სტოიციზმი პანდემიისას: როგორ შეუძლია მარკუს ავრელიუსს ჩვენი დახმარება
რომის იმპერატორი, მარკუს ავრელიუსი, იმ ეპიდემიურ დაავადებას შეეწირა, რომელსაც მისივე საგვარეულო სახელი ეწოდებოდა. მის "მედიტაციებს" ბევრი რამის სწავლება შეუძლია იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა გავუმკლავდეთ შიშს, ტკივილს, შფოთვასა და დანაკლისს.
რომის იმპერატორი მარკუს ავრელიუს ანტონინუსი ანტიკური ხანის უკანასკნელი ცნობილი სტოიკოსი ფილოსოფოსია. თავისი ცხოვრების ბოლო 14 წელი მან ევროპის ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე საშინელ ეპიდემიასთან ბრძოლაში გაატარა. ანტონინის ჭირი, რომელსაც მისი საგვარეულო სახელი ჰქვია, დიდი ალბათობით, დღეისთვის ყავილის სახელით ცნობილი დაავადების აფეთქებით იყო გამოწვეული. ვარაუდობენ, რომ ამ დაავადებამ 5 მილიონი ადამიანი შეიწირა — მარკუს ავრელიუსის ჩათვლით.
ახალი წელთაღრიცხვით 166 წლიდან 180 წლამდე დაავადების აფეთქება რამდენიმე ტალღად განმეორდა. რომაელი ისტორიკოსების გადმოცემით, ამ პერიოდში მთელი ლეგიონები განადგურდა, ქალაქები და სოფლები მოსახლეობისაგან დაიცალა და ნანგრევებად იქცა. თავად რომიც საშინლად დაზარალდა — ყოველდღიურად ქალაქს გვამებით სავსე ურიკები ტოვებდნენ.
ამ ეპიდემიისას მარკუს ავრელიუსმა წიგნი დაწერა, რომელსაც დღეს მედიტაციების სახელით ვიცნობთ. მასში მან ის მორალური და ფსიქოლოგიური რჩევები ჩაწერა, რომელსაც ჟამიანობის დროს საკუთარ თავს აძლევდა. ტკივილით, დაავადებით, შფოთვითა და დანაკლისით გამოწვეულ სირთულეებთან გასამკლავებლად ის ხშირად მიმართავს სტოიკურ ფილოსოფიას. გადაჭარბებული არ იქნება, თუ ვიტყვით, რომ მედიტაციები კონკრეტულად პანდემიის დასაძლევად საჭირო გონებრივი გამძლეობის გამოსამუშავებელი ერთგვარი სახელმძღვანელოა.
პირველ რიგში, სტოიკოსებს სჯეროდათ, რომ ჭეშმარიტი სიქველე ჩვენს ხასიათსა და ქცევებში სუფევს. ამიტომ ისინი ხშირად ახსენებდნენ საკუთრ თავს, რომ ერთმანეთისგან უნდა გაერჩიათ ის, თუ რა იყო მათზე დამოკიდებული და რა — არა. თანამედროვე სტოიკოსები ამას "კონტროლის დიქოტომიას" უწოდებენ და მრავალ ადამიანს ამ განსხვავების გააზრებაც კი ეხმარება სტრესის შემცირებაში. ის, რაც მე მემართება, არასოდესაა მხოლოდ ჩემი კონტროლის ქვეშ — აბსოლუტურად ჩემზე არასოდესაა დამოკიდებული; სამაგიეროდ, ჩემი აზრებისა და ქცევების გაკონტროლება შემიძლია — ყოველ შემთხვევაში, ნებაყოფლობითების მაინც. პანდემია ჩემ კონტროლქვეშ არაა; აი, ჩემი საპასუხო ქცევა კი — არის.
ჩვენი აზროვნების უმეტესი ნაწილიც, თუ მთლიანი არა, ასევე ჩვენზეა დამოკიდებული. ამიტომაც, "გვანაწყენებს არა მოვლენები, არამედ ჩვენი მათზე შეხედულებანი". უფრო ზუსტად, ჩვენი სჯა, რომ რაღაც ძალიან ცუდი, საშინელი ან კატასტროფულიც კია, იწვევს ჩვენში მწუხარებას.
