სტატია თავდაპირველად გამოქვეყნდა "მწვანე ალტერნატივას" ვებგვერდზე

2004 წელს გამოქვეყნდა გაეროს ანგარიში, უფრო უსაფრთხო მსოფლიო: ჩვენი საერთო პასუხისმგებლობა, რომელზეც დაახლოებით 5 წელი 1500 მეცნიერი მუშაობდა. მისი მიზანი მსოფლიო მშვიდობის საფრთხეების დადგენა და მათთან ბრძოლის გზების განსაზღვრა იყო. დოკუმენტში გამოკვეთილი გლობალური საფრთხეების 6 მიზეზთა შორის იყო სიღარიბე, ინფექციური დაავადებები და გარემოს დეგრადაცია.

ამ სამმა ურთიერთდაკავშირებულმა პრობლემამ წინა დეკადებში ათობით მილიონი ადამიანი შეიწირა, დაასუსტა სახელმწიფოები და ომების პროვოცირებაც კი გამოიწვია. ანგარიშის ავტორები ჯერ კიდევ 16 წლის წინ გვაფრთხილებდნენ, რა სერიოზული შედეგები შეიძლება გამოიწვიოს სახელმწიფოების უყურადღებობამ გარემოსდაცვითი პრობლემების მიმართ.

გაეროს ანგარიშში მოყვანილია ეპიდემიების შემთხვევები (შიდსი, ტუბერკულოზი), რომლებმაც მილიონობით ადამიანი მოკლა და გაანალიზებულია მათ წინააღმდეგ ბრძოლის გამოცდილება. შიდსთან ბრძოლის ღონისძიებები შოკისმომგვრელად დაგვიანებულად, ხოლო გამოყოფილი ფულადი რესურსები სამარცხვინოდ მცირედ შეფასდა, რაც იმით აიხსნა, რომ უპირველესად საფრთხე აფრიკას და არა მდიდარ ქვეყნებს შეეხო. დადებითად შეფასდა საერთაშორისო ორგანიზაციების ძალისხმევა და ქვეყნებს შორის თანამშრომლობა SARS-თან ბრძოლაში, რომელიც 3 თვის განმავლობაში 30 ქვეყანაში გავრცელდა (8 ათასი ადამიანი დაავადდა და 774 დაიღუპა).

დოკუმენტში გლობალური კრიზისის მთავარ გამომწვევ მიზეზებად დასახელდა: გარემოსდაცვით პრობლემების არასათანადო გათვალისწინება უსაფრთხოების, განვითარებისა და ჰუმანიტარულ სტრატეგიებში; ქვეყნების მხრიდან გარემოს დაცვის მიმართ უყურადღებობა და კანონის აღსრულების ხარვეზები; გარემოსდაცვითი მრავალმხრივი ხელშეკრულებების შეუსრულებლობა. გარემოსდაცვითი მმართველობის პრობლემებზე გამახვილებულია ყურადღება იმავე პერიოდში გამოქვეყნებულ გაეროს სხვა ფუნდამენტურ ანგარიშშიც, სადაც ვკითხულობთ, რომ გარემოს დეგრადაციას განაპირობებს ქვეყნების მთავრობების შეცდომები და გარემოსდაცვითი რეგულაციების სისუსტე. კერძოდ, მთავრობები უგულებელყოფენ გარემოს დაცვის პრობლემებს და არ ასახავენ მათ კანონმდებლობაში. ხშირ შემთხვევაში, კანონი არსებობს, მაგრამ კანონის აღსრულების დონე ძალზე დაბალია.

კორონავირუსი, რომელიც ცნობილი იყო ღამურებში, შუალედური ცხოველების გავლით გადავიდა ადამიანზე და მუტაციის შემდეგ დაიწყო ადამიანიდან ადამიანზე გადაცემა — ისევე როგორც ეს მოხდა ებოლას, სარსის, ნიპაჰისა და მარბურგის შემთხვევაში. უფრო ადრე შიდსის ვირუსი შიმპანზედან, ინფლუენზა — გარეული ფრინველებიდან, ხოლო ლასას ცხელება მღრღნელებიდან გადაეცა ადამიანს.

