — აბაშის მუნიციპალიტეტის მერი;
  • ოთარ ჩალათაშვილი — საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის საკრებულოს თავმჯდომარე;
  • ნოდარ ფანჩულიძე — თერჯოლის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს თავმჯდომარის მოადგილე;
  • ზაურ ჩართოლანი — მესტიის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს თავმჯდომარის მოადგილე.

რაც შეეხება გამოვლენილ დარღვევათა შინაარსს, 2020 წლის მონიტორინგის შედეგების მიხედვით, დაჯარიმებული თანამდებობის პირების (178) ნახევარზე მეტი არასრულად ან არასწორად ასაჯაროებს მისი ან მისი ჯახის წევრების შემოსავლებს (69,1%) და საბანკო ანგარიშების შესახებ ინფორმაციას (56,4%). თითქმის ნახევარი არასრულად უთითებს უძრავ ქონებას (46,3%), ყოველი მესამე არასრულად უთითებს სამეწარმეო საქმიანობას (35,6%), ხოლო ყოველ მეხუთეს არასრულად აქვს დეკლარირებული დადებული ხელშეკრულებების შესახებ ინფორმაცია (21,8%). (იხ. ცხრილი #3).

ორგანიზაციაში აღნიშნავენ, რომ დეკლარაციების კანონით განსაზღვრული რაოდენობის ნახევარი მოწმდება. მათივე თქმით, დეკლარაციების მონიტორინგის ბოლო 4 წლის განმავლობაში უკვე 3-ჯერ მოხდა ისე, რომ შემოწმდა კანონით განსაზღვრული რაოდენობის (წლის განმავლობაში შევსებული დეკლარაციების 10%) მხოლოდ ნახევარი. ამის მიზეზად ის მიაჩნიათ, რომ სპეციალური დამოუკიდებელი კომისია, რომელმაც შესამოწმებელი დეკლარაციების ნახევარი (ანუ ყველა დეკლარაციის 5%) უნდა შეარჩიოს, უკვე მესამეჯერ ვერ შეიქმნა. შედეგად, 2020 წელსაც შემოწმდა დეკლარაციების მხოლოდ 5% (რაც შემთხვევითი პრინციპით, ელექტრონულად შეირჩა).

მონიტორინგის ანგარიში კომისიის არშექმნის შემდეგ მიზეზს ასახელებს: "არც ერთ არასამთავრობო ორგანიზაციას და აკადემიური წრის წარმომადგენელს არ შემოუტანია განაცხადი".

TI-ის განცხადებით, ის გარემოება, რომ კომისია ამავე ოფიციალური მიზეზით უკვე მესამეჯერ ვერ შეიქმნა, მიანიშნებს იმაზე, რომ არშექმნის რეალური მიზეზები უნდა მოიძებნოს კომისიის დაკომპლექტების ხარვეზიან წესში და ასევე, საჯარო სამსახურის ბიუროს მხრიდან არასაკმარის კომუნიკაციაში, და არა სამოქალაქო საზოგადოების ან აკადემიური წრეების დაბალ ინტერესში.

ორგანიზაციას მიაჩნია, რომ დეკლარაციების მონიტორინგის სისტემაში არსებული ზემოთ ხსენებული 3 კონკრეტული პრობლემის მოგვარება აუცილებელია, რათა მონიტორინგის მექანიზმმა შეძლოს მისი მთავარი ფუნქციების — თანამდებობის პირების ანგარიშვალდებულების გაზრდა და კორუფციული დარღვევების პრევენცია — სრულფასოვნად შესრულება. ამ პრობლემების გადაჭრა კი, შემდეგნაირად ესახებათ:

  • დარღვევების მაღალი მაჩვენებელი — ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარირების დროს თანამდებობის პირების ანგარიშვალდებულების გასაზრდელად აუცილებელია დეკლარაციის შევსების პროცესის განახლება და გამარტივება, მათ შორის პასუხების სტანდარტიზებითა და ავტომატიზების გზით;
  • არარსებული ფოკუსი კორუფციაზე — დეკლარაციების მონიტორინგი მხოლოდ დეკლარაციაში შეტანილი ინფორმაციის სისწორის შემოწმებით არ უნდა შემოიფარგლებოდეს. მონიტორინგის ნაწილი უნდა გახდეს ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციულ სამართალდარღვევების გამოვლენაც, რისთვისაც საჭირო იქნება შესაბამისი მეთოდოლოგიის შემუშავება და დანერგვა;
  • დამოუკიდებელი კომისიის არშექმნა — აუცილებელია, მინიმუმამდე შემცირდეს შესამოწმებელი დეკლარაციების შემრჩევი დამოუკიდებელი კომისიის არშექმნის შესაძლებლობა; ხოლო, მისი არშექმნის შემთხვევაში, კომისიის მიერ შესარჩევ დეკლარაციათა 5% შემთხვევითი შერჩევის პრინციპით უნდა შეირჩეს, რათა ყოველ წელს, ნებისმიერ შემთხვევაში, შემოწმებას დეკლარაციების მთლიანი რაოდენობის 10% დაექვემდებაროს.