ეს სტოიციზმის ერთ-ერთი ბაზისური ფსიქოლოგიური პრინციპია. ეს ასევე საფუძველია თანამედროვე კოგნიტურ-ბიჰევიორული თერაპიის, CBT-ისაც, რომელიც დღეისთვის ფსიქოთერაპიის დასაბუთებულად ეფექტიან მოწინავე ფორმად ითვლება. კოგნიტურ-ბიჰევიორული თერაპიის ფუძემდებლები, ალბერტ ელისი და აარონ თ. ბექი ამბობენ, რომ სტოიციზმი მათი მეთოდისთვის ფილოსოფიური შთაგონების წყარო იყო. ჩვენ გვაშინებს არა თავად ვირუსი, არამედ ჩვენი შეხედულებები მასზე. ჩვენ გვაბრაზებს არა მათი უპასუხისმგებლობა, ვინც სოციალური დისტანცირების რეკომენდაციას არ იცავს, არამედ — ჩვენი აზრი მათ შესახებ.
მედიტაციების კითხვისას მრავალს აოცებს ის, რომ წიგნი იწყება თავით, სადაც მარკუსი ჩამოთვლის იმ თვისებებს, რომლებსაც იგი სხვებში — თავის 17-მდე მეგობარში, ოჯახის წვერსა და მასწავლებელში — სცემს პატივს. ეს სტოიციზმის ერთ-ერთი მთავარი პრაქტიკის განვრცობილი მაგალითია.
მარკუსი ხშირად ეკითხება თავს: "რა სათნოება მიბოძა ბუნებამ ამ სიტუაციასთან გასამკლავებლად?" ამას კი ბუნებრივად მოსდევს მომდევნო კითხვა: "როგორ უმკლავდებიან სხვა ადამიანები მსგავს გამოწვევებს?" სტოიკოსები ღრმად უფიქრდებიან ხასიათის ისეთ ძლიერ მხარეებს, როგორიცაა სიბრძნე, მოთმინება და თვითდისციპლინა, რაც მათ ძნელბედობის ჟამს მხნეობის მოკრებაში ეხმარებათ. ისინი ცდილობენ, რომ ეს სიქველეები რეალობაში გამოავლინონ და გამოიყენონ იმ ყოველდღიური სირთულეების დასამარცხებლად, რომლებთან გამკლავებაც პანდემიის მსაგვს კრიზისულ ვითარებებში უწევთ. ისინი სწავლობენ სხვა ადამიანებისგანაც. მისაბაძ მაგალითებად ისტორიული ფიგურები და მხატვრული პერსონაჟებიც კი გამოდგებიან.
ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, შედარებით მარტივად გასაგები ხდება სტოიციზმის მეორე მნიშვნელოვანი სლოგანიც: შიში მეტად გვაზარალებს, ვიდრე ის, რისიც გვეშინია. ეს გამოთქმა ზოგადად არაჯანსაღ ემოციებს ეხება, რომლებსაც სტოიკოსები passions, იმავე ვნებებს უწოდებენ, რაც მომდინარეობს სიტყვიდან პათოსი — pathos, საიდანაც წარმოიშვა სიტყვა პათოლოგიურიც. ეს მოსაზრება, პირველ რიგში, ზედაპირული, პირდაპირი გაგებითაც სწორია. მაშინაც კი, თუ პანდემიისგან გადარჩენის 99-პროცენტიანი ან უფრო მაღალი შანსი გვაქვს, მღელვარებასა და შფოთვას ჩვენი ჭკუიდან შეშლა და ცხოვრების დანგრევა შეუძლია. უკიდურეს შემთხვევებში ადამიანებმა, შეიძლება, საკუთარი სიცოცხლეც კი ხელყონ.
ამ გაგებით, მარტივია იმის დანახვა, თუ როგორ გვნებს შიში იმაზე მეტად, ვიდრე ის, რისიც გვეშინია, რადგანაც ის უარყოფით ზეგავლენას ახდენს ჩვენს ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და ცხოვრების ხარისხზე. თუმცა ამ გამოთქმას სტოიკოსებისთვის უფრო ღრმა მნიშვნელობაც აქვს. ვირუსს მხოლოდ სხეულისთვის შეუძლია ზიანის მიყენება — ყველაზე უარეს შემთხვევაში მას შეუძლია, მოგკლას. მაგრამ შიში ჩვენი არსების მორალურ ბირთვში აღწევს. და თუ უფლებას მისცემ, მას შენში ადამიანურობის განადგურებაც კი შეუძლია. სტოიკოსებისთვის ეს სიკვდილზე უარესია.