დაავადებებს, რომლებიც ცხოველებიდან ადამიანს გადაეცემა, ზოონოზური დაავადებები ეწოდება. მეცნიერები ამბობენ, რომ პრობლემას წარმოადგენენ არა ცხოველები, არამედ ჩვენ — ადამიანები. გარეული ცხოველები ყოველთვის იყვნენ ვირუსის მატარებლები.

ტყეებისა და სხვა ეკოსისტემების განადგურება, ურბანიზაცია, სოფლის მეურნეობის ინტენსიფიკაცია, ნადირობა და გლობალური ვაჭრობა ცოცხალი ცხოველებით ან მათი ნაწილებით (გართობის, საკვებად და ნაკეთობების სახით გამოყენების მიზნით, რაც მილიარდობით დოლარის ბრუნვას უკავშირდება) უფრო და უფრო ამჭიდროვებს ადამიანების კონტაქტს გარეულ ცხოველებთან. ეს კი შესაძლებლობას აძლევს ვირუსებს, რომ დააინფიცირონ ადამიანები.

ადამიანის ინფექციური დაავადებების 70% ზოონოზური წარმოშობისაა, ხოლო ბუნებაში თითქმის 1,7 მილიონი შეუსწავლელი ვირუსი არსებობს, რომელთა ნაწილი ასევე შეიძლება გადავიდეს ადამიანზე და მორიგი ეპიდემია გამოიწვიოს. პათოგენების რეზერვუარს, ძირითადად, მღრღნელები და ღამურები წარმოადგენენ. მღრღნელები დედამიწაზე არსებული ძუძუმწოვრების ნახევარს შეადგენენ, ღამურები — მეოთხედს.

სავარაუდოა, რომ გამოჩნდებიან ახალი ინფექციური დაავადებებიც და შესაძლოა, ძველებიც ხელახლა აფეთქდნენ. მეცნიერები გამოთქვამენ ვარაუდს, რომ კორონავირუსის პანდემია შეიძლება მივიღოთ, როგორც სასიკვდილო გაფრთხილება, საიდანაც სათანადო გაკვეთილი უნდა გამოვიტანოთ: ცხოველებს, ველურ ბუნებას უნდა შევხედოთ, როგორც პარტნიორებს, რომელთა სიცოცხლე, ჯანმრთელობა და საბინადრო გარემო უნდა შენარჩუნდეს, რათა თავიდან ავიცილოთ ახალი ინფექციების მომავალი გლობალური აფეთქება.

გარდა ნადირობისა, ცხოველებით ვაჭრობისა და მათი საბინადრო გარემოს განადგურებისა, არის სხვა გარემოსდაცვითი პრობლემებიც, რომლებმაც, სავარაუდოდ, ხელი შეუწყვეს ახალი კორონავირუსის გავრცელებას და დაავადებულთა სიკვდილიანობის ზრდას: ჰაერის სამრეწველო დაბინძურება, რომელიც გულსისხლძარღვთა და სუნთქვის სისტემებს აზიანებს, სწორედ ამ ფაქტორთა შორისაა.

საერთაშორისო გარემოსდაცვითი ორგანიზაციები მოგვიწოდებენ, რომ მომავალში მეტი ყურადღება მივაქციოთ გარემოსდაცვით საკითხებს; აქცენტი გადავიტანოთ კლიმატის ცვლილების შეჩერებასა და მწვანე ტექნოლოგიებზე დაფუძნებული ეკონომიკის განვითარებაზე, შევინარჩუნოთ ბუნებრივი ეკოსისტემები და სახეობები; დიდ წარმატებად არ ჩავთვალოთ, რომ კორონა-კრიზისის შედეგად გაჩერებული ეკონომიკის გამო, ცალკეულ ქვეყნებში ჰაერის ხარისხი გაუმჯობესდა. წარმოებისა და მოხმარების სისტემების ფუნდამენტური ცვლილებების გარეშე, ამგვარი ეკონომიკური კრიზისებით გამოწვეული ემისიების შემცირება მოკლევადიანი იქნება.

სტატია მოამზადა "მწვანე ალტერნატივამ" ფონდი "ღია საზოგადოება — საქართველოს" მხარდაჭერით. გამოთქმული მოსაზრებები გამოხატავს "მწვანე ალტერნატივას" პოზიციას და არ შეიძლება განხილულ იქნეს ფონდი "ღია საზოგადოება — საქართველოს" შეხედულებათა ამსახველად.