სულ ბოლოს, პადემიისას შენ საკუთარი გარდაცვალების რისკის, შესაძლებლობისთვის თვალის გასწორება გიწევს. თუმცა შენი მოკვდაობა დაბადების მომენტიდანაა განსაზღვრული. უმრავლესობა ამ ჭეშმარიტების დავიწყებას ვარჩევთ. "არიდება" პრობლემებთან გამკლავების ადამიანებში ყველაზე გავრცელებული მექანიზმია. ჩვენ უარვყოფთ იმ აშკარა ფაქტს, რომ ადრე თუ გვიან ყველანი ვკვდებით. სტოიკოსებს სწამდათ, რომ ჩვენი მოკვდაობისთვის თვალის გასწორებისა და მის შედეგებში ჩაწვდომის შემდეგ, შესაძლოა, ჩვენი შეხედულება სიცოცხლეზე რადიკალურად შეიცვალოს. ნებისმიერი ჩვენგანი ნებისმიერ მომენტში შეიძლება მოკვდეს. სიცოცხლე სამუდამოდ არ გრძელდება.
გადმოცემის თანხმად, სწორედ ამაზე ფიქრობდა სასიკვდილო სარეცელზე მყოფი მარკუს ავრელიუსი. ერთი ისტორიკოსის მიხედვით, მისი სამეგობრო წრე საშინლად განიცდიდა მის მოახლოებულ სიკვდილს. მარკუსმა კი მშვიდად ჰკითხა მათ, თუ რატომ მოთქვამდნენ მაშინ, როდესაც სიკვდილიც და ავადმყოფობაც გარდაუვალობად უნდა მიეღოთ და უნდა გაეცნობიერებინათ, რომ ის ბუნების განუყოფელი ნაწილი და ადამიანური მოდგმისთვის განსაზღვრული ბედისწერა იყო. მედიტაციებში იგი ხშირად ეხება ამ თემას.
"ყველაფერი მოდის, რათა წავიდეს", — ეუბნება იგი საკუთარ თავს, — თავად ავადმყოფობა და სიკვდილიც კი ჩვენთვის "ისეთი ნაცნობნი უნდა იყვნენ, როგორიცაა ვარდი გაზაფხულზე და ხილი შემოდგომას". სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მარკუს ავრელიუსმა სტოიციზმში ათწლეულობით წვრთნის შედეგად საკუთარ თავს ასწავლა, სიკვდილს იმ ადამიანის სიმშვიდით შეხვედროდა, რომელსაც ეს წარსულში უკვე მრავალჯერ გაუკეთებია.
-
გადახედვაკინოცენტრმა დაფინანსება შეგვიწყვიტა — თბილისის საერთაშორისო კინოფესტივალი კინოცენტრმა დაფინანსება შეგვიწყვიტა — თბილისის საერთაშორისო კინოფესტივალი
-
გადახედვასააკაშვილი ენმ-ს პარტიის ბორდის შექმნას და თავმჯდომარედ მისი კანდიდატურის განხილვას სთხოვს სააკაშვილი ენმ-ს პარტიის ბორდის შექმნას და თავმჯდომარედ მისი კანდიდატურის განხილვას სთხოვს
-
გადახედვაშესაძლოა, არამიწიერი სიცოცხლე იისფერი ბაქტერიების სახით არსებობდეს შესაძლოა, არამიწიერი სიცოცხლე იისფერი ბაქტერიების სახით არსებობდეს
-
გადახედვაოზურგეთის საკრებულოს თავმჯდომარის, დავით დარჩიას შვილი: არა რუსულ კანონს! ოზურგეთის საკრებულოს თავმჯდომარის, დავით დარჩიას შვილი: არა რუსულ კანონს!
-
გადახედვაკვლევის თანახმად, მელიები ადამიანების "საუკეთესო მეგობრები" იყვნენ კვლევის თანახმად, მელიები ადამიანების "საუკეთესო მეგობრები" იყვნენ
-
გადახედვალაზარეს განაჩენის სარეზოლუციო ნაწილი პრეზიდენტს ჯერ არ მიუღია — მის მოსამზადებლად, მოსამართლემ 14-დღიანი ვადა აიღო ლაზარეს განაჩენის სარეზოლუციო ნაწილი პრეზიდენტს ჯერ არ მიუღია — მის მოსამზადებლად, მოსამართლემ 14-დღიანი ვადა აიღო
-
გადახედვალავროვი ოცნების რუსულ კანონზე ამბობს, რომ "ძალიან რბილია" ლავროვი ოცნების რუსულ კანონზე ამბობს, რომ "ძალიან რბილია"
-
გადახედვადეა მელაძე: არა რუსულ კანონს! გელით რუსთაველზე დეა მელაძე: არა რუსულ კანონს! გელით რუსთაველზე
-
გადახედვავახტანგ გომელაური: აქციის მონაწილეები სიტყვიერ შეურაცხყოფას აყენებდნენ პოლიციას, ამის შემდეგ მოხდა დაპირისპირება ვახტანგ გომელაური: აქციის მონაწილეები სიტყვიერ შეურაცხყოფას აყენებდნენ პოლიციას, ამის შემდეგ მოხდა დაპირისპირება
-
გადახედვახაბეიშვილი: ელისაშვილის ცემა იყო მიზანმიმართული, საზოგადოებას უთხრეს — თუ პარლამენტარს ასე ვექცევით, თქვენ უარესად მოგექცევით ხაბეიშვილი: ელისაშვილის ცემა იყო მიზანმიმართული, საზოგადოებას უთხრეს — თუ პარლამენტარს ასე ვექცევით, თქვენ უარესად მოგექცევით
-
გადახედვარა ეწერა რუსთავი 2-ის საინფორმაციოს უფროსის Whatsapp სტატუსში, რომელიც დღეს გამოქვეყნდა და მალევე წაიშალა რა ეწერა რუსთავი 2-ის საინფორმაციოს უფროსის Whatsapp სტატუსში, რომელიც დღეს გამოქვეყნდა და მალევე წაიშალა
-
გადახედვაოცნების დეპუტატის, გია ცაგარეიშვილის შვილი: მედვედევს რაც მოსწონს, დუგინს რაც მოსწონს — ჩვენ ავტომატურად არ მოგვწონს, 2x2 ოცნების დეპუტატის, გია ცაგარეიშვილის შვილი: მედვედევს რაც მოსწონს, დუგინს რაც მოსწონს — ჩვენ ავტომატურად არ მოგვწონს, 2x2
-
გადახედვაახალგაზრდების ორგანიზებით, პარლამენტთან საპროტესტო აქცია დღეს 19 საათზე იგეგმება ახალგაზრდების ორგანიზებით, პარლამენტთან საპროტესტო აქცია დღეს 19 საათზე იგეგმება
-
-
გადახედვატაბიძეზე მომხდარი დაჭრის ფაქტზე ერთ პირს ბრალი წარუდგინეს ტაბიძეზე მომხდარი დაჭრის ფაქტზე ერთ პირს ბრალი წარუდგინეს
-
გადახედვასაფრანგეთმა აზერბაიჯანიდან კონსულტაციებისთვის ელჩი გაიწვია საფრანგეთმა აზერბაიჯანიდან კონსულტაციებისთვის ელჩი გაიწვია
-
გადახედვაოცნება ოფშორებთან დაკავშირებულ კანონს ივანიშვილს არგებს, იზრდება კრიმინალური და რუსული კაპიტალის შემოდინების რისკიც — TI ოცნება ოფშორებთან დაკავშირებულ კანონს ივანიშვილს არგებს, იზრდება კრიმინალური და რუსული კაპიტალის შემოდინების რისკიც — TI
-
გადახედვასადგური, რომელსაც ჩინეთის მთავრობა აშენებს, ინტერნეტმა ჰიგიენურ საფენს მიამსგავსა სადგური, რომელსაც ჩინეთის მთავრობა აშენებს, ინტერნეტმა ჰიგიენურ საფენს მიამსგავსა
-
გადახედვაპარლამენტში გომელაურის მოსმენისას ხმაური იყო — პაპუაშვილმა სალომე სამადაშვილს დარბაზი დაატოვებინა პარლამენტში გომელაურის მოსმენისას ხმაური იყო — პაპუაშვილმა სალომე სამადაშვილს დარბაზი დაატოვებინა
-
გადახედვაევროკავშირს კი არა, ყველანაირ დასავლეთს დაგვავიწყებენ, არც ვიზალიბერალიზაცია შეგვრჩება — რას ამბობს ოპოზიცია ოფშორების კანონზე ევროკავშირს კი არა, ყველანაირ დასავლეთს დაგვავიწყებენ, არც ვიზალიბერალიზაცია შეგვრჩება — რას ამბობს ოპოზიცია ოფშორების კანონზე
-
გადახედვაპარლამენტმა ე.წ. ოფშორების შესახებ კანონი დაამტკიცა პარლამენტმა ე.წ. ოფშორების შესახებ კანონი დაამტკიცა
კომენტარები